Abdullah Cevdet’in “Dilmestî-i Mevlânâ”sı Üzerine

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 727 - 746, 30.04.2023

Yusuf Yıldırım

https://doi.org/10.34083/akaded.1251630

Öz

Abdullah Cevdet son dönem Osmanlı aydını ve siyaset adamıdır. Doktor, şair ve feylesof sıfatlarıyla tanınan Abdullah Cevdet daha çok Batılı filozoflardan edindiği bir takım materyalist düşünceleri, yayımladığı yazılarla Osmanlı topraklarında yayması dolayısıyla dindar insanların samimi duygularını rencide eden bir yazar olarak tanınmıştır. Bu yüzden sürekli dinsizlikle suçlanmış, cenaze namazının kılınması bile uygun görülmemiştir. Osmanlının son dönemlerinde ortaya çıkan Batıcılık akımının en önde gelen temsilcisidir. Fikirleriyle meşrutiyet düşüncesine yön vermiştir. Shakespeare, Byron, Schiller gibi Batılı yazarlardan Sa’dî, Ömer Hayyam ve Mevlânâ’ya uzanan geniş bir alanda tercümeler yaptı. Yazılarının birçoğu kışkırtıcı, eleştirel yazılardı. Dozy’nin İslam’ı ve Hz. Peygamber’i eleştiren kitabını Târîh-i İslamiyye adıyla Türkçeye tercümesi ağır eleştirilere maruz kaldı. Abdullah Cevdet Dilmestî-i Mevlânâ isimli eserinde Mevlânâ’dan seçtiği birtakım şiirleri Türkçeye uyarladı. Sözde “Mevlânâ hayranlığı” ile kaleme aldığı bu kitapta sufî bir şahsiyet ve bir İslâm âlimi olan Mevlânâ’dan ziyade Abdullah Cevdet’in zihninde tezahür eden Mevlânâ ortaya çıkar. Bu makalede söz konusu eserin ortaya çıkış macerası ve eserin muhtevasına dair bir inceleme yürütülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Cevdet, Mevlânâ, Tasavvuf Şiiri, Türk Edebiyatı, Tercüme, Şiir, Abdallah Cevdet, Mewlana, Sufi Poetry, Turkish Literature, Translation, Poetry, Ottoman Literature.

ABOUT ABDULLAH CEVDET'S DILMESTI-I MEVLANA

Öz

Abdullah Cevdet is a late Ottoman intellectual and politician. Abdullah Cevdet, who appeared as a doctor, poet and philosopher, was known as a writer who offended the sincere feelings of religious people because he spread some materialist ideas, which he acquired from Western philosophers, in the Ottoman lands with his published articles. For this reason, it was not considered appropriate to even perform the funeral prayer by being constantly accused of irreligion. He is the most prominent representative of the Westernism movement that emerged in the last period of the Ottoman Empire. He guided the idea of legitimacy with his ideas. He translated a wide range of fields from Western writers such as Shakespeare, Byron, Schiller to Sa'dî, Ömer Hayyam and Mevlânâ. Many of his writings were provocative, critical. Dozy's Islam and Hz. The translation of his book, which criticizes the Prophet, into Turkish, under the name of Târîh-i İslamiyye, was subjected to heavy criticism. Abdullah Cevdet adapted some of the poems he chose from Mevlânâ into Turkish in his work Dilmestî-i Mevlânâ. In this book, which he wrote with the so-called "admiration of Mevlana", Mevlana appears as a Sufi personality and an Islamic scholar in the mind of Abdullah Cevdet rather than Mevlana. In this article, an investigation has been carried out on the emergence of the work in question and the content of the work.

Anahtar Kelimeler

Abdallah Cevdet, Mewlana, Sufi Poetry, Turkish Literature, Translation, Poetry, Ottoman Literature.

