THE USAGE OF MASK ACANTHUS MOTIF IN THE THEODOSIUS II ERA AT ANATOLIA

Yıl 2019, Cilt: 6 , 135 - 157, 09.12.2019

Hatice Demir

Öz

The aim of this study is to investigate the mask acanthus motif seen in Theodosius II (408-450) era of Byzantine Anatolia. The acanthus motif which had various regional types became a preferred ornamental motif in architecture especially in capitals. The mask acanthus motif which was investigated in this study was the most widely used type of acanthus motif in Anatolia. In this context, it would be appropriate to say that the mask acanthus motif has an Anatolian origin. There are many marble quarries dating back to the Theodosius II era, close to the capital Constantinople. The semi processed capitals which were produced in these marble quarries were shipped to the different remote places of the state. The mask acanthus motif was the most preferred motif in the semi-processed capitals of the era. There is a reason for this. The mask acanthus motif which was processed through a template with a mechanical effect provided easiness for mass production. Therefore, it became a preferred ornamental motif for the intensive construction facilities of Theodosius II era. The mask acanthus motif was widely preferred in Corinthian and composite types of column capitals. In this study; the mask acanthus motif was evaluated through different samples in accordance with its origin and usage areas in architecture.

Anahtar Kelimeler

Theodosius II, Mask Acanthus Motif, Anatolia, Byzantium

ANADOLU’DA II. THEODOSİUS DÖNEMİ SÜTUN BAŞLIKLARINDA MASKE AKANTHUS MOTİFİ KULLANIMI

Öz

Bu makalede, Bizans dönemi Anadolu’sunda, II. Theodosius (408-450) dönemi sütun başlıklarında görülen maske akanthus motifi çalışılmıştır. Bölgelere göre farklı türleri olan akanthus motifi, mimaride ve özellikle sütun başlıklarında çok tercih edilen bir motif olmuştur. Çalışma kapsamında ele alınan maske akanthus motifi, akanthus motifinin Anadolu’da en yaygın kullanılan varyasyonlarından birisi olmuştur. Bu bağlamda maske akanthus motifi için Anadolu kökenlidir demek yerinde olacaktır. II. Theodosius dönemine tarihlenen, başkent Konstantinopolis’e yakın birçok mermer ocağı vardır. Bu mermer ocaklarından, yarı işlenmiş sütun başlıkları, devletin birçok noktasına sevk edilmiştir. Maske akanthus motifi bu dönemin yarı işlenmiş sütun başlıklarında en çok tercih edilen motif olmuştur. Bunun ise gerekçeli bir nedeni vardır. Mekanik etki ile bir şablon üzerinden işlenen maske akanthus motifi, seri imalat için bir kolaylık sağlamıştır. Bu nedenle, II. Theodosius döneminde yoğun imar faaliyetleri için tercih nedeni olmuştur. Maske akanthus motifi en çok Korinth ve kompozit sütun başlıklarında tercih edilmiştir. Bu çalışmada, maske akanthus motifinin; ortaya çıkışı, kullanım yerleri örnekler üzerinden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

II. Theodosius, Maske Akanthus, Motif, Anadolu, Bizans

Kaynakça

• Adeline’s Art Dictionary (1905). New-York: D. Appleton and Company.
• Akkemik, Ü, Yılmaz, H., Karagöz, Ş. (2013). Identification of Plant Figures on Stone Statues and Sarcophaguses and Their Symbols: The Hellenistic and Roman Periods of the Eastern Mediterranean Basin in the Istanbul Archaeology Museum. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 13(2), ss.135-145.
• Asgari, N. (1984). İstanbul Temel Kazılarından Haberler. III. Araştırma Sonuçları Toplantısı. ss.75-90.
• Asgari, N. (1993). Prokennesos 1992 Çalışmaları. XI. Araştırma Sonuçları Toplantısı. Ss.483-504.
• Beard, A., K. (2017). A Group of Seven Column Capitals from Roman Ancyra: A Unique Composite Style. MA Dissertation. Bilkent University.
• Betsch. W., E. (1977). The History, Production and Distribution of the Late Antique Capital in Constantinople. Michigan: University of Pennsylvania.
• Büyükkolancı M.; Russo, E. (2010). Sculture Della Prima Basilica di San Giovanni a Efeso. Italıano Di Studi Sull’Alto Medıoevo Spoleto Fondazione Centro Ialiano di studi sull’alto medievo.
• Cooper, J. C. (1987). An Illustrated Encyclopedia of Traditional Symbols, New-York: Thames and Hudson.
• Çobanoğlu, A. D.; Ermiş, Ü. M., Parlak S., Tuncer A. (2016). İstanbul Üniversitesi Merkez Kampüsü’nde Bulunan Taş Eserler. Sanat Tarihi Yıllığı 25, ss.1-46.
• Demiriz, Y. (1984), “Acanthus; Türkiye’nin Arkeoloji ve Sanat Tarihi Terminolojisine Yanlış Adla Girmiş Bir Bitki Motifi”, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi 3 (3), ss.19-24.
• Dioscorides Pedanius of Anazarbos (1555). De Materia Medica. (Trans. Laguna Andrés de). Spain: Jean Laet, Antwerp. Erişim adresi ve tarihi: https://www.wdl.org/en/item/10632/. 06.02.2019.
• Doğan, S. (2003). Alanya Müzesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri. Erişim adresi ve tarihi: 01.01.2014, http://www.envanter.gov.tr/files/belge/A22ASR2_1084.pdf.
• Ermiş, Ü., M. (2016). The Reuse of Byzantine Spolia in the Green Mosque of Bursa. Art-Sanat, 6. ss.99-108.
• Fisher, M. (1990). Das korinthische Kapitell im Alten Israel in der Hellenistischen und Römischen Period. Mainz: von Zabern.
• Harrison, R., M. (1963). Churches and Chapels of Central Lycia. Anatolian Studies, 13, ss.117-151. Erişim adresi ve tarihi: http://www.archaeowiki.site/images/5/56/Vol_13_1963.pdf 10.12.2018. Harrison, R., M. (1973). A Constantinopolitan Capital in Barcelona. Dumbortan Oaks Papers, 27, ss.297-300.
• Hellenkemper, H., Hild, F. (1990). Kilikien und Isaurien, 2. Teil, Tabula Imperii Byzantini. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Herzfeld, E., Guyer, S. (1930). Meriamlik und Korykos (Monumenta Asiä Minoris Antiqua No. 11). Manchester: Manchester University Press.
• Jones, M., W. (1991). Designing the Roman Corinthian Capital. Papers of the British School at Rome, 59. ss.89-150. Erişim adresi ve tarihi: https://www.jstor.org/stable/40310919. 10.02.2019.
• Kautzsch, R. (1936). Kapitellstudien Beiträge zu einer Geschichte des Spät. Berlin: De Gruyter Incorporated.
• Kıpramaz A., Yıldırım, Ş. (2018). Herakleia Pontika (Kdz. Ereğli) Geç Roma – Erken Bizans Dönemi Sütun Başlıkları. Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi. 5 (1), ss.177-193.
• Kitzinger, E. (1995). Byzantine Art in the Making Main Lines of Stylistic Development in Mediterranean Art 3rd-7th Century. Cambridge-Massachusetts: Harvard University Press.
• Krauthheimer, R. (1965). Early Christian and Byzantine Architecture. Baltimore: Pelican Press.
• Mango, C. (1976). Byzantine Architecture. New York: H.N. Abrams.
• Müller-Wiener, W. (2002). İstanbul’un Tarihsel Topografyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Notitia Urbis Constantinopolitatae, (1876). In: Notitia Dignitatum, ed. O. Seeck, Berlin. (Frankfurt / M. 1962), ss.227-243.
• Uhde, C. (1871a). The Acanthus Scroll. The Workshop, 4 (2). ss.177-178. Erişim adresi ve tarihi: https://www.jstor.org/stable/25617728. 22.01.2019.
• Uhde, C. (1871b). The Acanthus Leaf. The Workshop, 4 (2). ss.81-87. Erişim adresi ve tarihi: https://www.jstor.org/stable/25617703. 02.02.2019.
• Pralong, A. (2005). Origine des Chapiteaux-Corbeille, ‘À Côtes de Melon’, Travaux et Mémoires 15, Mélanges Jean-Pierre Sodini. (Ed. F. Baratte, V. Déroche, C. Jolivet-Lévy, B. Pitarakis). ss.487-498. Paris: Association des Amis du Centre d’Historie et Civilisation de Byzance.
• Schneider, H. (1945). The Acanthus at the Cloisters. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 3 (10), ss.248-252. Erişim adresi ve tarihi: https://www.jstor.org/stable/3257187. 02.02.2019.
• Strube, C. (1984). Polyeuktoskirche und Hagia Sophia. Umbilding und Auflösung Antiker Formen, Enstehen des Kämpherkapitells. München: Verlag Der Bayerischen Akademie Der Wissenschaften.
• Temple, Ç. (2001). Antalya’nın Demre (Kale) İlçesindeki H. Nikolaos Kilisesi ve Kazısında Bulunan Sütun ve Sütun Başlıkları (1989-1996). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Terry, A. (1988). The Sculpture of the Cathedral of Eufrasius in Porec. Dumbarton Oaks Papers, 42, ss.18-64.
• Vitruvius (1874). The Architecture of Marcus Vitruvius Pollio. (Çev. Joseph Gwilt). London: Lockwood & Co.
• Yalçın, A., B. (2004). Some Recent Early Byzantine Sculptural Finds from Tarsus. Deltion chae, Τόμος ΚΕ΄, ss.57-62.
• Yegül, F., K. (1974). Early Byzantine Capitals from Sardis. A Study on the Ionic Impost Type. Dumbarton Oaks Papers, 28. ss.265-274. Erişim adresi ve tarihi: https://www.jstor.org/stable/1291360. 04.02.2019.
• Yıldızlı, M. (2017). Parion Ttiyatrosu Victoria’lı Alınlık Işığında Akanthuslar Arasında İşlenen Figürler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Yosunkaya, B. (2007). Bursa ve İznik’teki Erken Dönem Osmanlı Yapılarında Devşirme Malzeme Kullanımı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.