Muhtasar ve İlaveli Satıraltı Bir Ahterî-i Kebîr Nüshası

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 213 - 234, 30.04.2023

Eren Ertürkoğlu

https://doi.org/10.34083/akaded.1266014

Öz

Osmanlı Dönemi sözlük literatürü içerisinde kendine has özellikleri ile bir sözlük geleneği oluşturan satıraltı tercümeli sözlükler kelime karşılığı kelime olarak hazırlanması, okurun pratik bir şekilde aradığını bulabilmesine imkan sunması gibi özellikleri nedeniyle oldukça rağbet görmüştür. Osmanlı Dönemi öncesinde Bahşayiş Lugati, Mukaddimetü’l-Edeb gibi önemli sözlüklerle başlayan satıraltı tercümeli sözlük geleneği, ilerleyen dönemlerde kimi isimli kimi isimsiz birçok eserle yaşamaya devam etmiştir. Osmanlı Dönemi sözlük geleneğinde büyük öneme sahip sözlüklerden biri olan Ahterî-i Kebîr’in muhtasar nüshalarından birisi de satıraltı sözlük formunda oluşturulmuştur. Bu çalışmada ilgili nüshanın hem satıraltı sözlük geleneği ile irtibatı kurulacak hem de nüshanın hususî yönleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sözlük, satıraltı sözlük, Ahterî-i Kebîr, muhtasar.

A Concise and Supplemented Subline Copy of Ahterî-i Kebîr

Öz

Subline translation dictionaries, which form a dictionary tradition with its own characteristics in the Ottoman period dictionary literature, were very popular due to their features such as preparing them as word for word and allowing the reader to find what he or she is looking for in a practical way. Before the Ottoman period, the tradition of subline translation dictionary, which started with important dictionaries such as Bahşayiş Lugati, Mukaddimetu’l-Edeb, continued to live with many works, some of which were named and some of which were unnamed in the following periods. One of the concise copies of Ahterî-i Kebîr, which is one of the dictionaries of great importance in the dictionary tradition of the Ottoman Period, was created in the form of an subline dictionary. In this study, both the relevant copy will be contacted with the subline dictionary tradition and the special aspects of the copy will be tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Dictionary, subline dictionary, Ahterî-i Kebîr, concise.

Kaynakça

• Ahterî Mustafa bin Şemseddin. (1294/1877-78). Ahterî-i Kebîr, Matbaa-i Amire.
• Ahterî Mustafa Muslihuddin el-Karahisarî. (2017). Ahterî-i Kebîr. (haz. Ahmet Kırkkılıç & Yusuf Sancak). TDK Yayınları.
• Birnbaum, E. (2002). Interlinear translation: The case of the Turkish dictionaries. Journal of Turkish Studies (TUBA), 26(1), 61-80.
• Hassan, M. (2017). 16. yüzyıla ait Arapça Türkçe sözlük Mirkatü’l-Luga (Metin-inceleme-dizin). (Tez No. 454858) [Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Hatib Rüstem el-Mevlevî, Vesîletü'l-Makâsıd ilâ Ahseni'l-Merâsıd [fî Lügati'l-Fürs], İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, No: 4081.
• Lugat’a Dair Bir Risale, İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, No: 5801.
• Lugat-ı Farsî, İBB Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet, No: K0262/2.
• Lugat, İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, No: 2015.
• [Lugat], İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, Türkçe Yazmalar, No: 3707.
• Lugat, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, No: 2427.
• Kalsın, Ş. & Kaplan, M. (2009). Müellifi meçhul bir lugat: Haza Kitab-ı Lugat-ı Dānisten. Journal of Turkish Studies, 4(4), 555-598.
• Kartal, M. (2013). Ahterî-i Kebîr ve sözlükbilim açısından değeri. (Tez No. 336057) [Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Kılıç, H. (1989). “Ahterî”, DİA. C. 2. (s. 184-185). TDV Yayınları.
• Murad, S. (2019). Lügat-ı Müşkilât-ı Eczâ Derviş Siyâhî Lârendevî (Giriş-inceleme-metin-dizinler), C. 2. (Tez No. 253373) [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Mustafa b. Şemseddîn el-Karahisarî el-Ahterî, Ahterî-i Kebir fi'l-Luga, İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, No: 1540.
• Öz, Y. (2010).Tarih boyunca Farsça-Türkçe sözlükler. TDK Yayınları.
• Poçan, T. (2017). Türkçe satıraltı bir sözlük: Kitābü'l-Müsellese. (Tez No. 463213) [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Uygun, M. (2014). Çulluk Kapan Lugati (İnceleme-metin-dizin). (Tez No. 377762) [Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Turan, F. (2001). Eski Oğuzca sözlük Bahşayiş Lügati. BAY Yayınları.
• Yüce, N. (2014). Mukaddimetü’l-Edeb. TDK Yayınları.
• Zemahşerî, Mukaddimetü’l-Edeb, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Atıf Efendi, No. 2768.