Halvetiyye Lodges Once Active in Amasya

Yıl 2018, Sayı: 5, 91 - 118, 25.12.2018

Kadir Özköse

Öz

Amasya is
one of the Anatolian cities where the Halvetiyye tariqa is most common.
Halvettiye contributed particularly  to
the favor of Ottoman part of Ottoman-Safavi relations. It was a civil society
and also functioned in the task of security of eastern borders of the empire.
Since the Halvetiyye sheikhs are among the most important representatives of
lodge literature, they contribute very much to achievements and enrichment of
Amasya in the fields of art, literature, poetry, music and spiritual life as a
dimension of sufist culture brought by sheikhs. Halvetyiyye lodges further
contribute to the social solidarity and peace in Amasya as well as culturel
wealth along for four centuries. Amasya is a very rich place as for the
Halvetiyye lodges. In our article, the presence of too many active lodges in
the city that we confronted in the literature, brought about the need to reveal
this strong structure of the tariqa within the city. The Halvetiyye lodges
analysed in this article can be listed as follows:

1. Çilehâne
Lodge, 2. Şamlar Lodge, 3. Şehre Küstü Lodge, 4. Kuşbaz Lodge,5. Hızır Paşa
Lodge, 6. Çevikce Lodge, 7. Meydan Lodge, 8. Sâdeddin Lodge, 9. Hoca Sultan
Lodge, 10. Gümüşlüoğlu Lodge, 11 Ehlullah Lodge, 12. Kutub Lodge, 13. Mehmed
Paşa Lodge, 14. Müftüoğlu Lodge,
15. Mahmud Çelebi Lodge, 16. Ak Hasanoğlu Lodge

In
this article, emphasis would be given on the foundations, the meshiat posts,
Halvetiyye tariqa activities run within, ceremonies and rituals, spheres of
influence and circles of effect of these lodges. Under the light of these
examples of lodges a general review of the sufist culture in Amasya will also
be presented.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Sufism, Halvetiyye, Lodges, Social Life

Amasya’da Bulunan Halvetiyye Tekkeleri

Öz

Amasya Halvetiyye tarikatının en yaygın olduğu Anadolu
şehirlerinden birisidir.  Halvetiyye
bilhassa Osmanlı-Safevi ilişkilerinde Osmanlı devleti lehinde müspet katkılar
sağlamış, Osmanlı Devletinin bilhassa doğu sınırlarının güvenliği hususunda
işlev görmüş önemli bir sivil oluşumdur. Halvetiyye meşayıhının genelde tekke
edebiyatının önemli temsilcileri olması Amasya’da Halvetiyye meşayıhı sayesinde
tasavvuf kültürünün sanat, edebiyat, şiir, musiki ve manevi hayat boyutunda
zenginlik kazanmasına katkı sağlamıştır. Halvetyiyye tekkeleri dört asır
boyunca Amasya’da kültürel zenginlik kadar toplumsal dayanışma ve huzurun da
tesisine katkı sağlamıştır. Amasya Halvetiyye tekkeleri bakımından oldukça
zengin bir muhittir. Kaynaklarda tespit edebildiğimiz çok sayıdaki tekkenin
şehirde aktif olması bizim de makalemizde bu güçlü yapının bir bütün olarak
ortaya çıkarılmasını gerekli kılmıştır. Makalede incelemeye tabi tutacağım bu
Halvettiyye tekkelerinin isimlerini şu şekilde sıralayabiliriz: 1. Çilehâne
Tekkesi, 2. Şamlar Tekkesi, 3. Şehre Küstü Tekkesi, 4. Kuşbaz Tekkesi, 5. Hızır
Paşa Tekkesi, 6. Çevikce Tekkesi, 7. Meydan Tekkesi, 8. Sâdeddin Tekkesi, 9. Hoca
Sultan Tekkesi, 10. Gümüşlüoğlu Tekkesi, 11 Ehlullah Tekkesi, 12. Kutub Tekkesi,
13. Mehmed Paşa Tekkesi, 14.
Müftüoğlu Tekkesi, 15. Mahmud Çelebi Tekkesi, 16. Ak Hasanoğlu Tekkesi.

