In Süleyman Çelebi’s Vesiletü’n-Necât Rhythmıc Elements

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 2767 - 2807, 30.12.2023

Yusuf Kotan

https://doi.org/10.34083/akaded.1384829

Öz

The human being is a being created in a perfect spiritual and physical way. This being has been endowed with various characteristics by the Almighty Creator and made superior to other beings. The superiority of man over other beings brings with it his individual and social needs. Because these needs also make it possible to monitor the person through various means.
When we look at the historical development of Turkish literature, we can talk about the existence of very valuable works. Many of these works, written in verse and prose, are very important in terms of containing language and cultural materials. Because the cultural codes of a nation are transmitted to future generations only through language. Therefore, it is impossible to isolate the culture of an individual from the world of the class or society to which he belongs.
Among the main elements that ensure the permanence of literary works are the rhythmic elements that make the harmony in the work noticeable. Moreover, these elements are also very important in terms of leaving an impression on the reader and showing its aesthetic dimension. Poetry, which is one of the forms in which the concept of beauty is best processed and reflected in the history of literature, offers important sources especially for the tracking of rhythmic elements. On the other hand, the rhythm of a prose text can be included in the aesthetic effect of the work with the features of harmony that it can approach poetry.
Written by Süleyman Çelebi (1351-1422) and considered one of the most beautiful examples of this genre, Vesîletü'n-Najât was written in 812 AH / 1409 AD. This work, which is performed in ceremonies considered special by Muslims, accompanied by music by people with beautiful voices, has been translated into both Eastern and Western languages.
In Divan poetry, there are various methods used to determine the stylistic characteristics of poets and nasirs. One of these methods is the elements of harmony. In the work titled "Rhythmic Elements in Sinan Pasha's Prose (Analysis on Tazarru'nâme (2021)" by Prof. Dr. Günay Tulum, the elements that make up the rhythm/harmony; "Sound Repetitions", "Vezin Repetitions", "Word Repetitions" and "Sentence Perspective" have been put into a mathematical systematics under the titles. Adhering to this new and practical template, this study will focus on the rhythmic elements of Vesîlet al-najât, which is read with great interest by the public and is considered one of the outstanding examples of the mawlid genre.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Çelebi, Vesiletü’n-necât, poetry, rhythmic elements.

Süleyman Çelebi’nin Vesiletü’n-Necât İsimli Eserinde Ritmik Unsurlar

Öz

İnsan, ruhî ve bedenî yönden mükemmel şekilde yaratılmış bir varlıktır. Bu varlık, Yüce Yaratıcı tarafından çeşitli özelliklerle donatılmış ve diğer varlıklardan üstün kılınmıştır. İnsanın diğer varlıklardan üstün kılınması, onun ferdî ve içtimaî ihtiyaçlarını da beraberinde getirmektedir. Çünkü bu ihtiyaçlar, aynı zamanda kişinin çeşitli vasıtalar aracılığıyla takibini de mümkün kılmaktadır.
Türk edebiyatının tarihi gelişimine bakıldığında çok değerli eserlerin varlığından söz edilebilir. Manzum ve mensur olarak kaleme alınan bu eserlerin birçoğu, dil ve kültür malzemelerini içermesi bakımından oldukça önemlidir. Çünkü bir milletin kültürel kodları ancak dil aracılığıyla gelecek nesillere aktarılmaktadır. Dolayısıyla bir ferdin kültürünü, ait olduğu sınıfın veya toplumun dünyasından soyutlamak imkansızdır.
Edebî eserlerin kalıcılığını sağlayan başlıca unsurlar arasında eserdeki âhengi fark ettiren ritmik unsurlar sayılabilir. Üstelik bu unsurlar, bir eserin okuyucu üzerinde etki bırakması ile onun estetik boyutunu göstermesi bakımından da oldukça önemlidir. Edebiyat tarihinde güzellik kavramının en iyi şekilde işlendiği ve yansıtıldığı biçimlerin başında gelen şiir, özellikle ritmik unsurların takibi için mühim kaynaklar sunar. Diğer taraftan mensur bir metnin ritmi, şiire yaklaşabildiği âhenk özellikleriyle, eserin estetik etkisine dâhil olabilmektedir.
Süleyman Çelebi (1351-1422) tarafından kaleme alınan ve bu türün en güzel örneklerinden biri kabul edilen Vesîletü’n-Necât isimli eser, Hicrî 812/Milâdî 1409 tarihlerinde yazılmıştır. Müslümanlar tarafından özel kabul eden merasimlerde, güzel sesli şahıslar tarafından mûsikî eşliğinde icra edilen bu eser, hem Doğu hem de Batı dillerine çevrilmiştir.
Divan şiirinde şair ve nasirlerin üslup özellikleri belirlenirken kullanılan çeşitli yöntemler vardır. Bu yöntemlerden biri de ahenk unsurlarıdır. Dr. Günay Tulum’a ait olan “Sinan Paşa’nın Nesrinde Ritmik Unsurlar (Tazarru‘nâme Üzerinde Tahlil (2021)” adlı eserde ritmi/ahengi oluşturan unsurlar; “Ses Yinelemeleri”, “Vezin Yinelemeleri”, “Kelime Yinelemeleri” ve “Cümlede Bakışım” başlıklarıyla matematiksel bir sistematiğe oturtulmuştur. Bu çalışmada söz konusu yeni ve pratik şablona bağlı kalınarak, halk tarafından büyük bir ilgiyle okunan ve mevlid türünün seçkin örneklerinden biri kabul edilen Vesîletü’n-necât’ın ritmik unsurları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Çelebi, Vesiletü’n-necât, şiir, ritmik unsurlar.

