Tekke Şiirinin Mahlaslarındaki Rol ve Kimlik Değişmeleri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 382 - 401, 30.04.2023

Murat Ayar

https://doi.org/10.34083/akaded.1263244

Öz

Özel tanımlamaların dışında şairlerin manzumelerinde kullandıkları ve takma ad olarak bilinen mahlas, mahlas beyti veya mahlashâne denilen özel bir bölümde kullanılır. Şairin sanat ve dünya görüşü adına pek çok değerlendirmelerine ev sahipliği yapan bu bölüm; verilecek mesajın etki derecesini artırma gayretli, şairin rol ve kimlik değişmelerine de sahne olur. Değişik kimlikler ve bunlara uygun davranma modeli olan rollerin bu bölümlerdeki çeşitliliğini, değişen semantik dengeyi ve kullanılan söz varlığını tespit etmek çalışmanın amacıdır. Bu amaca hizmet etmek için sadece tekke şairlerinin manzumeleri hedef alınmıştır. Bunda ilâhî mesajı, toplumun tüm kesimlerine ulaştırma hassasiyetini taşıyan mutasavvıfın çok yönlü kimliğini kullanmadaki gayreti mühimdir. Seçilen model beyitler, kullanılan mahlaslar üzerinden kimlik ve roller üzerinden fişlemeye tabi tutulmuş ve tartışma bu mahlaslar merkezli yürütülmüştür. Çalışmayla sȗfî şairlerin mahlasını hangi kimlik ve rol çerçevesinde icra ettiğinin tespiti yanında bu çabanın şiirin anlamsal kurgusuna ve kullanılan sözcük dağarcığının seçimine olan katkısı gözler önüne serilmiştir. Bu cümleden; mutasavvıf şairlerin mesajın doğru ve etkili verilmesini öncelleme gayretine hizmet eden bu çabanın ilgililerin dikkatine sunulması mühimdir.

Anahtar Kelimeler

tekke şiiri, mahlas, mahlashane, rol, kimlik

A Study on Role and Identity Changes in the Pseudonyms of Dervish Lodge Poetry

Öz

Apart from special definitions, the pseudonym used by the poets in their poems and known as a pseudonym is used in a special section called pseudonym couplet or pseudonym section. This section, which hosts many evaluations of the poet on behalf of art and worldview; Endeavoring to increase the degree of influence of the message to be given, it also witnesses the role and identity changes of the poet. The aim of the study is to determine the diversity, changing semantic balance and vocabulary used in these sections of roles that have different identities and models of acting in accordance with them. To serve this purpose, only the poems of the lodge poets were targeted. In this, the effort of the mystic, who is sensitive to convey the divine message to all segments of the society, in using his versatile identity is important. Selected model couplets were labeled over identities and roles over the pseudonyms used, and the discussion was carried out based on these pseudonyms. In this study, besides the determination of the identity and role in which the sȗfi poets perform their pseudonyms, the contribution of this effort to the semantic fiction of the poem and the choice of the vocabulary used has been revealed. From this sentence; It is important that this effort, which serves to prioritize the correct and effective delivery of the message of mystic poets, is brought to the attention of those concerned.

Anahtar Kelimeler

dervish lodge poetry, pseudonym, pseudonym section, role, identity

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (1989). Divan şairlerinde mahlas meselesi. Millî Eğitim Dergisi, (88), 59-63.
• Akay, H. (2003). Abdülahad Nȗrî ve divanı. Kitabevi Yayınları.
• Akün, Ö. F. (1994). Divan edebiyatı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, 389-427. TDV Yayınları.
• Ayar, M. (2022), Aziz Mahmȗd Hüdâyî, hayatı, poetikası, dîvânının bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüğü. İlahiyat Yayınları.
• Bulut, H. İ. (2012). Ümmet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 42, 308-309. TDV Yayınları.
• Güneş, M. (2006). İznikli Eşrefoğlu Rȗmî’nin hayatı-eserleri ve divanı. Sahaflar Kitap Sarayı.
• Güneş, M. (2008). Erzurumlu İbrahim Hakkı dîvânı. Sahaflar Kitap Sarayı.
• İsen, M. (1989). Divan edebiyatında mahlasdaş şairler. Millî Eğitim Dergisi, (82), 22-29.
• İsen, M. (1990). Latîfî tezkiresi. Akçağ Yayınları.
• Karaarslan, N. Ü. (2010). Şair. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38, 298-301. TDV Yayınları.
• Karahan, A. (1996). Fuzûlî, muhiti, hayatı ve şahsiyeti. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kılıç, M. E. (2017). Sufi ve sanat. Sufi Kitap Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. (2008). Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kurnaz, C. (1996). Gönül. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 14, 150-152. TDV Yayınları.
• Muhammed Hamîdullah. (1988). Abd. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 1, 57. TDV Yayınları.
• Nasr, S. H. (2017). İslam sanatı ve maneviyatı (Ahmet, Demirhan Çev.). İnsan Yayınları.
• Öngören, R. (2010). Şeyh. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 39, 50-52. TDV Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü II. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Pala, İ. (1995). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Parlatır, İ. (2011). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Yargı Yayınları.
• Şimşek, S. (2017). Tasavvuf edebiyatı terimleri sözlüğü. Litera Yayınları.
• Tahirü'l-Mevlevî. (1973). Edebiyat lügati (Kemal Edip Kürkçüoğlu Haz.). Enderun Kitabevi Yayınları.
• Tatcı, M. (2005). Üsküdarlı Mustafa Ma‘nevî dîvân-ı ilâhiyât. Kaknüs Yayınları.
• Tatcı, M. (2005). Büyükçekmeceli Nesim-zâde Şeyh Mustafa İbretî dîvân-ı ilâhiyât. Sahaflar Kitap Sarayı.
• Tatcı, M. (2012). Yȗnus Emre dîvân-ı ilâhiyât. Kapı Yayınları.
• Tatcı, M. (2014). Vâhib Ümmî Halvetî dîvân-ı ilâhiyât. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Tatcı, M. (2021). Niyâzî-i Mısrî Halvetî dîvân-ı ilâhiyât. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Tolasa, H. (2003). Sehî, Latifî ve Âşık Çelebi tezkirelerine göre 16. yüzyılda edebiyat araştırma ve eleştirisi. Akçağ Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Yayım. Türkçe sözlük.
• Uludağ, S. (2006). Nefis. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, 529-531. TDV Yayınları.
• Yazıcı, T. (1994). Derviş. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, 188-190. TDV Yayınları.
• Yıldırım, A. (2006). Divan edebiyatında mahlas ve mahlas-nâmeler. Akçağ Yayınları.
• Yılmaz, H. K. (1999). Aziz Mahmud Hüdayî ve Celvetiye tarikatı. Erkam Yayınları.
• Zöhre, A. (2021). Mahlas beyitlerinden hareketle Azmîzâde Hâletî’nin kendi şiiri hakkındaki düşünceleri. Türk Uluslararası Dil Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, (25), 130-145.