Mevlevîliğe Dair Bir Şiir Mecmuası: Mecmû‘a-i Eş‘âr (06 Mil Yz A 2239/2)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1473 - 1509, 30.08.2023

Ramazan Çelik

https://doi.org/10.34083/akaded.1323063

Öz

Türk edebiyatının kırkambarı olarak nitelenen mecmualar, muhteva bakımından zengin içeriğe sahiptir. Edebiyat, tarih, halk bilimi, etnografya, coğrafya, sosyoloji gibi birçok farklı disipline ait unsurları barındıran metinlerdir. Manzum veya mensur metinleri içeren mecmualar, yemek tariflerinden ilaçlara birçok alandaki farklı bilgiyi de ihtiva edebilir. Mecmualar, edebiyat tarihi açısından önemli metinler olarak öne çıkmaktadır. Özellikle şiir mecmualarında bilinmeyen kimi şairlere ya da tanınan şairlerin bilinmeyen şiirlerine rastlamak mümkündür. Bilhassa nazîre mecmuaları, şairlerin birbirlerine olan tesirlerini anlamak bakımından dikkate değerdir. Yazıldıkları dönemin edebî zevkini yansıtma açısından da önemli olan şiir mecmuaları, derleyicisinin tercihine göre seçtiği nazım şekilleri ve türlerini barındırır. Bu makalede; “Mevlânâ ve Mevlevîlik” temalı şiirlerden oluşan, Ankara Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda Mecmû‘a-i Eş‘âr adıyla, 06 Mil Yz A 2239/2 numarada kayıtlı şiir mecmuası incelenecektir. Mecmuada, 27 farklı şaire ait, kimi birbirine nazîre olarak yazılmış 36 şiir mevcuttur. Bu şiirlerden 32’si gazel, 1’i kaside, 1’i murabba, 1’i müseddes, 1’i de terci-i benddir. Çalışmada, mecmua şekil ve muhteva bakımından incelenecektir. Ayrıca Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi’ne (MESTAP) göre muhteva tasnifi yapılarak herhangi bir kaynakta yayımlanmamış şiirlerin çevri yazılı metnine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Şiir mecmuaları, Mestap, Mevlânâ, Mevlevîlik, nazîre.

Teşekkür

Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk islam Edebiyatı Bölümünden Doç Dr. Seydi Kiraz Hoca'ya desteklerinden dolayı teşekkür ederim.

A Poetry Magazine About Mevlevî Sect: Mecmû‘a-i Eş‘âr (06 Mil Yz A 2239/2)

Öz

The magazines, which are characterized as the forty stems of Turkish literature, have a rich content in terms of content. They are texts that contain elements of many different disciplines such as literature, history, folklore, ethnography, geography, sociology. Magazines, which contain poems or prose texts, can also contain a wide range of information, ranging from recipes to medicines. Magazines stand out as important texts in terms of literary history. It is possible to come across some unknown poets or unknown poems of well-known poets, especially in poetry magazines. Especially nazîre magazines are remarkable in terms of understanding the influence of poets on each other. Poetry magazines, which are also important in terms of reflecting the literary taste of the period in which they were written, contain verse forms and genres that the compiler chooses according to his preference. In this article, a poetry collection consisting of poems on the theme of "Mevlânâ and Mevlevism", registered in the Ankara National Library Manuscripts Collection under the name “Mecmû'a-i Eş'âr”, numbered 06 Mil Yz A 2239/2, will be analyzed. The magazine contains 36 poems by 27 different poets, some of which were written as nazîre to each other. 32 of these poems are ghazals, 1 is a qasida, 1 is a murabba, 1 is a museddes, and 1 is a terci-i bend. In the study, the magazine will be examined in terms of form and content. In addition, a content classification will be made according to the Systematic Classification of Mecmuas Project (MESTAP) and the translated text of the poems that have not been published in any source will be included.

Anahtar Kelimeler

Poetry magazines, Mestap, Mevlânâ, Mevlevî, nazîre.

