Aleksey Eliseevich Kulakoysky’s Letter Titled Sakha Intelligentsiayagar “The Sakha Intellectuals”

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 939 - 989, 30.08.2024

Murat Ersoz

https://doi.org/10.34083/akaded.1501820

Öz

Aleksey Eliseevich Kulakovsky (1877-1926) is described as a classical poet, distinguished educator, visionary scientist, and a forward-looking philosopher. Kulakovsky spent almost half of his short 49-year life working in various settlements, observing, collecting scientific material, and producing works to preserve the Sakha language, culture, and identity. Among his notable works is “Sakha Intelligentsiayagar” (The Sakha Intellectuals). Although written in the form of a letter, “Sakha Intelligentsiayagar” is extensive enough to be considered an article. Kulakovsky completed this work, in which he included his cultural, social, and philosophical ideas, in May 1912. In this piece, he enumerates the issues he identified and their solutions under seven main headings, addressing topics such as migration, education, agriculture, animal husbandry, environmental problems, efficient resource use, sustainable development, employment, endangered peoples, and languages. His proposals are relevant not only to his own time and the Sakha people but also to our present day and many other societies. This work, which remained preserved in private libraries and archives, was found in 1942 thanks to the intensive efforts of G. P. Basharin. However, it was not until the full text of this manuscript was published in the journal “Polyarnaya Zvezda” (Polar Star) in 1990 that it reached a wider audience. The book format publication of Sakha Intelligentsiayagar occurred in 1992. In this article, this historical letter, which contains significant information about the pre-Soviet life of the Sakha people, has been translated into Turkish and analyzed.

Anahtar Kelimeler

Sakha (Yakut), A. E. Kulakovsky, Sakha Intelligentsiayagar, cultural development, endangered languages

Aleksey Eliseeviç Kulakovskiy’in Saha İntelligentsiyatıgar “Saha Aydınlarına” Başlıklı Mektubu

Öz

Sahalar, Aleksey Eliseeviç Kulakovskiy (1877-1926)’i klasik bir şair, seçkin eğitimci, vizyoner bilim insanı ve geleceği iyi okuyan bir filozof olarak tanımlar. Kulakovskiy, 49 yıllık kısa hayatının neredeyse yarısını Saha dilinin, kültürünün ve kimliğinin korunması için farklı yerleşim yerlerinde çalışarak, gözlem yaparak, bilimsel malzeme toplayarak ve eser üreterek geçirir. Saha İntelligentsiyatıgar “Saha Aydınlarına”, onun tanınmış çalışmaları arasındadır. Saha İntelligentsiyatıgar, mektup türünde yazılmış olmasına rağmen hacimli bir makale boyutundadır. Kulakovskiy; kültürel, sosyal ve felsefî içerikli fikirlerine yer verdiği bu çalışmasını Mayıs 1912’de tamamlar. Bu eserde; göç, eğitim, tarım, hayvancılık, çevre sorunları, verimli kaynak kullanımı, sürdürülebilir kalkınma, istihdam, tehlikedeki halklar ve diller gibi konularda tespit ettiği sorunlara getirdiği çözüm önerilerini yedi ana başlık altında sıralar. Onun teklifleri, sadece kendi dönemini ve Sahaları değil günümüzü ve hatta pek çok toplumu yakından ilgilendirir niteliktedir. Özel kütüphanelerde ve arşivlerde saklı kalan bu eser 1942’de G. P. Başarin’in yoğun çabası sayesinde bulunur. Geniş okuyucu kitlesinin ondan haberdar olması ise Kulakovskiy’in kaleminden çıkan bu el yazması nüshanın 1990’da Polyarnaya Zvezda “Kutup Yıldızı” adlı dergide tam metin olarak yayımlanmasından sonra mümkün olur. Saha İntelligentsiyatıgarın kitap formatında basılması ise 1992’de gerçekleşir. Bu makalede, Sahaların Sovyet öncesi yaşantısı hakkında önemli bilgiler ihtiva eden bu tarihî mektup Türkçeleştirilip tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Saha (Yakut), A. E. Kulakovskiy, Saha İntelligentsiyatıgar, kültürel gelişim, tehlikedeki diller

