A Sample Of İhtilâc-Nâme: Hâzâ Kitâbu İskender-nâme-yi İhtilâc

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 908 - 938, 30.08.2024

Merve Büyükada

https://doi.org/10.34083/akaded.1502077

Öz

From past to present, human beings have sought to obtain information about situations or events that may occur in the future and made some predictions accordingly. In doing so, they utilized various objects in the environment, observed the movements and physical characteristics of living things as tools, and eventually made diverse judgments by interpreting them favorable or unfavorable outcomes. All these predictions and judgments accumulated over time, settled in the belief worlds of societies, and eventually became part of the written tradition by being transferred from one language to another. In Turkish literature, these products, which predominantly focused on fortune telling, are categorized under the title “fal-nâme”. One of the genres classified under the umbrella of fal-nâme is ihtilâc-nâme, or also known as seğir-nâme. In these texts, various inferences were made by attributing special meanings to the twitching of various human limbs.
There are many ihtilâc-nâmes written in verse or prose in domestic and foreign libraries. One such ihtilâc-nâme is archived in a magazine registered in Manisa Provincial Public Library with number 45 Hk 5373/1. The text is located between pages 8b-12b of the magazine. This study involves the translation of the text titled "Hâzâ Kitâbu İskender-nâme-yi İhtilâc" into Latin letters and its detailed description. Subsequently, the text is scrutinized in terms of its content, language, and spelling.

Anahtar Kelimeler

fal, fal-nâme, seğirme, seğir-nâme, ihtilâc-nâme, magazine

Bir İhtilâc-nâme Örneği: Hâzâ Kitâbu İskender-nâme-yi İhtilâc

Öz

İnsanoğlu geçmişten bugüne ileride yaşanabilecek durum ya da olaylar hakkında bilgi edinmek istemiş ve gelecek ile ilgili birtakım tahminlerde bulunmuştur. Bunu yaparken de çevredeki farklı nesneleri, canlıların hareketlerini veya onların fiziksel özelliklerini bir araç olarak kullanmış nihayetinde bunları iyiye ya da kötüye yorarak çeşitli yargılara varmıştır. Tüm bu tahminler ve hükümler zamanla birikerek toplumların inanç dünyalarına yerleşmiş ve dilden dile aktarılarak yazılı geleneğin bir parçası hâline gelmiştir. Daha çok fal içerikli olan bu ürünler Türk edebiyatında “fal-nâme” başlığı altında toplanmıştır. Fal-nâme çatısı altında sınıflandırılan türlerden biri de ihtilâc-nâmeler ya da diğer bir adıyla seğir-nâmelerdir. Bu metinlerde insanın muhtelif uzuvlarının seğirmelerine özel anlamlar yüklenerek çeşitli çıkarımlarda bulunulmuştur.
Yurt içi ve yurt dışı kütüphanelerinde manzum veya mensur şekilde kaleme alınmış birçok ihtilâc-nâme mevcuttur. Manisa İl Halk Kütüphanesinde 45 Hk 5373/1 numara ile kayıtlı mecmuada yer alan ihtilâc-nâme de bunlardan biridir. Metin mecmuanın 8b-12b varakları arasında bulunmaktadır. Bu çalışmada “Hâzâ Kitâbu İskender-nâme-yi İhtilâc” başlıklı metin Latin harflerine aktarılarak tavsif edilmiş; ardından muhteva, dil ve imla yönünden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

fal, fal-nâme, seğirme, seğir-nâme, ihtilâc-nâme, mecmua

Kaynakça

• Aksan, D. (1974). Eşanlamlılık sorunu ve Türk yazı dilinin eskiliğinin saptanmasında eşanlamlardan yararlanma. Türkoloji Dergisi, 6(1), 1-14. https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000062
• Arat, R. R. (1991). Eski Türk şiiri. TTK Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (2011). Kasîde. Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II -Divan Şiiri- içinde (s. 17-77). TDK Yayınları.
• Çelebioğlu, A. (1998). Kıyâfe(t) ilmi ve Akşemseddinzâde Hamdullah Hamdî ile Erzurumlu İbrâhim Hakkı’nın kıyâfetnâmeleri. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları içinde (s.225-262). MEB Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2015). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Duvarcı, A. (1993). Türkiye’de falcılık geleneği ile bu konuda iki eser “Risâle-i falnâme li Ca‘fer-i Sâdık” ve “Tefe’ülnâme”, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Efendioğlu, S. (2013). Vâhidî Cinânü’l-Cenân (giriş dil incelemesi- metin-dizinler). Fenomen Yayıncılık.
• Erol Arslan, H. (2014). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine anlam değişmeleri. TDK Yayınları.
• Ersoylu, H. (1997). Fal, fal-nâme ve bir çiçek falı: “Der-Aksâm-ı Ezhâr”. Türkiyat Mecmuası, (20), 195-254.
• Ersoylu, H. (1981). Falnâme ve fâl-ı reyhân-ı Cem Sultan. İslam Medeniyeti Dergisi, 5(2), 69-81.
• Ersoylu, H. (1985). Seğir-nâme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı -Belleten, 33, 27-48.
• Ertaylan, İ. H. (1951). Fâlname. 3(4), İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı. Mârifetnâme. (1984). (haz.). M. Fuad Başar, Kitsan Kitap Kırtasiye ve Dağıtım.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü (A-N). TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü (O-Z). TDK Yayınları.
• Gülsevin, G. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. TDK Yayınları.
• Gülsevin, G. ve Boz, E. (2019). Eski Anadolu Türkçesi. Gazi Kitabevi.
• Hançerlioğlu, O. (1984). İslâm inançları sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin dil bilgisi. Akçağ Yayınları.
• Karaağaç, G. (2015). Türkçenin ses bilgisi. Kesit Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmud (1985). Divanü lügat-it Türk tercümesi (ter.) Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köktekin, K. (2008). Eski Anadolu Türkçesi. Fenomen Yayıncılık.
• Kurnaz, C. (1997). Zaîfî’nin “Fâl-ı Murgân’ı. Divan Edebiyatı Yazıları içinde (s. 183-205). Akçağ Yayınları.
• Özergin, M. K. (1967). Eski bir seyirme-nâme. Türk Folklor Araştırmaları, 10, 4331-4332.
• Özer, A. (1969). Türkçe iki ‘segirnâme’ kitabı üzerine. Türk Kültürü Dergisi, (77), 368-372.
• Parlatır, İ. (2014). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Yargı Yayınevi.
• Sezer, S. (1998). Osmanlı’da fal ve falnameler. Milliyet Yayınları.
• Sümbüllü, Y. Z. (2010). Seğirname. Fenomen Yayıncılık.
• Sümbüllü, Y. Z. ve Gözitok, M. A. (2013). Gaybî bir ilim şubesi olarak ihtilâç-nâmeler ve Mevlânâ Sevâdî’nin manzum ihtilâç-nâmesi. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3(6), 105-131.
• Şemseddin Sami (2015). Kamus-i Türkî. (Haz. Paşa Yavuzarslan). TDK Yayınları.
• Tatçı, M. (1993). Türk edebiyatındaki segir-nâme ve çin-nâme türlerinden birer örnek. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 87, 237-242.
• TDK (2009). Tarama Sözlüğü: XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla. (Haz. Ömer Asım Aksoy ve Dehri Dilçin). C.I., 4. Baskı, TDK Yayınları.
• TDK (2009). Tarama Sözlüğü: XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla. (Haz. Ömer Asım Aksoy ve Dehri Dilçin). C.III., 3. Baskı, TDK Yayınları.
• TDK (2009). Tarama Sözlüğü: XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla. (Haz. Ömer Asım Aksoy ve Dehri Dilçin). C.IV., 3. Baskı, TDK Yayınları.
• TDK (2009). Tarama Sözlüğü: XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla. (Haz. Ömer Asım Aksoy ve Dehri Dilçin). C.V, 3. Baskı, TDK Yayınları.
• TDK (2009). Tarama Sözlüğü: XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla. (Haz. Ömer Asım Aksoy ve Dehri Dilçin). C.VI, 3. Baskı, TDK Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1976). Küçük Eski Anadolu Türkçesi grameri. Türkiyat Mecmuası, 18, 331-368.
• Timurtaş, F, K. (1998). Osmanlı Türkçesine Giriş. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Timurtaş, F, K. (2005). Eski Türkiye Türkçesi: XV. yüzyıl gramer metin sözlük. Akçağ Yayınları.
• Ünver, İ. (2000). İskender mad. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22, 557-559.
• Üşenmez, E. (2014). Eski Anadolu Türkçesinde arkaik (eski) ögeler. Akademik Kitaplar.