Kaynakça

• Altıner, S. (2008). Süleyman Çelebi’nin vesîletü’n-necât adlı eseri üzerine bir söz dizimi incelemesi [Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Altuntaş, H. ve Şahin, M. (2009). Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Balalan, A. (2013). Şeyhülislam Yahya Divan’ında ahenk unsurları. [Yüksek Lisans tezi, Fırat Üniversitesi].
• Bekki, S. (2021). Camide buluşan iki şair: Yunus Emre ve Süleyman Çelebi’nin din diline katkıları. Alptekin, M. (Ed.) Vefatının 700. Yılında uluslararası Yunus Emre sempozyumu (s. 36-45). KİTAM Yayınları.
• Belenkuyu, B. (2022). Vesiletün’n-Necât’ta cinaslı kullanımlar. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 62 (2), 583-604. Can, A. (2015). Şiir/de/ritim. Birleşik Dağıtım Kitabevi.
• Coşkun, M. (2011). Klasik Türk şairinin poetikası üzerine. Bilig, 56, 57-80.
• Kaplan, H. (2014). Bâkî’de ses-âhenk-görüntü. TÜBAR, 36, 208-225.
• Karaca, S. (2022). Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât’ı ile Lâmiî Çelebi’nin Mevlidü’r-Resûl’ünün mukayesesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 62 (2), 621-638.
• Köksal, M. F. ve Kütük, R. (2022). Vesîletü’n-Necât’ın en eski nüshası ve Süleyman Çelebi’nin bilinmeyen şiirleri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 28, 393-430.
• Karaman, H., Özek, A., Dönmez, İ. K., Çağrıcı, M., Gümüş, S. ve Turgut, A. (2012). Kur’ân-ı Kerîm ve açıklamalı meâli (10. Baskı). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Macit, M. (2016). Divan şiirinde âhenk unsurları. Kapı Yayınları.
• Pekolcay, N. (2004). Mevlid. TDVDİA, XXIX, 485-486.
• Selçuk, B. (2004). Âhenk Unsurları bakımından Nefʿî Dîvânı’nın tahlili [Doktora tezi, Fırat Üniversitesi].
• Selçuk, B. (2014). Divan şiirinde ritmik bir unsur: atıf terkipleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24 (1), 1-11. Timurtaş, F. K. (1990). Mevlid (Vesîlet-ün-Necât) Süleyman Çelebi. Milli Eğitim Basımevi.
• Tulum, G. (2021). Sinan Paşa’nın nesrinde ritmik unsurlar (Tazarru’nâme üzerinde tahlil). Akçağ Yayınları. Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük (11. baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yeter, G. B. (2017). Sebahattin Ali’nin “ses” adlı hikâyesinde estetik bir unsur olarak ritim. Turkish Studies, 12 (30), 531-546.