Between "Hâl and Kâl": Ahmad Yasawi in Sufi Studies in Iran

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 2288 - 2299, 30.12.2023

İlgar Baharlu

https://doi.org/10.34083/akaded.1386770

Cited By: 1

Öz

Left deep marks on Turks’ (in Turkestan) religious and sufistic lives, and also their Islamic perceptions, Pir-i Turkestan Khoja Ahmad Yasawi, no doubt, had an impact notedly on belief and sufi world of Anatolian geography, as well. As a matter of fact, it is not quite possible to mention another sufi who was well known in such a vast geography - from East Turkestan to the Balkans. For this reason, Kohja Ahmat Yasawi’s thoughts and life have been a subject of opinion/discussion for a long time for academicians and researchers both in different countries of Turkestan and Anatolia.
However, when it comes to the Iranian field, a different situation is encountered. As is known, Sufism studies in Iran have a deep history among European and Iranian researchers. The fact that the mentioned geography contains within its borders a part of Historical Khorasan, one of the centers of Sufism and that it hosts many Sufis and Sufi sects, has made the mentioned geography a center of attraction for Sufism researchers in every period. Although Ahmet Yesevi's name is mentioned in the chronicles found in Iran and generally belonging to the Middle and Modern Ages, Ahmet Yesevi's name was not included in the early stages of the current ideological historiography in Iran and the Sufi studies influenced by this. In the last other periods, it is possible to see a search for an Iranian root for his personality and the world of Sufi thought.

Anahtar Kelimeler

Khoja Ahmad Yasawi, Pir-i Turkestan, Turkestan, Sufi Studies in Iran

"Hâl ile Kâl" Arasında: İran Tasavvuf Araştırmalarında Hoca Ahmet Yesevi

Öz

Türkistan’daki Türklerin dinî ve tasavvufî hayatına ve ayrıca İslam algılarına derin izler bırakan Türkistan’ın Piri Ahmet Yesevi, hiç şüphesiz ki Anadolu coğrafyasının inanç ve tasavvuf dünyasını da kökten etkilemiştir. Nitekim Türk-İslam tasavvuf tarihinde, böylesine geniş bir coğrafyaya -Doğu Türkistan’dan Balkanlara kadar- ünü yayılmış ve şöhreti duyulmuş başka bir mutasavvıftan bahsetmek pek mümkün değildir. Bu sebepten ötürü Hoca Ahmet Yesevi’nin düşünceleri ve hayatı gerek Türkistan’ın farklı ülkelerinde gerekse Anadolu’daki akademisyen ve araştırmacılar için uzun zamandan beri mütalaa konusu olmuştur.
Ancak söz konusu İran sahası olduğunda farklı bir durum ile karşılaşılmaktadır. Malum olduğu üzere İran’da tasavvuf araştırmaları, Avrupalı araştırmacılar ve İranlı araştırmacılar nezdinde derin bir geçmişe sahiptir. Mezkûr coğrafyanın tasavvufun merkezlerinden olan Tarihî Horasan’ın bir kısmını sınırları içerisinde barındırması, birçok sufiye ve tasavvufi tarikatlara ev sahipliği yapması, anılan coğrafyanın her dönem tasavvuf araştırmacıları için bir cazibe merkezi haline gelmesini sağlamıştır. Her ne kadar İran’da bulunan ve genelde Orta ve Yeni Çağ’a ait olan kroniklerde Ahmet Yesevi’nin ismi geçse de İran’da rayiç olan ideolojik tarih yazımı ve bunun etkisinde kalan tasavvuf araştırmalarının ilk evrelerinde Ahmet Yesevi’nin adının yer almadığı, son dönemlerde ise şahsiyeti ve tasavvufi düşünce dünyası için İranî bir kök arayışını görmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Hoca Ahmet Yesevi, Pir-i Türkistan, Türkistan, İran Tasavvuf Araştırmaları

Kaynakça

• Akın, B. ve Baharlu, İ. (2021). Erbâbü’t-Tarîk XVII. yüzyıl’a ait bir Kalenderi Erkânnamesi (Çeviri-Tıpkıbasım- İnceleme). Paradigma Akademi.
• Artan, M. (2023). Horasan Erenleri’nden Hacı Bektaş Veli’nin insan sevgisi ve fütuhat Anlayışı. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi İhtisaslaşma Özel Sayısı, 200-212.
• Baharlu, İ. (2021). Şah'ın bahçesinde Şah İsmail öncesi ve sonrası Kızılbaşlık. Kitabevi.
• Baharlu, İ. (2022). Türkistan nefesi Hoca Ahmet Yesevi'den Hacı Bektaş Veli’ye Horasan tasavvufu. Anıtı koruyan insanlar: sürdürülebilir turizm, hac ve kutsal miras uluslararası konferans materyalleri (s. 50-56). Türkistan Bölgesi Turizm Dairesi Başkanlığı.
• Behnâm-fer, M. H. ve Mollâyî, M. (2013). Hâce Ahmed Yesevi ve Türkistan ile Maveraunnehir’de Yeseviyye hareketinin filizlenmesi. Heft Asüman (55), 63-78.
• Browne, E. G. (1978). Tarih-i Edebi-yi İran (Cilt I). (Çev. A. P. Salih). İntişarat-ı Kitap-fürüşi-yi İbn Sina.
• Fazlullah Bin Rüzbehân Honcî İsfahanî, (1963). Mihmânnâme-yi Buhârâ. (haz. M. Sütüde) Tahran: Büngah-ı Tercüme ve Neşr-i Kitap.
• Ferîdüddîn Attar Nişaburî, (1997). Mantıku't-tayr. (haz. A. Rencber) Tahran: Asatir.
• Güngör, E. (1998). İslam tasavvufunun meseleleri. Ötüken Neşriyat.
• Hacı Abdurrahim, (1673). Erbâbü’t-Tarîk. İran Milli Meclis Kütüphanesi: Kayıt No: 4062.
• Hândmîr. (1984). Habîbü's-siyer. (haz. M. Debirsiyaki) Tahran: İntişarat-ı Kitap-fruşi-yi Hayyam.
• LE Strange, G. (1905). The lands of the Eastern Caliphate. Cambridge University Press.
• Köprülü, M. F. (1976). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, (2012). Fîhi mâ fîh. Behzad.
• Nesimi, Seyid İmâdüddin (2009), Külliyât-ı Eş’ar (haz. H. M. Sıddîk) Tebriz: İntişarat-ı Ahtar.
• Nicholson, R. A. (1979). Peydayiş ve Seyr-i Tasavvuf. (Çev. M. B. Muin) İntişarat-ı Tüs.
• Schimmel, A. M. (2000). Tasavvufun boyutları. Kırkambar Kitaplığı.
• Senâyî, M. (1998). Orta Asya’da Yeseviyye Tarikatı. Faslname-yi Mutalaat-ı Asya-yı Merkezî ve Kafkas (19), 79-92.
• Tahirî, S. M. ve Hâşimî-neseb, S. S. (2010). Orta Asya, Kafkas ve Rusya’da Tasavvuf. Pejuhişha-yı Mıntka-yi, 15-67.
• Şerefüddîn Alî Yezdî, (2009). Zafernâme. (haz. S. S. Mirmuhammed Saadık) Tahran: İntişarat-ı Kütüphane ve Merkez-i Esnad-ı Meclis-i Şevra-yı İslamî.
• Zerinkûb, A. (2017). Erziş-i Mirâs-ı Sûfiyye. Emirkebir.