Kaynakça

• Açık Önkaş, N. (2023). Hulûs, İsmail Hulûs Dede. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hulus-ismail-hulus-dede (Erişim Tarihi 27.06.2023)
• Akpınar, A. (2015). Mecmûa-i Eş’ar adlı bir Mevlevi mecmûasının incelemesi (Tez No. 388374) [Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî. (2017). Dîvân. KTB Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0
• Aydemir, Y. (2007). Metin neşrinde mecmuaların rolü ve karşılaşılan problemler. Turkish Studies Türkoloji Araştırmaları - International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2(3), 122-137.
• Aydemir, Y. (2011). Mecmualara yansıyan mesnevi zevki. Aynur, Hatice (Ed.) Eski Türk edebiyatı çalışmaları vı, mesnevi: hikâyenin şiiri (s. 287-298). Turkuaz.
• Aynur, H. (2007). Mecmuadan müntahabât’a geçiş örneği olarak Müntahabât-ı Mîr Nazîf. Aynur, Hatice (Ed.) Eski Türk edebiyatı çalışmaları II, eski Türk edebiyatına modern yaklaşımlar I (s. 98-143). Turkuaz. Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük türkçe sözlük. Kubbealtı.
• Bilgin, F. (2007). Nazif Hasan Dede ve Ta’rîfü’s-Sülûk adlı eseri (Tez No. 217415) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Bulduk, E. (2018). Ereğlili Türâbî divanı (bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük) (Tez No. 530507) [Yüksek lisans tezi, Aksaray Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Bursalı Mehmed Tâhir Bey. (1972). Osmanlı müellifleri (C. 1). Meral Yayınevi.
• Çıpan, M. (1991). Fasih Ahmed Dede hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve Divânı’nın tenkidli metni [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Devellioğlu, F. (2001). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dopdoğru, İ. (2011). Mecmû‘a-i Eş‘âr-ı Mevlevîyân (Tez No. 298077) [Yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Duru, N. F. (2000). Mevleviyane şiir güldestesi. Perşembe Kitapları.
• Duru, N. F. (2023a). Hilmî, Mustafa, Bostan-ı Evvel Çelebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hilmi-mustafa-bostani-evvel-celebi (Erişim Tarihi 15.05.2023)
• Duru, N. F. (2023b). Sâmi, Yunus. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sami-yunus (Erişim Tarihi 16.05.2023)
• Ergun, S. N. (1936). Türk şairleri (C. 2). Suhulet Basımevi.
• Erkul, R. (2023). Birrî, Derviş Mehmed Çelebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/birri-dervis-mehmed-celebi (Erişim Tarihi 27.05.2023)
• Esrâr Dede. (2018). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye (inceleme-metin). (Haz. İlhan Genç). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi. (2018). Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. (Haz. Filiz Kılıç). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Fidan, G. G. (2006). Mevlânâ Müzesi’nde bulunan bir Mevlevî şiirleri mecmu’ası (Mecmua’a-i Eş’ar) (Tez No. 186759) [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Gıynaş, K. A. (2011). Şiir mecmuaları hakkında yapılan çalışmalar bibliyografyası. Selçuk Üniversitesi/Seljuk University Edebiyat Fakültesi Dergisi/Journal of Faculty of Letters, 25, 245-260.
• Gürbüz, M. (2012). Şiir mecmuaları üzerine bir tasnif denemesi. Aynur, Hatice (Ed.) Eski Türk edebiyatı çalışmaları VII: mecmua: Osmanlı edebiyatının kırkambarı (s. 97-113). Turkuaz Yayınları.
• Hidayetoğlu, A. S. (1996). Nesîb Dede hayâtı, eserleri ve dîvânı’nın tenkidli metni [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaplan, H. (2023). Süleyman. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/2022-7 (Erişim Tarihi 20.04.2023)
• Karakuş, G. (2013). Mevlevî Nazif Dede dîvânçe ve risâlesi. Revak Kitabevi Yayınları.
• Kaya, B. A. (2012). Tekke Kapısı: Yenikapı Mevlevîhânesi’nin insanları. Zeytinburnu Belediyesi.
• Kılıç, A. (2012). Mecmua tasnifine dair. Aynur, Hatice (Ed.) Eski Türk edebiyatı çalışmaları VII: mecmua: Osmanlı edebiyatının kırkambarı (s. 75-96). Turkuaz Yayınları.
• Kiraz, S. (2022). Dîvân-ı Lutfî “inceleme metin ve dizin”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları.
• Kocaaslan, H. (2009). Tuhfe-i Nâilî metin ve muhteva 1. cilt s.1-233 (Tez No. 227419). [Yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Köksal, M. F. (2012). Şiir mecmualarının önemi ve “Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi” (MESTAP). Eski Türk edebiyatında tenkit ve teori. Kesit Yayınları.
• Köksal, M. F. (2023). Ecrî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ecri (Erişim Tarihi 23.05.2023)
• Köprülü, F. (1999). Edebiyat araştırmaları. TTK Basımevi.
• Kurnaz, C., & Aydemir, Y. (2013). Mecmûalara sorulması gereken sorular. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(1), 51-64.
• Kurtoğlu, O. (2023). Nûrî, Derviş Ahmed. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nuri-dervis-ahmed (Erişim Tarihi 20.04.2023)
• Kut, G. (1986). Mecmûa. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (C. 6). Dergâh Yayınları.
• Levend, A. S. (1998). Türk edebiyatı tarihi (C. 1). TTK.
• Mermer, A. (1991). Mezâkı̂: hayatı, edebı̂ kişiliği ve Divanı’nın tenkidli metni. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Nâbî. (1997). Nâbî dîvânı (Haz. Ali Fuat Bilkan). (C. 1). MEB Yayınları.
• Şemʻî. (2014). Şemʻi Divanı: inceleme-metin-tıpkıbasım. (Haz. Murat A. Karavelioğlu). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Tanyıldız, A. (2012). Şiir mecmûalarının neşri hakkında. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(21), 224-239.
• Usta, S. (2017). XVI. Asır Osmanlı Mutasavvıfı Şemʿî Efendi’nin Tuhfetü’l-Âşıkîn isimli eseri (metin ve inceleme) (Tez No. 476960) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Uzun, M. İ. (2003). Mecmua. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 28, s. 265-268). TDV Yayınları.
• Uzun, S. (2011). Üsküdarlı Aşkî Divanı tenkitli metin, nesre çeviri ve 16. yy. Osmanlı hayatının divandaki yansımaları (Tez No. 287732) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Vikipedi. (2023). Boşnak Derviş Mehmed Paşa. https://tr.wikipedia.org/wiki/Bo%C5%9Fnak_Dervi%C5%9F_Mehmed_Pa%C5%9Fa (Erişim Tarihi 16.03.2023)
• Yapa, M. (2007). Aşkî Mustafa Dîvânı edisyon kritik (Tez No. 214783) [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp