Ayetler ve Hadisler Bağlamında Şefaat Kavramı

Yıl 2019, Sayı: 7, 161 - 182, 15.12.2019

Azat Toktonaliev

Öz

Şefaat kavramı geçmişten günümüze İslam âlimleri tarafından
tartışıla gelmiş bir mefhumdur. Şefaat ile ilgili olarak Hz. Peygamber hariç
şehitlerin, evliyanın ve bu gibi mübarek zatların şefaatini kabul edenler
olduğu gibi bir de bu tür şefaatin olmayacağını savunanlar da vardır. Özellikle
Kur’an’ın ana ifadelerinden biri de şefaatin Allah’a mahsus bir husus olması
bizim için bir hareket noktasıdır. Ancak Hadisler içerisinde aslında şefaatin
aynı zamanda Hz. Peygambere verilecek bir yetki olduğuna dair bir takım
rivayetlerin olması, bizim bu kavramı daha sağlıklı tahlil etmemizi sağlayan
bir araç ya da sebeptir. Özellikle şefaat kavramının Ahiretin en önemli olgusu
olan hesap notasında ne gibi bir fonksiyona sahip olduğu sorusu problemi daha
içinden çıkılmaz hale sokmaktadır. Çünkü mevzu bir gayb meselesidir. Şefaatin
sadece Allah’a mahsus olduğuna dair ayetlerin yanında bazı ayetlerin de Allah
tarafından Hz. Peygambere verilecek bir yetki olarak algılanıyor olması da
bizim bu kavramı daha iyi irdelememizi gerektiren bir durumdur. Bu kavramı ayet
ve hadislerin tümünü gözden geçirerek ortaya koymamız, makalemizin sınırlarını
göz önünde bulundurduğumuzda imkânsız görünmektedir. Bu nedenle biz şefaatin
kabulüne veya reddine yol açan temel tartışma örnekleri ve daha ziyade
mutasavvıfların bu noktadaki söylemleri üzerinden irdeleyeceğiz. Çalışmamız
betimsel nitelikli bir doküman taraması ve içerik değerlendirilmesi şeklinde
olacaktır. Amacımız, şefaati sadece Allah’a isnad edenler ile peygamberin de
böyle bir görevle teçhiz edileceğini söyleyenler arasında orta noktanın da
olabileceğini göstermektir. Burada dikkati çeken şey şefaatin kolay ya da
kestirmeden bir kurtuluş yolu olmaktan daha ziyade, bireyin amellerine ve
ahlâkî davranışlarına dikkat ederek öbür dünyada kendisinin bağışlanmasını umut
etmesiyle ilgili bir durum olduğudur. Ayrıca bizim bu çalışmamızda şefaat
kavramının kelime ve ıstılah anlamları verilmeye ve başta Kur’an ve Hz.
Peygamber’in hadisleri olmak üzere ulemanın görüşleri esas alınarak tasavvufî
açıdan da izah edilmeye çalışılmıştır. Makalemizin muhtevası olarak
mutasavvıfların şefaat ile ilgili açıklamaları ve onların bu doğrultudaki
görüşleri esas alınarak değişik bir yaklaşım tarzına sahip olan mutasavvıfların
şefaat ile ilgili görüşlerinden de örnekler verilmiştir. Bu kavramı, iyilik
yapma ya da hayra vesile olma konusunda yardımcı olma gibi bazı hususlar ile
bağlantılı olarak dünyevî açıdan da izah etmeye çalıştık. Özellikle şefaat ile
ilgili olarak kıyametteki Müslümanların durumları ve onların arasından bir grup
insanın hesapsız cennete girmeleri, kendilerine cehennemin icap ettiği kavime
şefaat edilmesi ve cennete girenlerin oradaki derecelerinin yükselmesi gibi
bazı hususlar tartışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

İslam, Tasavvuf, Şefaat, Ahiret, , Peygamber.

Kaynakça

• Ahmet, Kubat. Mevlânâ Hâlid-i Bagdâdî Sûfî Kelâmı, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2017.Askalânî, Ahmet b. Ali b. Hacer, Fethu’l-Bârî bi şerh Sahih-i Buhârî, tahk. Komisyon, Beyrut: Dârü’l-marife, trsz, VIII.Askalanî, Ahmet b. Ali b. Hacer, Taglîku’t-t'alîk â'le Sahîh’il-Buharî, Dâr Ammâr, tahk. Sait Abdürrahman Musa, (Amman, 1985), III.Bagdâdî, Şehabettin Seyyit Mahmut Alûsî, Ruhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur'ani’l-Azîm ve Seb'u’l-Mesânî, , tahk. Seyyit Mahmut Şukrî Alûsî, Beyrut, İdâre tib'ai’l-Minberiyye, trsz.Basrî, Ebu Bekir b. Tayyip el-Bakillânî, el-İnsâf fî mâ yecibu i'tikâddühü ve me lê yecûzü el-cehlü bihi, tahk. Muhammed Zâhit el-Hasan el-Kevserî, Dârü’t-Tevfîk el-Nemuzeciyye, y.y. trsz.Bustî, Ebu Hâtim Muhammad b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî, Mevâridü’z-Zam’ân ilâ Zevâid-i ibn Hibban, Nurettin Ali b. Ebu Bekir el-Heysemî, tahk. Komisyon. (Dimaşık: Dârü’s-Sakâfe, 1992).Demir, Rıdvan. Yunus Emre’nin Eserlerinde Din ve Değerler Eğitimi, Ankara: Nobel Bilimsel Eserleri Yayınları, 2019.Dimaşkî, Ebu İsmail Hâfiz İ'mâdüddin b. Ömer b. Kesir el-Kuraşî, el-Bidâye ve’n-nihâye, , tahk. Abdullah b. Abdul Muhsin et-Türkî, Gize: Dâr’ü-hicr 1999.Ebâdî, Ebu Tayyip Muhammed Şems el-Hak el-Âzim, A’vnü’l-mâ’bûd sünen Ebu Davud, Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye 1969.Ebu Hanife Numan b. Sabit, el-Fıḳhü’l-ekber, Şerh. Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmut el-Hanefî el-Semarkandî, tahk. Abdullah b. İbrahim el-Ensârî, Katar: Şu'ûnu’d-Diniyye Devletü’l-Küveyt, trsz,el-Gâzâlî, Ebu Hâmid Hüccetü’l-İslâm Muhammed, İhyâü ulûmi’d-dîn, çev. Ahmet Sredaroğlu, İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.Kılıç, Mahmut Erol. Tasavvufa Giriş, İstanbul: Sûfî Kitap Yayınları, 2012,Esfahânî, Râgip, Müfredâtü elfâzu’l-Kur'an, tahk. Safvân Adnân Davudî, Dimaşk: Dâr el-Kalem, 2009.Ezdî, Ebu Davut Süleyman b. Eşas es-Sicistânî, Sünen-i Ebu Davud, tahk. Komisyon, Beyrut: Dârü ibn Hazm, 1997.Ezherî, Ebu Mansur Muhammed bin Ahmet, Tehzîbü’l-luga, , tahk, komisyon, Mısır: Dâru’l-Mısriyye, trsz.Ferâhîdî, Halil b. Ahmet, Kitâbü’l-Ayn, tahk. Abdülhamit Handâvî, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, y.y. 2003.Feyruzâbâdî, Mecuttin Muhammed bin Yakup, el-Bahrü’l-Muhît, Müessese el-Risâle, tahk. Muhammed Naîm, Lübnan, y.y. 2005.Feyûbî, Ahmet b. Muhammed b. Ali, el-Misbâhu’l-Münîr, , Beyrut: Maktabatu Lübnan, y.y. 1987.İbn Düreyt, Ebu Bekir Muhammed b. el-Hasan, Cemheretü’l-luga, tahk. Remzî Münîr, Beyrut: Dârü’l-İlm, 1987.İbn Fâris Ebu’l-Hüseyin Ahmet, Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa, tahk, Abdüsselam Muhammed Harun, Beyrut: Dâü’l-Fikr, trsz.İbn Hüzeyme, Ebu Bekir Muhammed b. İshak, Kitâbü‘t-Tevhit ve isbat sıfati’r-Rabb Azze ve Celle, , tahk. Abdülaziz b. İbrahim Şehvân, Riyad: Dârü’r-rüşd, 1988.İbn Kesir, Hâfız İmâdu’d-dîn ebu’l-Vefâ İsmail, Tefsîru’l-Kurân’i-Azîm, tahk. Komisyon, Kahire: Müessese -i Kurtuba, 2000.İbn Kesir, Hâfız İmaduddin Ebu’l-Vefa İsmail, Tefsîrü’l-kur’âni’l-azîm, , tahk. Komisyon, Cîze: Müesseset’u-Kurtuba, 2000.İbn Manzûr, Ebu’l-Fazıl Cemalettin Muhammed b. Mükrim, Lisân’ül-Arab, Beyrut: Dâr’ü-Sadır trsz.İbn Savre, Ebu İsa Muhammed b. İsa, el-Câmiu’s-Sahîh ve hüve Sünen-i Tirmizî, tahk. İbrahim Atve İvaz, Halep: Matba'a Mustafa el-Bânî el-Halebî, 1962.İbn Sîde, Ali b. İsmail, el-Muḥkem ve’l-muḥîṭü’l-aʿẓam, tahk, Komisyon, Mısır: M'ahadu’l-Mahtûtât, 1958, I, Cârullah Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Umar ez- Zamahşerî, el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl, , tahk. Komisyon, Riyad: Maktabat’ül-Abîkân,1998.İbn Teymiyye, Ahmet b. Abdülhalim b. Abdüsselam, Mecmûa-i fetâvâ, Mecma'a,el-Malik Fahd, y.y. trsz, IV.İbn Teymiyye, Ahmet b. Abdüsselam b. Abdülhalim, Mecmûʿa-i Fetâvâ, tahk. Abdurrahman Muhammed b. Kasım, Medine: Mecmaâ el-Melik Fahd el-Mushaf el-Şerif, Vizâre Şu'un el-İslâmiyye, 2004, VII,İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er, tahk, Ahmet b. Muhammed el-Harrât, Katar: İdâre Şu'ûn el-İslâmiyye; trsz.İsfarainî, Ebu Muzaffer, Tebsira fî’d-din ve Temyiiz el-firak el-nâciyye an el-firak el-fâlikîn, tahk. Kemal Yusuf el-Hût, Beyrut: Âlem el-Kutup, 1983.İsmail b. Hammad el-Cevherî, Tâcü’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye, tahk.Ahmet Abdulgaffar el-Attâr, Beyrut: Dârü’l-İlim, 1956. Kalkan, Ahmet, Ansiklopedik Kur’an Kavramları ve Güncel Yansımaları, İstanbul: Step Ajans matbaacılık 2014, IX, 398.Kazvînî, İmam Ebu Abdullah Muhahmed b. Yezit, İdâ el-Dibâce bi şerh sünen İbn Mâce, Sefâü’z-Zavî Ahmet el-Adevî, Dârü’l-yakîn, y.y. trsz,.Komisyon, el-Mevsûatü’l-fıḳhiyye, Kuveyt: Kuveyt Vakıflar ve Din İşleri Bakanlığı, 1992.Kurtubî, İmam Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmet b. Ebu Bekir b. Ferh el-Ensârî el-Endülüsî, Kitâbu’t-tezkire bi Ahvâl i‘l-mevtâ ve umûru’l-mevtâ, tahk. Sadık b. Muhammed b. İbrahim, Riyad: Dâr el-Minhâc, 2004.Kuşayrî, İmam Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc b. Müslim Nevevî, el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥ-i Müslim, Mısır: el-Matbatü’l-Mısriyye, 1929.Kuşayrî, İmam Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc b. Müslim Nevevî, Sahîh-i Müslim, Riyad: Beytü’l-efkâr ed-Devliyye 1998.Mervezî, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî, el-Mesâil ve ‘r-Resâil fi’l-Akîda, tahk. Abdül ilâh b. Süleyman b. Sâlim el-Ahmedî, Riyad Dârü’t-tayyibe, 1991.Mübarekfûrî, Muhammed Abdurrahman b. Abdürrahim, Tuhfetü’l-ahvezî bi şerh Câmi-i Tirmizî, tahk. Abdurrahman Muhammed Osman, Dârü’l-Fikr, y.y. trsz.Münâvî, Muhammed Rauf, Feyzü’l-Kadîr, Beyrut: Dârü’l-Marife, 1972.Nisaburî, Ebu Abdullah el-Hakim, El-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn, , Kahire: Dârü’l-Haremeyin li el-Tibâ'a; 1997.Özkan, Ercümend “Şefaat” İKTİBAS, 31, Ankara 2011.Râzi, Muhammed Faherttin Umar, Mefâtîḥu’l-ġayb, Lübnan: Dârü’l-Fikr 1981.Taberi, Ebu Cafer b. Carîr, Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, tahk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-türkî, Kahire: Dâr’ü-hicr, 2001.Tahânevî Muhammed b. Ali, Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm, tahk. Ali Dahrûc, Beyrut: Maktabatü Lübnan, 1996.Tebarânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmet, el-M'ucemü’l-Kebîr, tahk. Hamdî Abdülmecit es-Selefî, Kahire: Maktaba ibn Teymiyye, trsz.Uludağ, Süleyman, Keşif ve Keramet, İstanbul: Sûfî Kitap, 2018.Zâhirî, İmam Ebu Muhammed Ali b. Ahmet el-Marûf bi İbn Hazm, el-Fasl fî’l-Milel ve’l-Ehvâ'i ve’n-Nihel, , tahk. Komisyon, Beyrut: Dârü’l-Ceyl; 1996.Zebîdî, Muhammed Murtaza, Tâcû’l-arûs min cevâhiru’l-kâmûs, tahk. Abdualim Tahâvî, Küveyt, y.y. 1984.