Dürrî Ahmed Efendi Divanı’nda Sosyal Hayat

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 2587 - 2632, 30.12.2023

Sami Aydın

https://doi.org/10.34083/akaded.1323039

Öz

XVII. yüzyılın sonu ile XVIII. yüzyılın başlarında yaşayan Dürrî Ahmed Efendi’nin Divanı’nda yer alan sosyal hayata dair unsurların tespit edilip ilim camiasına sunulması bu çalışmanın temel hedeflerindendir. Çalışmanın ilk aşamasında Dürrî Ahmed Efendi’nin hayatı, iş deneyimleri, edebî kişiliği ve eserlerine yer verilmiştir. Çalışmanın ikinci ve asıl kısmı ise divanda geçen sosyal hayata dair unsurların tespitine ayrılmıştır. Bu bölüm, Ordu ve Sarayla İlgili Unsurlar, Eğlence Hayatı, Süs Eşyaları, Güzel Kokular, Günlük Hayatta Kullanılan Eşyalar, Giyim Eşyaları, Yapı Unsurları, Deniz ve Deniz Araçları, Tıbbî Unsurlar, Yazı ile İlgili Gereçler, Yiyecek ve İçecekler ve Silahla İlgili Unsurlar olmak üzere toplamda on iki ana başlık halinde incelenmiştir.

Divanda geçen sosyal hayata dair unsurların öncelikle tanımları yapılmış, ardından bunların ne şekilde ele alındığıyla ilgili değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bu değerlendirmelerden sonra divanda yer alan konuyla ilgili beyit veya bentler açıklanarak sunulmuştur. Tespit edilen unsurlar ve bu unsurların kaç adet oldukları çalışmanın sonuç kısmında tablolarla gösterilmiştir.

Özellikle tarih düşürmedeki mahareti ve devlet adamı kişiliğiyle öne çıkan Dürrî Ahmed Efendi, bu yönleriyle XVIII. yüzyıl edebiyat sahasında itibar gören şairler arasına ismini yazdırmayı başaran şairlerden olmuştur. Şairin eseri incelendiğinde özellikle tarih manzumelerinin sosyal hayata dair unsurlar barındırdığı tespit edilmiştir. Dönemin tarihine ve kültürel değerlerine bu şiirleriyle ışık tutan şairin divanı o döneme ait sosyal yapılaşma hakkında bilgi vermesi açısından önem arz eden eserlerdendir. Bu çalışmada, eserde tespit edilen sosyal hayat unsurları örnekleriyle birlikte ortaya konmuş; sosyokültürel alandaki araştırmalara ve Türk kültürüne katkısı olacağı düşünülen bu veriler ilim camiasına sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

XVIII. Yüzyıl, Sosyal Hayat, Osmanlı Toplum Hayatı, Dürrî Ahmed Efendi, Divan

Teşekkür

Prof. Dr. İsmail. Hakkı AKSOYAK Prof. Dr. Ahmet KARTAL Prof. Dr. Ömer TÜRKMENOĞLU

Social Life of Durrî Ahmed Efendi's Diwan

Öz

Aim of this study determining social life factors in Durri Ahmed Efendi’s Diwan who lived between XVII -XVIIIth centuries and presenting this to the science society. The first stage of this study includes Durri Ahmed Efendi’s life, work experience, literature personality and his creations. In second and the main stages the social factors in the diwan are studied. The main stage includes twelwe topics which are factors of army and palace, entertainment life, fancy furniture, fragrance, furnitures of daily life, clothing items, stucture elements, Sea and Sea transport, medical elements, writing and writing materials, food and drinks and elements of weapons.

Firstly, The daily life factors definitons are made that is in the diwan, after that the process of this evaluation about how they are made is studied. According to the this evaluations, couplets and clauses in the diwan are presented with explanations. The determined factors and numbers of those are shown in the tables in the conclusion part.

Durri Ahmed Efendi is one of the most known statesman in his time and especially composing chronograms thanks to this qualifications he succeed to be one of the most respectable poets of XVIIIth century. In his history poems, when examined, it is detected that it includes social life factors in it. It is very unique that his work shows the social life structure of his time. In the study, the determined points of social life factors are shown with examples, therefore it is presented to science society in order to help the social-cultural researches and Turkish culture.