Makalemizde bu tekkelerin kuruluşu, meşihat makamı, yürütülen
Halvetiyye tarikatı icraatları, silsile ve âyinleri, etki sahaları ve tesir
halkaları üzerinde durulmaya çalışılacaktır. Bu tekkeler örnekliğiyle tarih
sürecinde Amasya’nın tasavvuf kültürüne genel bir bakış değerlendirmesi
gerçekleştirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Halvetiyye, Amasya

Kaynakça

• ABDİZÂDE, Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, İstanbul 1330-1332.ASLAN, Mustafa, “Amasyalı Hattatlar”, Turkish Stadies International Periadical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Voluma 2/4, Fall 2007.AŞKAR, Mustafa, “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihi Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, 1999, c. XXXIX, s. 535-563.BUDAK, Abdülhamit, Bir Şehir Bir Tarikat Amasya ve Halvetilik, Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya 2015.BURSALI, Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri ve Ahmed Remzi Akyürek Miftâhu’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2000.CÂMÎ, Abdurrahman, Nefehatü’l-Üns, trc. Lami Çelebi, haz. Süleytman Uludağ & Mustafa Kara, Marifet Yayınları, İstanbul 1998.ÇAKMAK, Muharrem, “Türk Mutasavvıf Şairi Cemalettin Halvetî”, EKEV Akademi Dergisi, yıl: 7, Yaz 2003, sayı: 16, s. 181-196.ERÜNSAL, İsmail E., “Mihri Hatun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, yıl: 2005, c. XXX, s. 37-38.EVLİYA ÇELEBİ, Seyehatname, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1986.GÖLPINARLI, Abdülbâki, Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatler, İnkılâp ayınları, 2. Baskı, İstanbul 1997.HAKVERDİOĞLU, Metin, Mihrî Hatun Divanı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Ahmet Yesevi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1998.---------------------, ---------, “Amasyalı Halvetî Bir Kadın Şair Mihri Hatun”, Uluslararası Seyyid Yahya Şirvânî ve Halvetîlik Sempozyumu, Eskişehir 2013, s. 7; Budak, Amasya ve Halvetilik, s. 151-155.HOCA SAADETTİN EFENDİ, Tacüttevarih, sad. İsmet Parmaksızoğlu, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1979.HULVÎ, Mahmud Cemaleddin, Lemezât-ı Hulviyye ve Lemezât-ı ulviyye (Büyük Velilerin Tatlı Halleri), haz. Mehmet Serhan Tayşî, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1993.KARA, Kerim, “Tokadî, Hayreddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, yıl: 2012, c. XLI, s. 215-216.KARA, Mustafa, Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, Dergâh Yayınları, III. Baskı, İstanbul 1990.KARA, Seyfullah, Selçuklular’ın Dini Serüveni Türkiye’nin Dini Yapısının Tarihsel Arka Plânı, Şema Yayınevi, İstanbul 2006.KARATAŞ, Hasan, The City as a Historical Actor The Urbanization and Ottomanization of the Halvetiye Sufi Order by the CitTy of Amasya in the Fifteenth and Sixteenth Centuries, Doktora Tezi, University of California, 2011.KİSSLİNG, Hans Joachim, "Halveti Tarikatı II", Bilim Ve Sanat Vakfı Bülteni, sy.94 (Mart-Nisan 1993.LAMİÎ ÇELEBİ, Nefehâtü’l-Üns Tercümmesi, İstanbul 1269.MECDÎ, Mehmet Efendi, Hadâiku’ş-Şekaik, haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989.MUSLU, Ramazan, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl), İnsan Yayınları, İstanbul 2003.OLCAY, Osman Fevzi, Amasya Ünlüleri, haz.Turan Böcekçi, Amasya Belediyesi Yayınları, Ankara 2002.ÖNGÖREN, Reşat, Osmanlılarda Tasavvuf -Anadolu’da Sûfîler, Devlet Ve Ulemâ (XVI.Yüzyıl)-, İz Yayıncılık, İstanbul 2000.ÖZTÜRK, Ali, XVI. Yüzyıl Halvetî Şiirinde Din ve Tasavvuf, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversirtesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2003.SERİN, Muhittin, “Karahisârî, Ahmed Şemseddin”, DİA, c. 24, s. 421-424.ŞAHİN, Kamil, “Habib Karamânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1996, c. XIV, s. 371-372.TANMAN, M. Baha, “Halvethâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, yıl: 1997, c. XV, s. 388-393.------------, -------------, “Yakub Paşa Tekkesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, yıl: 2013, c. XLIII, s. 285-286TURAN, Şerafettin, “Mustafa Çelebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2006, c. XXXI, s. 290-292.TUZCU, Ali, Seyahatnamelerde Amasya, Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya 2013.YAZICI, Tahsin, “Fetih’ten Sonra İstanbul’da İlk Halvetî Şeyhleri: Çelebî Muhammed Cemâleddin, Sünbül Sinan ve Merkez Efendi”, İstanbul Enstitüsü Dergisi (İED), İstanbul 1956, II, s.87-113.YILMAZ, Necdet, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf -Sûfîler, Devlet ve Ulemâ (XVII.Yüzyıl)-, Osmanlı Araştırmaları Vakfı , İstanbul 2001.YÜCER, Hür Mahmut, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl), İnsan yayınları, İstanbul 2003.