Yûnus Emre'nin "Çıktım Erik Dalına..." Mısraıyla Başlayan Şathiyesine Yazılan Şerhlerin Mukayeseli Olarak İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 124 - 151, 30.04.2024

Dursun Özyürek

https://doi.org/10.34083/akaded.1440149

Öz

Yûnus Emre’nin (ö. 1320-21) “Çıkdum erik talına anda yidüm üzümi” mısrasıyla başlayan şathiyesi XV. yüzyıldan günümüze kadar pek çok kez şerh edilmiş ve şerh edebiyatımız açısından üzerinde en çok durulan manzumelerden biri olmuştur. Bugünkü bilgilerimize göre onun şathiyesine klasik dönemde Şeyhzâde Müslihüddin Efendi (ö. 1544), Niyâzî-i Mısrî (ö. 1694), İsmail Hakkı Bursevî (ö. 1725), İbrahim Hâs (ö. 1761), Şeyh Ali Nakşbendî en-Nevrekanî ve meçhul bir müellif tarafından şerh yazılmıştır. Modern dönemde ise onun şiirine duyulan ilgi devam etmiş, Bekir Sıdkî Visâlî (ö. 1962), Şevket Turgut Çulpan (ö. 1990), Ahmet Kabaklı (ö. 2001), İsmail Yakıt ve Haydar Murad Hepsev gibi isimler onun şiirini anlamaya ve yorumlamaya çalışmıştır. Bu çalışmada söz konusu şerhler klasik ve modern dönem başlıkları altında kısaca tanıtıldıktan sonra mukayeseli olarak incelenecektir. Bu anlamda söz konusu şerhler kaynakları, muhtevası, tasavvufî göndermeleri, yöntemi ve kullanılan dil olmak üzere çeşitli açılardan ele alınacaktır. Özellikle klasik dönem şerhleri benzerlikleri ve farklılıkları açısından değerlendirilecek; modern dönemde yazılan şerhlerin önceki dönem şerhleri ile kurdukları bağlar açıklanacaktır. Böylece Yûnus Emre’nin “Çıktım erik dalına…” mısrasıyla başlayan meşhur şathiyesine yazılan şerhler, şerh geleneğimiz etrafında mercek altına alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk şiiri, Tasavvuf, Şerh, Şathiye, Yunus Emre

Comparative Examination of the Commentaries Written on Yûnus Emre's Poetry Beginning with the Line "Çıktım Erik Dalına..."

Öz

Yûnus Emre's (d. 1320-21) shathiyya has been commented on extensively since the 15th century. The first line, ‘’Çıkdum erik talına anda yidüm üzümi’’, has been a focal point in our commentary literature. According to current knowledge, his shathiyya was commented on during the classical period by Şeyhzâde Müslihüddin Efendi (d. 1544), Niyâzî-i Mısrî (d. 1694), İsmail Hakkı Bursevî (d. 1725), İbrahim Hâs (d. 1761), Sheikh Ali Naqshbandî en-Nevrekanî, and an unknown author. In the modern period, interest in his poetry persisted, and scholars such as Bekir Sıdkî Visâlî (d. 1962), Şevket Turgut Çulpan (d. 1990), Ahmet Kabaklı (d. 2001), İsmail Yakıt, and Haydar Murad Hepsev attempted to understand and interpret it. This study will briefly introduce these commentaries under the headings of classical and modern periods and then analyse them comparatively. This study will analyse the commentaries in terms of their sources, content, sufi references, method, and language. The focus will be on the commentaries of the classical period, evaluating their similarities and differences. Additionally, the connections between the commentaries written in the modern period and those of the previous period will be explained. The commentaries written on Yûnus Emre's famous shathiyya, which begins with the line “Çıktım erik dalına…”, will be scrutinised in the context of our commentary tradition.

Anahtar Kelimeler

Turkish poetry, sufism, commentary, shathiyya, Yûnus Emre

Kaynakça

• Ak, S. (2017). Çıktım erik dalına: Yunus Emre'nin bir şiirinin üç şerhi. Büyüyen Ay Yayınları.
• Aşkar, M. & Demirli, E. (2007). Niyâzî-i Mısrî. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (c. 33, s. 166-169). TDV Yayınları.
• Avşar, Z. (2012). Yunus Emre'nin erik dalına çıkan dört şarih. Türk Yurdu (297), 73-76.
• Ayvazoğlu, B. (2001). Ahmet Kabaklı. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (c. 24, s. 9-10). TDV Yayınları.
• Baş, E. (2010). Şeyhzâde. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (c. 39, s. 97-98). TDV Yayınları.
• Ceylan, Ö. (2000). Tasavvufî şiir şerhleri. Kitabevi Yayınları.
• Çelebioğlu, A. (1991). Yûnus'un şiirleriyle ilgili şerhler. Özbay, H.- Tatcı, M. (Haz.), Yûnus Emre ile ilgili makalelerden seçmeler içinde (s. 79-85). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Dilçin, C. (2013). Örneklerle Türk şiir bilgisi. TDK Yayınları.
• Erdoğan, K. (1998) Niyazi Mısri: hayatı, edebi kişiliği, eserleri ve divanı (tenkitli metin). Akçağ Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1971). Yunus Emre: hayatı ve bütün şiirleri. Altın Kitaplar Yayınevi.
• Hepsev, H. M. (2008, Aralık). Çıktım erik dalına. Yüce Devlet. www.yucedevlet.com. Erişim tarihi: 24.05.2019.
• İbrahim Has Şabânî. "Şerh-i Ebyât-ı Yûnus Emre". Milli Ktp., Yz. Nu: A. 8311.
• İbrahim Has Şabânî. (2014). Kerpiç koydum kazana: Yunus Emre’nin bir şiirinin şerhi. M. Tatcı. (Haz.). H Yayınları.
• İsmail Hakkı Bursevî. "Kâle Hâtimetü Ehli'l-Lisân Hulâsatü Zevi'l-İhsan Tercümânü'l-Gayb Bilâ Reybin Hazretü'ş-Şeyh Yûnus Emre". Süleymaniye Ktp., Esat Efendi bl., No: 1521/2. vr.26b-41a.
• Kabaklı, A. (1992). Şiir incelemeleri. Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Kara, M. (1994). Niyazi-i Mısri. TDV Yayınları.
• Kurnaz, C. & Tatcı, M. (2001). Türk edebiyatında şathiyye. Akçağ Yayınları.
• Namlı, A., Yurtsever, Y., Yavuz, Y.Ş., Karadaş, C. (2001). İsmâil Hakkı Bursevî. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (c. 21, s. 102-110). TDV Yayınları.
• Oral, H. (1987). Niyazi-i Mısri : hayatı-tefekkürü-eserleri. Yeni Asya Yayınları.
• Özemre, A. Y. (2004). Üsküdar'ın üç sırlısı. Kubbealtı Neşriyat.
• Pekolcay, N. & Sevim E. (1991). Yunus Emre şerhleri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şeyh Ali Nakşbendî en-Nevrekanî. "Güfte-i Yûnus ve Şerh-i Şeyh Alî Nakşbendî". Milli Ktp., Yz. Nu: A. 392/8. vr. 156b-158b.
• Şeyhzâde Müslihüddin Efendi. "Hâzihî Risâletün Şerîfetün Li-Mevlânâ Şeyhzâde". Süleymâniye ktp., Esad Efendi no: 1461.
• Tatcı, M. (2008). Yûnus Emre şerhleri. H Yayınları.
• Tatcı, M. (2010). Yûnus Emre şerhleri. Başer, H. B. (Ed.) Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri (s. 120-127). İBB Kültür Yayınları.
• Tatcı, M. (2013). Yûnus Emre. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (c. 43, s. 600-606). TDV Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1972). Yunus Emre divanı. Tercüman Gazetesi.
• Uludağ, S. (2010) Şathiye. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (c. 38, s. 370-371). TDV Yayınları.
• Vatandaş, C. (Ed.) (2022). Yunus Emre (hayatı-düşünceleri-eserleri). Türkiye Büyük Millet Meclisi.
• Visâlî ve Rûhî. (1984). Hakikat ve marifet sırları. Tahir Ağa Kültür Vakfı.
• Yağcıoğlu, S. A. (2021). Yûnus Emre’nin “Çıktım Erik Dalına Anda Yedim Üzümü” Mısraıyla Bilinen Şiirinin Bilinmeyen Bir Şerhi. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Türk Kültürünü Mayalayanlar: Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli, Ahî Evran Özel Sayısı), 165-201.
• Yakıt, İ. (2002). Yunus Emre’de sembolizm: çıktım erik dalına. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yurdagür, M. (1993). Cefr. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (c. 7, s. 215-218). TDV Yayınları.
• Yûnus Emre. (1990). Yunus Emre dîvanı: tenkitli metin. c. 2. Tatcı, M. (Haz.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yûnus Emre. (2012). Dîvân-ı ilâhiyât. Tatcı, M. (Haz.). Kapı Yayınları.