Kaynakça

• Afanasev, P. S.; Haritonov, L. N. (1968). Russko-Yakutskiy Slovar (Nuuççalıı-Saxalıı Tılcıt). SSRC Naukaların Akademiyata Sibirdeeği Sala, Saxa Sirineeeği Filiala Tıl, Literatura Uonna İstoriya İnstituta.
• Afanasev, P. S.; Voronkin, M. S.; Alekseev, M. P. (1976). Dialektologiçeskiy Slovar Yakutskogo Yazıka (Saxa Tılın Dialektologiçeskay Tılcıta). SSRC Naukaların Akademiyata Sibirdeeği Sala, Saxa Sirineeeği Filiala Tıl, Literatura Uonna İstoriya İnstituta.
• Afanesiyev, P. S.; Slptsov, P. A. (1994). Saxa Tılın Bıhaarıılaax Kılgas Tılcıta. NKİ Biçik.
• Alekseev, E. E. (1966). Öksöküleex Ölöksöy. Yakutskay.
• Аlekseev, Е. Е. (2002). А. Е. Kulakovskiy i XXI vek. Yakutskay.
• Başarin, G. P. (1944). Три якутских реалиста-просветителя. Yakutsk.
• Başarina, Z. K. (2002). Saxa Literaturata (Üöreter-Metodiçeskay Posobie). Cokuuskay.
• Darbasova, S. D. (2022). К Вопросу О Периодизации Истории Критической Мысли по Творчеству А. Е. Кулаковского. Вопросы Национальных Литератур, № 2 (06), s. 17-25.
• Duranlı, M. (2022). Aleksey Eliseyeviç Kulakovskiy’in “Nehrin Hediyeleri” Adlı Anlatı Şiiri. Kardeş Kalemler Aylık Avrasya Edebiyat Dergisi, S. 191, s. 8-25.
• Duranlı, M. (2007). Modern Saha Türk Şiirinin Kurucusu A. E. Kulakovskiy ve Onun Eleştirel Eseri “Nehrin Hediyeleri”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies, Cilt: VII, S. 1, s. 55-65.
• Erçimen (1973). Aray Min Umaybat Buoluum. Kn. İzd-vo.
• Grigorev, N. S. (1974). Saxa Tılın Somoğo Domoğun Tılcıta. Saxa Sirineeği Kinige İzdatelstvota.
• Grigoreva, L. P. (Haz.) (2012). Suruyaaççı Kiriitikete (XX. Üye Ortotunaağı Saxa Suruyaaççıların Literaturnay-Kritiçeskey Ülelere). Cokuuskay.
• Kirişçioğlu, M. F. (1998). Saha (Yakut) Türkleri Edebiyatı. Türk Dünyası El Kitabı (Türkiye Dışı Türk Edebiyatları), C. IV: 501-512.
• Kopırın, N. Z. (2003). Üyeler Kirbiileriger (Istatıyalar, retsenziyalar, belieteehinner, etiiler). Saxa Respublikatın Naukaların Akademiyata Gumanitarnay Çinçiyii İnstituta.
• Kulakovskay, A. E. (1946a). Irıa-Xohoon. Yakutskay.
• Kulakovskay, A. E. (2014). Saxa İntelligentsiyatıgar. (Kulakovskaya, L. P Çev.). Cokuuskay.
• Kulakovskay, R. A. (2006). Ağam Oloğo. Biçik.
• Kulakovskiy, A. E. (1923). Материалы для изучения верований якутов. Yakutsk.
• Kulakovskiy, A. E. (1945a). Mançarı/Mançaarı. Yakutsk.
• Kulakovskiy, A. E. (1945b). Якутские пословицы и поговорки/Saxa Öhün Xohoono. Yakutsk.
• Kulakovskiy, A. E. (1946b). Статьи и материалы по якутскому языку. Yakutsk.
• Kulakovskiy, A. E. (2022). Виды животного и растительного царств, известные якутам. Yakutsk.
• Kulakovskiy, A. E. (1992). Yakutskoy İntelligentsii. (Başarin, G. P. Haz.). Yakutsk.
• Kulakovskiy, A. E. (2002). Yakutskoy İntelligentsii. (İvanov V. N. Haz. Kirillin, D. B. Çev.; Nakhodkina, A. A.-Kapitonova, A. V. Çev.). Art-Fleks.
• Kulakovskiy, A. E. (2012). Yakutskoy İntelligentsii. (Kulakovskaya, L. P. Çev.-Haz.). Novosibirsk.
• Kulakovskiy, A. E. (1990). Yakutskoy İntelligentsii. (Safronov, F. G; Nikolaeva, S. İ. Haz.). Полярная звезда: литературно-художественный и общественно-политический журнал, S. 5. s. 89-107.
• Maksimova-Sivtseva P. V. (2009). A. E. Kulakovskay-Öksöküleex Ölöksöy. Öksöküleex Ölöksöy Ayımnıların uonna Çinçiyiilerin Toğus Tomnaax Toloru Tahaarıı (Mannaygı Tom, Irıa-Xohoon), s. 7-27.
