Hulvî’nin “Hamse" Adlı Mesnevisinde Taşlıcalı Yahya ve Sosyal Eleştiriler

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 2329 - 2345, 30.12.2023

Mehmet Ali Çolak

https://doi.org/10.34083/akaded.1385976

Öz

Hulvî, farklı türlerde yazdığı eserlerinin yanında Taşlıcalı Yahya’nın Hamse’sini oluşturan mesnevilere Hamse adıyla tek bir kitap hâlinde nazire niteliğinde bir eser kaleme almıştır. Tarih boyunca birçok şair, etkilendiği ve örnek aldığı şairin şiirlerine saygı göstermek, yüceltmek ve onun benzeri türde bir eser vücuda getirmek amacıyla nazireler yazmıştır. Bu duruma benzer olarak söz konusu eseri Hulvî, Taşlıcalı Yahya’ya saygı göstermek ve inançlı kişilere, Taşlıcalı Yahya’nın sırlarla dolu mesnevilerini daha sade bir şekilde aktarmak için kaleme aldığını söylemiştir. Böylece Hulvî, zikredilen eserle inançlı kişileri dini, tasavvufi, ahlaki yönlerden eğitmeye, sosyal eleştiriler ile uyandırmaya ve uyarmaya çalışmıştır. Söz edilen hususların ilham kaynağı olarak da Taşlıcalı Yahya, eserin mihenk taşını oluşturmaktadır.

Bu makalede Hulvî’nin Hamse adlı mesnevisinde Taşlıcalı Yahya’nın konumu, Hulvî’nin Taşlıcalı Yahya’ya övgüleri ve eserde geçen sosyal eleştiriler ele alınmıştır. Makalede Hamse adlı mesnevinin ilham kaynağına, çıkış noktasına ve amacına kısaca değinilmiştir. Daha sonra Hulvî’nin Taşlıcalı Yahya’ya övgülerde bulunduğu beyitler tespit edilmiş ve tespit edilen beyitler vasıtasıyla da Yahya Bey’in edebi şahsiyeti ve dini, tasavvufi, ahlaki kişiliği değerlendirilmiştir. Son olarak eserde geçen sosyal eleştiriler derlenmiş, Kitâb-ı Usûl’un bu noktadaki konumu tespit edilmiş ve zikredilen eleştiriler üzerine değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hulvî, Taşlıcalı Yahya, hamse, övgü, sosyal eleştiri, nazire

Taşlıcalı Yahya and Social Criticism in Hulvî’s Masnavi Named “Hamse"

Öz

Hulvi wrote a single book titled "Hamse" which is a paraphrase of the masnavis constituting Taslıcalı Yahya's Hamse, alongside other works in various genres. Throughout history, many poets have written paraphrases to show respect, elevate, and create works in a similar style as a tribute to the poets who influenced and served as examples for them. In a similar vein, Hulvi stated that he penned the work as a tribute to Taslıcalı Yahya, aiming to show respect and convey the mystic narratives of Taslıcalı Yahya in a simpler manner to the believers. Thus, Hulvi endeavored to educate and awaken believers in religious, mystical, and ethical aspects through the mentioned work. Taslıcalı Yahya serves as the cornerstone of inspiration for these matters in the composition. This article explores the position of Taslıcalı Yahya in Hulvi's mesnevi "Hamse" along with Hulvi's praises for Taslıcalı Yahya and the social critiques presented in the work. The article briefly touches upon the inspiration, starting point, and purpose of the masnavi titled "Hamse". Later, the verses in which Hulvi praises Taslıcalı Yahya were identified, and through these verses, an evaluation was made of Yahya Bey's literary character as well as his religious, mystical, and ethical personality. Finally, the social criticisms mentioned in the work were compiled, the position of Kitab-ı Usul at this point was determined and evaluations were made on the mentioned criticisms.

Anahtar Kelimeler

Hulvi, Taşlıcalı Yahya, hamse, praise, social criticism, paraphrase

Kaynakça

• Alkaya, M. A. (1996). Kitab-ı Usul (Tez No. 403943) [Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr /UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Çınar, B. (2014). Taşlıcalı Yahya Bey Gencine-i Raz. Kesit Yayınları.
• Ekici, R. (2017). Zeyl-i Şaka’ik. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Gibb, E. J. W. (1999). Osmanlı şiir tarihi III-IV. ( Ali, Çavuşoğlu Çev.). Akçay Yayınları.
• Harmancı, E. (2021, 11 Kasım). Şah u Geda (Yahya Bey). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/sah-u-geda-yahya-bey
• Hulvi, Hamse, Edirne Selimiye Kütüphanesi Selimiye Yazma Eser Koleksiyonu, No: 22 Sel 2142/2.
• Kara, M. (1981). Hulvi, Cemaleddin Mahmud. Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 4, s. 260. Dergâh Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim. (2023). Diyanet İşleri Başkanlığı. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir
• Saraç, Y. (2016). Osmanlı Müellifleri. C. 1, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Sarıçiçek, R. (1991). Gencine-i Raz (Tez No. 403991) [Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Tatcı, M. ve Yıldız, M. (2016). Tezkiretü’l-Müteahhirin. H Yayınları.
• Tayşi, M. S. (2013). Lemezat-ı Hulviyye ez Lemezat-ı Ulviyye. Semerkand Yayınları.
• Türer, O. (2005). Hediyyetü’l-İhvân. İnsan Yayınları.
• Yavuz, S. (2012). Cemaleddin Mahmud Hulvi Divanı (Tez. No. 303702) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp