Nesîmî Divanı’nın Söz Varlığı

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 559 - 599, 30.04.2023

Sami Aydın

https://doi.org/10.34083/akaded.1257240

Öz

XIV. yüzyılın zirve şahsiyetlerinden biri olan Seyyid İmâdüddîn-i Nesîmî’nin Türkçe Divanı’nın söz varlığını ortaya koymak bu çalışmanın temel hedeflerindendir. Söz varlığı, salt sahip olunan sözcük dağarcığı veya bir dildeki sözcüklerin tümü şeklinde düşünülmemelidir. Bir dilin söz varlığı aynı zamanda o dili konuşan toplumun aynası, o toplumun maddî ve manevî kültürünün yansıtıcısı görevini de üstlenir. Bu yönüyle düşünüldüğünde birbirinden değerli şair ve yazarlarımızın eserlerinde yer alan söz varlıklarının araştırılıp literatüre kazandırılması önem arz eden konular arasında yerini alır.
Bu çalışmanın giriş kısmında öncelikle dil tanıtılmış, daha sonra söz varlığı ve kapsamı hakkında kısa bir bilgi verilmiştir. En sonunda üzerine çalışılan eser kısaca tanıtılarak barındırdığı nazım şekilleri ve adetleri hakkında bilgi verilmiştir.
Çalışmanın birinci başlığı Divan’ın söz varlığına ayrılmış; tespit edilen kalıp ifadeler, deyimler, ayetler, hadisler, arkaik kelimelere vs. kısaca değinildikten sonra azınlık ve çoğunlukta olan kelimeler alfabetik sıra gözetilerek sunulmuştur.
Çalışmanın ikinci başlığı kelime gruplarına ayrılmıştır. Bu bölümde öncelikle kelime grubu hakkında kısa bir bilgi verilmiş, daha sonra eserin söz varlığı alt başlıklar halinde incelenmiştir. Bu kısımda sırasıyla bağlama birlikleri, edat birlikleri, tekrar birlikleri, sayı birlikleri, unvan birlikleri ve birleşik isimler, ünlem birlikleri, kalıp ifadeler, arkaik sözcükler, atasözleri, deyimler, ayetler, hadisler ve dua ifadeleri incelenmiştir. Tamlamalar, çok fazla olmaları ve çalışmada hacimce yer kaplayacaklarından dolayı incelemeye tâbi tutulmamıştır.
Türk coğrafyasında milli ve kültürel hatıraları içinde barındıran yüzlerce değerli eser vardır. Bu eserlerin incelenip sahip oldukları zengin söz varlığının ortaya konmasına ve ilim camiasına kazandırılmasına ihtiyaç vardır. Bu çalışmada da Nesîmî’nin söz varlığı elde edilen veriler ışığında ortaya konmuş; Türk dilinin söz varlığına katkısı olacağı düşünülen bulgular ilim camiasına sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Söz varlığı, Sözcük, Nesîmî, Nesîmî Divanı

Destekleyen Kurum

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

Teşekkür

Prof. Dr. Ahmet Kartal Prof. Dr. İsmail Hakkı Aksoyak

The Word Composition of Nasimi’s Diwan

Öz

The aim of this study is to bring out the word composition of Turkish Diwan which is written by one of most important people of XIV. century Seyyid Imâdüddîn-i Nasimi. The word composition is not just a vocabulary or the words that are used in the language. The word composition is the mirror of the language talked among the people. It also reflects the culture of the people. It is important to study the word composition of our literature’s creations by important writers and poets so we can present word composition to literature.
In this research, firstly language is introduced then word composition and it’s whole extent is briefly mentioned. At the end the stuided creation is briefly explained with all the poetry shapes that it contains.
The first section of this study is devoted to word composition, the determined patterns, idioms, hadiths, old words are briefly mentioned then minority and majority words are presented in alphabetical order.
The second section of this study is devoted to word groups. In second section firstly word groups are mentioned then word composition is explained step by step connection groups, preposition groups, repetition groups, number groups, title groups, compound noun groups, exclamation groups, stereotypes, old words, proverbs, idioms, verses, hadiths and prayer expressions were examined. Since there is too many phrases, the phrases are not examined in this study.
Turkish geography has hundreds of significant creations which contain national and cultural memory. Those creations should be studied in order to bring out the word composition which is beneath it. The light of data that is obtained in this study has lead us to Nasimi’s word composition and the data that is thought helpful to Turkish word composition is presented to science society.

Anahtar Kelimeler

Word composition, Word, Nasimi, Nasimi’s Diwan

Kaynakça

• Aksan, Doğan, (1996). Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara.
• Ayan, Hüseyin, (2002). Nesîmî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkidli Metni (Cilt I-II), TDK Yayınları, Ankara.
• Aydın, Sami, (2022), "Nesîmî Divanı’nın Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Eskişehir.
• Çotuksöken, Yusuf, (1992). Dil ve Edbiyat Terimleri Sözlüğü , (1. Basım), Cem Yayınları, İstanbul.
• Ekşioğlu, Serap, ( Eylül 2015). "Şeyhî Divan'ındaki Arkaik Sözcükler", Akademik Sosyal Araştırma Dergisi, S. 15.
• Ergin, Muharrem, (2000, 2009). Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.
• Ergüzel, M. Mehdi, (2007). Dil ve Kültür Üzerine Yazılar 1. İstanbul.
• Ertuğrul, Elif, (2008). "Fuzûlî Divânı Söz Varlığı, Kelime Grupları", Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Günay, V. Doğan, (2007). Sözcükbilime Giriş, (1. Basım), Multilingual Yayınları, İstanbul.
• Güneş, Firdevs, (2007). Türkçe Öğretimi ve Zihinsel Yapılandırma, (1. Basım), Nobel Yayınları, Ankara.
• Karababa, Safiye, (2013). "Feyza Hepçilingirler’in Romanlarında Söz Varlığı", Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Karahan, Leyla, (1998). Türkçenin Söz Dizimi, (5. Basım). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü (1. b.), TDK Yayınevi, Ankara.
• Köse, Didem, (2010). "Hayâlî Bey Divanı'nın Söz Varlığı", Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
• Küçük, Serhat, (2013). "Zâtî Dîvânı'nda Arkaik Unsurlar", A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi [TAED], S. 49, Erzurum.
• Şahin, Hatice, (2004). Türkçede Organ İsimleriyle Kuruluş Deyimler, (1. Baım), Uludağ Üniveritesi Yayınları, Bursa.
• TDK, (2005). Türkçe Sözlük , (10. Basım), TDK Yayınları, Ankara.
• Vardar, Berke, (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yayınları İstanbul.
• Yılbır, Şule, (2010). "Zâtî Divanı’ndaki Kelime Grupları ve Söz Varlığı", Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.