Kaynakça

• Buzpınar, Ş. T. (2008). Celal Nurî’nin Batılılaşma ve İslam Anlayışları üzerine Notlar. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, (16-17), 215-232.
• Cevdet, A. (1329a). Dilmestî-i Mevlânâ I. İctihâd Dergisi, 4 (84), 1857-1860.
• Cevdet, A. (1329b). Dilmestî-i Mevlânâ II. İctihâd Dergisi, 4 (85), 1874-1876.
• Cevdet, A. (1329c). Dilmestî-i Mevlânâ III. İctihâd Dergisi, 4 (86), 1898-1902.
• Cevdet, A. (1908). Târîh-i İslâmiyyet. Kütübhane-i İctihâd.
• Cevdet, A. (1914). Rubâiyyât-ı Hayyâm ve Türkçe Tercümeleri. Matbaa-i Hayriyye ve Şürekâsı. Cevdet, A. (1919). İctihâd Mahkeme-i Cezâda. İctihâd Dergisi, 15 (138), 2921.
• Cevdet, A. (1921). Dilmestî-i Mevlânâ ve Gazâli’de Marifetullah, Rubaiyyât-ı Gazâlî ve Örfî’de Şiir ve İrfân. Kütübhâne-i İctihâd.
• Cevdet, A. (1922). Mezheb-i Bahâullah-Dîn-i Ümem. İctihâd Dergisi, 17 (144), 3015-3017.
• Cevdet, A. (1930). Mevlâna, Mütefekkir ve Şair. İctihâd Dergisi, 26 (309), 5513-5515.
• Cevdet, A. (2014). Dilmestî-i Mevlânâ (Erdoğan Erbay vd., Ed.). Çizgi Kitabevi.
• İskilipli Mehmed Atıf. (1340). Tabakât-ı Müctehidîn. Mahfil Dergisi, 2 (21), 142-143.
• Kam, F. (1329a). Târîh-i İstikbâl-Celal Nurî Bey I. Sebîlürreşâd, 11 (283), 358-361.
• Kam, F. (1329b). Târîh-i İstikbâl-Celal Nurî Bey II. Sebîlürreşâd, 12 (287), 4-7.
• Konuk, A. A. (2006). Mesnevî-i Şerîf Şerhi (C. 3). Kitabevi Yayınları.
• Lombroso, C. (1891). The Man of Genius (W. Scott, Çev.). C. Scribner's Sons.
• Manastırlı İsmail Hakkı. (1325). Târîh-i İslâmiyyet. Sırât-ı Müstakîm 3 (72), 305-307.
• Meriçboyu, Abdülkadir. (2002). Bugünün Diliyle Mevlânâ. Say Yayınları.
• Mesnevihan Ali Fuad. (1329a). Menfi Notaya Müsbet ile Cevab. Cerîde-i Sûfiyye, 3 (77), 301-303.
• Mesnevihan Ali Fuad. (1329b). Menfi Notaya Müsbet ile Cevab 3. Cerîde-i Sûfiyye, 3 (79), 319-321.
• Mesnevihan Ali Fuad. (1329c). Müteselsil Cevablarım 4. Cerîde-i Sûfiyye, 3 (80), 331-333.
• Mesnevihan Ali Fuad. (1329d). Müteselsil Cevablarım 5. Cerîde-i Sûfiyye, 3 (81), 342-343.
• Mesnevihan Ali Fuad. (1329e). Müteselsil Cevablarım 6. Cerîde-i Sûfiyye, 3 83, 362-363.
• Mesnevihan Ali Fuad. (1329f). Müteselsil Cevablarım 7. Cerîde-i Sûfiyye, 3 (84), 371-372.
• Mevlânâ Celâleddîn. (1378). Külliyât-ı Şems ya Dîvân-ı Kebîr (Bedîüzzamân Firûzânfer, Haz.). Çaphâne-i Sipihr.
• Nurî, C. (1327a). İctimâiyyât: İslâmda Vücûb-i Teceddüd. İctihâd Dergisi, 3 (39), 970-973.
• Nurî, C. (1327b). İctimâiyyât: İslâmda Vücûb-i Teceddüd 2. İctihâd Dergisi, 3 (40), 983-989.
• Nurî, C. (1327c). İctimâiyyât: İslâmda Vücûb-i Teceddüd 3. İctihâd Dergisi, 3 (41), 1000-1002.
• Nurî, C. (1329a). Târîh-i İstikbâl I: Mesâil-i Fikriyye. Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi.
• Nurî, C. (1329b). Zât-ı Hazret-i Muhammed, Hazret-i Peygamber’in Dehası. İctihâd Dergisi, (82), 1803-1809. Nurî, C. (1329c). Muârızlara Cevâbım. Hürriyet-i Fikriyye, (2), 2-5.
• Reşid, A. (1329). Hazret-i Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. Cerîde-i Sûfiyye, (3/75), 280.
• Suâd, A. (1329a). Tenkîd ve Takrîz: Zât-ı Hazret-i Muhammed Makalesine Müteallik Celâl Nurî Beyefendi’ye. Sebîlürreşâd, 11 (282), 342-345.
• Suâd, A. (1329b). “Vicdân-ı İslâm: Zât-ı Hz. Muhammed Makalesi Münâsebetiyle Celal Nurî Bey'e İkinci Hitâb”, Sebîlürreşâd 11 (283), 361-363.
• Suâd, A. (1329c). İntikâd: Zât-ı Hz. Muhammed Celâl Nurî Bey’e Üçüncü Hitâbım. Sebîlürreşâd, 11 (286), 414-418.
• Tâhiru’l-Mevlevî. (1340a). Mahfil-i Edebî: Doktor Abdullah Cevdet Bey’in Bir Tezkeresi. Mahfil Dergisi, 2 (21), 157-158.
• Tâhiru’l-Mevlevî. (1340b). Benî Kureyza Meselesi. Mahfil Dergisi, 2 (22), 167-172.
• Tâhiru’l-Mevlevî. (1340c). Dilmestî-i Mevlânâ Kitâbı Hakkında. Mahfil Dergisi, 2 (22), 172-173.
• Uludağ, S. (2003). Meczup. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 28, s. 285-286). TDV Yayınları.