A Syntax Examination of Lexical Casuality Markers (In the Sample of Ayse Kulin Novels)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 193 - 212, 30.04.2023

Ceren Kabadayi

https://doi.org/10.34083/akaded.1265863

Öz

Human beings need to make sense of every situation and phenomenon that they have witnessed and been exposed to, starting from their existence. One of the ways to meet this need is to find reasonable and appropriate reasons for the results they reach. This situation has been the subject of research in many branches of science such as language and philosophy.
Cause and effect information that occurs with a real or an appropriate reason for that moment has reflections on language as cause and effect expressions. In order to examine this situation in a broader plane, it is necessary to consider the concept of causality. Two-way cause and effect statements in a sentence established with a causal relationship need causality markers as a third element to establish a structural link. This structure can be provided through affixes or through conjunctions and prepositions, which are lexical morphemes.
In this study, the syntax of conjunctions and prepositions, which are lexical causality markers, were tried to be evaluated within the framework of their meanings, structures, and locations. The sample of the study was determined based on the five novels of Ayşe Kulin, one of the last period writers of Turkish literature. The data obtained from the study were revealed through this language material. As a result of these data, ten different syntax structures consisting of two, three and four elements were determined.

Anahtar Kelimeler

Syntax, causation, conjunction, preposition

Sözlüksel Nedensellik İşaretleyicilerinin Söz Dizimi Açısından İncelenmesi (Ayşe Kulin Romanları Örnekleminde)

Öz

İnsanoğlu var oluşundan başlayarak tanık olduğu, maruz kaldığı her durumu ve olguyu anlamlandırma ihtiyacı duyar. Bu ihtiyacı karşılama yollarından biri de ulaştığı sonuçlara uygun ve makul nedenler bulmaktır. Bu durum dil ve felsefe gibi birçok bilim dalına da araştırma konusu olmuştur.
Gerçek ya da o an için uygun görülmüş bir neden ile ortaya çıkan neden ve sonuç bilgisinin dildeki yansıması neden sonuç ifadeleridir. Bunu da daha geniş bir düzlemde incelemek için nedensellik kavramını ele almak gerekir. Nedensellik ilişkisi ile kurulmuş bir cümlede yer alan iki yönlü neden ve sonuç ifadeler birbiriyle yapısal bir bağ kurabilmek için üçüncü bir unsur olarak nedensellik işaretleyicilerine gereksinim duyar. Bu yapı ekler vasıtasıyla sağlanabileceği gibi sözlüksel biçimbirimler olan bağlaçlar ve ilgeçler aracılığıyla da sağlanabilmektedir.
Bu çalışmada sözlüksel nedensellik işaretleyicileri olan bağlaç ve ilgeçlerin söz dizimindeki durumları; anlamları, yapıları ve konumları çerçevesinde değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın örneklemi Türk edebiyatının son dönem yazarları arasında yer alan Ayşe Kulin’in beş romanı esas alınarak belirlenmiştir. Çalışmadan elde edilen veriler bu dil malzemesi vasıtasıyla ortaya konulmuştur. Bu veriler neticesinde iki, üç ve dört unsurdan oluşan on ayrı söz dizimi yapısı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Söz dizimi, nedensellik, bağlaç, ilgeç

Kaynakça

• Boz, E. (2012). Türkiye Türkçesi biçimsel ve anlamsal işlevli biçimbilgisi (tasnif denemesi). Gazi Kitabevi.
• Boz, E. (2018). Sözlükler için yeni bir dilbilgisel bilgi önerisi: ilgeçlerin atadıkları biçimbirimler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 7/2, 749-758.
• Boz, E. & Türkoluk A. H. N. (2022). The context of the situation as a reason for polysemy in Turkish. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 74, 129-148.
• Çelik, M. (1999). dA’nın işlevleri . Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 10, 25-32 .
• Denkel, A. (1996). Anlam ve nedensellik. Kabalcı Yayınevi.
• Dinçer Bahadır, Ş. (2019). İlgeçler. Türkiye Türkçesi III - sözcük türleri (s. 195-228). Boz, E. (Ed.), Gazi Kitabevi.
• Ercan, G. S. (2019). Tarih metinleri metin tipi ve nedensellik ilişkisi. Kriter Yayınları.
• Gürkan, D. Ö. (2016). Türkçede belirteç işlevli bağımlı cümleler. Grafiker Yayınları.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin dil bilgisi. Akçağ Yayınları.
• Karaağaç, G. (2009). Edat üzerine düşünceler. Gazi Türkiyat, 1 (5), 157-169.
• Karaoğlu, S. (2019). Bağlaçlar. Türkiye Türkçesi III - sözcük türleri (s. 229-278). Boz, E. (Ed.), Gazi Kitabevi.
• Kerimoğlu, C. (2014). Genel dilbilime giriş. Pegem Yayınları.
• Kıran, Z. & Eziler Kıran, A. (2000). Dilbilime giriş. Seçkin Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mehmedoğlu, A. (2001). Türk dilinde bağımlı birleşik cümle dizimi. Aşiyan Yayınları.
• Özcan, B. (2015). Haldun Taner’in öykülerinde nedenleme (Tez No. 398224) [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=WBc656i315e2eV6-EZV1ohvXVkJ0f_6HiK5lfP9bNMrGinD3ZMTXkpg2e5wbNt_w
• Özcan, B. (2022). Eski Anadolu Türkçesinde nedensellik (Tez No. 716973) [Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=5XiSE4yCP_gmnukpMEp65WVOWHGHdA8D1nGVOzs6uw1kDQSEh-2O-PF0i8ajio4f
• Özdağ, Y. K. (2017). Yusuf Atılgan’ın Aylak Adam adlı romanında neden sonuç ilişkisi (Tez No. 491261)[Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=vbVkXe1KChYWNElr1MuLZg4I3N4MYVQsySAtzK_ldHXyCs0ugvBnk41ZX1Bxqf56
• Torun Öğretmen, Y. (2020). Türkiye Türkçesinde üzere edatının eşdizimlilik özellikleri bağlamında görünümleri, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 8 (2), 24-33.
• Torun Öğretmen, Y. (2021). Türkiye Türkçesinde ondan / onun için yapılarının sözdizimsel ilişkiler bakımından neden-sonuç cümlelerindeki görünümleri. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 9 (24), 74-83.
• Uslu, Z. (1996). Almanca ve Türkçe önermelerde nedensellik işlevi. (Tez No. 176197) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=biL2P3cCsPgUNjVdV2BsGPlZyidXkuijVOb9YeeYhWFeiZ_OB67wlw_YqVSa27Dg
• Üstünova, K. (2018). Yüzey yapıdaki çıkarım cümlelerinin iletişime katkısı. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. 6 (12): 1-10.
• Yener, M. L. (2013). Ki’li tümceleri yeniden düşünmek: ki’li tümceler birleşik cümle midir yoksa bağlı tümce midir?, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 10 (4), 165-176.
• [AA] Kulin, Ayşe (1999). Adı Aylin. Everest Yayınları.
• [S] Kulin, Ayşe (1999). Sevdalinka. Everest Yayınları.
• [F] Kulin, Ayşe (2000). Füreya. Remzi Kitabevi
• [BG] Kulin, Ayşe (2005). Bir gün. Everest Yayınları.
• [V] Kulin, Ayşe (2007). Veda. Everest Yayınları.