• Maksimova-Sivtseva P. V. (2016). Letter “To the Yakut Intelligentsia” by A. E. Kulakovsky: setting and features of the problem of survival of indigenous peoples of the North in the early 20th century. International Journal of Environmental & Science Education, Vol. 11, No. 18, s. 11495-11503.
• Maksimova-Sivtseva P. V. (2016). Послание А. Е. Кулаковского «Якутской Интеллигенции» В Контексте Его Научного И Литературного Наследия.Түркология, No: 5, s. 67-75.
• Maksimova-Sivtseva P. V. (2022). Avtografı A. E. Kulakovskogo: analiz rukopisey rabotı “Yakutskoy intalligentsii”. Vestnik Severo-Vostoçnogo Вестник Северо-Восточного федерального университета им. М. К. Аммосова. Серия "Вопросы национальных литератур", No: 1 (05), s. 46-57.
• Nelunov, A. G. (2002). Somoğo Domox Saxalıı Nuuççalıı Tılcıta I, II. Saxa Respublikatın Naukatın Akademiyata Gumanitarnay Çinçiyii İnstituta.
• Okorokova, V. B. (2000). Saxa Literaturata Üyeler Kirbiileriger. NKİ Biçik.
• Okorokova, V. B. (2003). Saxa Literaturata. Rossiskay Federatsiya Üöreğin Ministerstvota M. K. Ammosov Aatınan Saxa Gosudarstvennay Universiteta.
• Okorokova, V. B. (2004). Literatura Teoriyata (Abiturieñña Kömö). Cokuuskay.
• Okorokova, V. B.; Popova, M. P. (2011). Biliññi Saxa Literaturata (XX üye bütüüte-XXI üye Sağalanııta). XİFU izdatelskay ciete.
• Ölöksöy, Ö. (1995). Saxa İntelligentsiyatıgar. (Kirilin, Dmitriy Çev.). Çolbon (Uus-Uran Literaturnay Uonna Obşestvennay-Politiçeskay Surunaal), S. 6, s. 29-69.
• Pekarskiy, E. K. (1945). Yakut Dili Sözlüğü. TDK Yay.
• Pekarskiy, E. K. (1959). Slovar Yakutskogo Yazıka. SSSR Akademiya Nauk.
• Petrova, T. İ. (2005). Saxalıı-Nuuççalıı Kılgas Tılcıt. İye Tıl Derneği.
• Popov, İ. K. (2004). Saxa Tılıgar Kılgas Kömö Tılcıt. NKİ Biçik.
• Sivtsev, G. F. (1979). Saxalıı Kılgas Tılcıt. Saxa Sirineeği Kinige İzdatel’stvota.
• Slepstsov, P. A.; Filippov, G. G.; İvanov, V. N.; vd. (2001). Saxalıı Taba Suruyuu Tılcıta. Saxa Respublikatın Naukatın Akademiyata Gumanitarnay Çinçiyii İnstituta.
• Slepstsov, P. A. (Ed.) (1972). Yakutsko-Russkiy Slovar (Saxalıı-Nuuççalıı Tılcıt). SSRC Naukaların Akademiyata Sibirdeeği Sala, Saxa Sirineeeği Filiala Tıl, Literatura Uonna İstoriya İnstituta.
• Slepstsov, P. A. (Ed.) (2004-2018). Saxa Tılın Bıhaarıılaax Ulaxan Tılcıta (Bolşoy Tolkovniy Slovar Yakutskogo Yazıka). Saxa Öröspüübülüketin Naukatın Akademiyata Gumanitarnay Çinçiyii İnstituta.
• Spiridonov, İ. G. (1995). Literaturabıt Beğehee uonna Bügün. NKİ Biçik.
• Toburokov, N. N., (2001). Öksöküleex Ölöksöy Oloğun Uonna Ayar Ületin Ürdük Üörex Kıhatıgar Üöretii. Kuduk.
• Toburuokap, N. N. (2001). Saxa Literaturatın İstoriyata (XIX üye ikkis añara). Rossiskay Federatsiya Üöreğin Ministerstvota M. K. Ammosov Aatınan Saxa Gosudarstvennay Universiteta.
• Vasileva, D. E. (2014). Suruyaaççılarbıt Algıstaax Ayar Aartıktarınan: Istatıyalar. NKİ Biçik.
• Kulakovskiy, A. E. (2000). Yakutskoy İntelligentsii (Variantı Pisma). (Vasilyev, İ. Y. Haz.). Yakutsk.
• Kulakovskiy, A. E. (1994). Yakutskoy İntelligentsii. (Vasilyev, Y. İ. Haz.).İlin: istoriko-geografiçeskiy, kulturologiçeskiy jurnal, S. 1993-1994.
• Vasilyev, Y. İ. (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük. TDK Yay.
• Vasilyev, Y. İ. (1993). Yakutların Üç Klasiği. Anayurttan Atayurda Türk Dünyası Üç Aylık Bilim Kültür ve Araştırma Dergisi, S. 2, C. 1, s. 39-42.