Anahtar Kelimeler

XVIIIth century, Social life, Ottoman Public life, Durri Ahmed Efendi, Diwan

Kaynakça

• Aybet, N. (1989). Fuzûlî dîvanı’nda maddî kültür. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bostan, İ. (2001). Kapudan Paşa. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, 354-355. TDV Yayınları.
• Bozkurt, N. (1994). Davul. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 9, 53-55. TDV Yayınları.
• Derman, M. U. (1994). Divit. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 9, 450-451. TDV Yayınları.
• Derman, M. U. (2001). Kalem. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, 245-247. TDV Yayınları.
• Derman, M. U. (2006). Mürekkep. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 32, 46-47. TDV Yayınları.
• Duygulu, M. (2009). Saz. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 36, 218-220. TDV Yayınları.
• Ertuğ, Z. T. (2009). Saray. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 36, 117-121. TDV Yayınları.
• Günan, M. (2018). Şeyhî dîvânı'nda tıbbî unsurlar (Tez No. 503703) [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• İnalcık, H. (2007). Padişah. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 34, 140-143. TDV Yayınları.
• İpşirli, M. (1993). Cellât. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 7, 270-271. TDV Yayınları.
• İpşirli, M. (1995). Elçi. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 11, 3-15. TDV Yayınları.
• Kallek, C. (2007). Pazar. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 34, 194-203. TDV Yayınları.
• Karagöz, İ., & Karaman, F. (2010). Dini kavramlar sözlüğü. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kocabaş, M. (2019). Şeyhi divanı'nda sosyal hayat (Tez No. 593178) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Koçu, R. E. (1967). Türk giyim kuşam ve süslenme sözlüğü. Sümerbank Yayınları.
• Kubbealtı Lugatı. (t.y.). Hançer. Erişim tarihi: Mart 25, 2023, http://www.lugatim.com/s/han%C3%A7er Küçükaşçı, M. S. (2022). Kâtib. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 25, 49-52. TDV Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (2020). Mühür. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31, 529-530. TDV Yayınları.
• Mehmed Râşid. (1282). Tarih-i Râşid (5. Cilt). İstanbul Matbaa-i Amire.
• Merçil, E. (2007). Peyk. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 34, 262-263. TDV Yayınları.
• Merçil, E. (2010). Taht. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 39, 434-436. TDV Yayınları.
• Mustafa Safâyî. (2005). Tezkire-i Safâyî, (nuhbetü’l-âsâr min fevâ’idi’l-eş’âr) inceleme-metin-indeks. (Pervin, Çapan Haz.). AKM Yayınları.
• Onay, A. T. (2009). Eski türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. H Yayınları.
• Özcan, N. (1994). Davul. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 9, 55-56. TDV Yayınları.
• Öztoprak, N. (2010). Divan şiirinde giyim kuşam üzerine bir deneme. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (4), 103-154.
• Pala, İ. (2017). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü (28. Baskı). Kapı Yayınları.
• Pekalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (2. Cilt). MEB Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (1989). Altın. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2, 532-536. TDV Yayınları.
• Sâlim Efendi. (2005). Tezkiretü’ş-şu’arâ. (Adnan, İnce Haz.). AKM Yayınları.
• Sargon, E. (1991). Atlas. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 4, 80-81. TDV Yayınları.
• Sefercioğlu, M. N. (2001). Nev'î dîvânı'nın tahlili. Akçağ Yayınları.
• Serdaroğlu, V. (2006). Sosyal hayat ışığında Zâtî dîvânı. İSAM Yayınları.
• Shefer-mossensohn, M. (2014). Osmanlı tıbbı. (Bülent, Üçpunar Çev.). Kitap Yayınevi.
• Şahin, E. (2011). Baki divanına göre 16. yüzyıl osmanlı toplum hayatı (Tez No. 303833) [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=VTMiGiC1ogSOwSXH6w1UlQ&no=fiHCph38Qa-rp42j8m7C0A
• Şamlı, Ö. (2019). 18. yüzyıl divan şairlerinden edirneli Kâmî ve divanı’nın tahlîli (Tez No. 603944) [Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Şeker, M. (1998). Hil'at. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 18, 22-25. TDV Yayınları.
• Şentürk, A. A. (1994). Osmanlı edebiyatında felekler, seyyare, sabiteler, Türk Dünyası Araştırmaları, (90), 131-179.
• Şentürk, A. A. (2006). Osmanlı şiiri antolojisi. Yapı Kredi Yayınları.
• Şeyhi Mehmed. (1989). Vekâiʽu'l-fuzalâʼ. (Abdulkadir, Özcan Haz.). Çağrı Yayınları.
• Tulum, M. (2013). Osmanlı türkçesi büyük el sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Unat, F. R. (1968). Osmanlı sefirleri ve sefaretnameleri. TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1945). Osmanlı devletinin saray teşkilâtı. TTK Basımevi.
• Vural, R. (2019). Dürrî Ahmed efendi divanı (inceleme-metin) (Tez No. 556909) [Yüksek lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Yiğit, A. S. (2013). Hicrî dîvânı (inceleme-tahlîl-metin-dizin) (Tez No. 526609) [Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Zöhre, A. (2016). Muhibbî dîvânı'nda sosyal hayat (Tez. No. 448356) [Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp