A Look at the Conceptual Fields of Dead and Death, Living and Life in The Turkish Dictionary

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 354 - 373, 30.04.2024

Muammer Şehitoğlu

https://doi.org/10.34083/akaded.1387304

Öz

In this study, it is aimed to evaluate the types and qualities of the concept signs that meet the concept field of dead / death, living, life / life, which are included in the concept field of Turkish in Turkish culture and which are also found in the Turkish Dictionary as a lexical item. The scope of the study is to examine the concept signs related to concept areas in three dimensions in terms of their meaning values, word types and polysemy qualities in the Turkish Dictionary. Document analysis technique based on qualitative research method was used in the study. With the technique, the vocabulary in the Turkish Dictionary was analyzed in terms of the marking of concepts, their use in scientific disciplines and their polysemy quality, and interpreted by classifying them within the framework of these three dimensions. According to the findings, the vocabulary in the Turkish Dictionary in the concept areas of dead / death, living, life / life is expressed with general meaningful concept markers consisting of both single and multiple meaning elements that carry more than one meaning value. The frequency of occurrence of concept signs formed in the form of an unspecified noun phrase is high in concept signs formed with more than one meaning element. In the concept area of death/dead, the frequency of occurrence of concept signs formed in the form of qualifying adjective + noun is noteworthy, while it has been determined that this concept area is mostly expressed with qualifying language elements in Turkish culture. Again, contrary to what is known/thought, in the concept field of dead/death, it was observed that the frequency of terms/concept signs in the field of law, not religious science as a scientific discipline, was high.

Anahtar Kelimeler

dead, death, life, concept area

Türkçe Sözlük’te Yer Alan Ölü ve Ölüm, Yaşam, Yaşam ve Hayat Kavram Alanlarına Bakış

Öz

Çalışmada, Türk kültüründe Türkçenin kavram alanında yer alan ve Türkçe Sözlük’te de madde başı sözlük ögesi olarak bulunan ölü / ölüm, yaşama, yaşam / hayat kavram alanını karşılayan kavram işaretlerinin türleri ve niteliklerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın kapsamını, kavram alanlarına ilişkin kavram işaretlerinin Türkçe Sözlük’teki anlam değerleri, sözcük türleri ve çok anlamlılık nitelikleri bakımından üç boyutta ele alınması oluşturmaktadır. Çalışmada nitel araştırma yöntemine dayalı belge incelemesi tekniği kullanılmıştır. Teknikle kavramların işaretlenmesi, bilimsel disiplin alanlarındaki kullanımları ve çok anlamlılık niteliği açısından Türkçe Sözlük’te yer alan söz varlığı analiz edilmiş ve bu üç boyut çerçevesinde sınıflandırılarak yorumlanmıştır. Elde edilen bulgulara göre, ölü / ölüm, yaşama, yaşam / hayat kavram alanlarında Türkçe Sözlük’te yer alan söz varlığı birden fazla anlam değeri taşıyan hem tek hem de birden fazla anlam ögesinden oluşan genel anlamlı kavram işaretleriyle ifade edilmiştir. Birden fazla anlam ögesiyle oluşan kavram işaretlerinde belirtisiz isim tamlaması şeklinde oluşan kavram işaretlerinin geçiş sıklığı yüksektir. Ölüm ve ölü kavram alanında ise, niteleme sıfatı + isim biçiminde oluşan kavram işaretlerinin geçiş sıklığı dikkat çekerken, Türk kültüründe bu kavram alanın daha çok niteleyici dil ögeleriyle ifade edildiği tespit edilmiştir. Yine ölü ve ölüm kavram alanında bilinenin ve düşünülenin tersine bilimsel disiplin olarak din bilimi değil, hukuk alanındaki terimlerin ve kavram işaretlerinin geçiş sıklığının yüksek olduğu görülmüştür

Anahtar Kelimeler

ölü, ölüm, yaşam, hayat, kavram alanı

Kaynakça

• Aksan, D. (2004). Kelime bilimi ve anlambilimi ölçülerinden yararlanarak bir yazı dilinin eskiliğini saptama yolları ı: kavram alanı-kelime ailesi ilişkileri ve Türk yazı dilinin eskiliği üzerine. Dilbilim ve Türkçe Yazıları, içinde (s.110-119), Multilingual Yayınları.
• Aksan, D. (2006). Anlambilim, anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. (4.Basım), Engin Yayınevi.
• Alyılmaz S. (1999). Erzurumlu Emrah’ın şiirlerinde kavram işaretleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 119-128.
• Alyılmaz, S. (2011). Risâle-i Mûze-dûzluk, inceleme- metin-dizin. Elik Yayınları.
• Biçer, Ü. (2021). Türkiye Türkçesi ağızlarında ölüm kavram alanına ait söz varlığı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hitit Üniversitesi Lisansüstü Eğitimi Enstitüsü.
• Bowen, A. G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9 (2), 27-40.
• Börekçi, M. (2009). Yapı ve işlev bakımından Türkiye Türkçesinde sözcükler. Eser Ofset Matbaacılık.
• Çetin, E. (2009). Orhun yazıtlarında itaat kavramı. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 4(8) Fall, 825-837.
• Gemalmaz, E. (1992). Standart Türkiye Türkçesi (STT)’nin formanlarının enformatif değerleri ve bu değerlerin ihtiyaç halinde bu dilin gelişimine muhtemel etkileri. Erzurum.
• Guiraud, P. (1999). Anlambilim. (La semantique, Berke, Vardar, Çev.). Multilingual Yayınları.
• Karçığa, S. (2018). Dede Korkut Kitabı’nın anlam bilimsel çözümlenmesinde kavram alanının rolü. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kocatürk, D. E. (2014). Kırgız Türkçesiyle Kutadgu Bilig: Kuttuu Bilim, metin-aktarma-kavram alanı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lyons, J. (1996). Semantics I. Cambridge University Press.
• Mert, O. (2015). Köli Çor Yazıtı ve anıt mezar kompleksi. Atatürk Üniversitesi.
• O’Leary, Z. (2017). The essential guide to doing your research project. SAGE Publication Inc.
• Özcan, Ş. A. (2018). Türkçede gönül kavramı ve kullanım alanı. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 63, Eylül, 227-242.
• Türk Dil Kurumu (2023). Türkçe Sözlük. Erişim adresi: Kasım 5, 2023, https://sozluk.gov.tr/.
• Trier, J. (1931). Der Deutsche wortschatz im sinnbezirk des verstandes, Heidelberg: Carl Winters Universitetbuchlandung.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayınları.