MERKANTALİZM VE SANAYİ DEVRİMİ SÜRECİNDE OSMANLI DEVLETİ’NİN KONUMU

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 14, 379 - 398, 22.12.2020

Ramazan İzol , Murat Cingöz

Öz

Bu çalışmada; yüzyıllar boyunca ayakta kalmış olan Osmanlı Devleti’nin Merkantalizm ve Sanayi Devrimi karşısındaki konumu tartışılmıştır. Çalışmada öncelikle Avrupa’da bir döneme damgasını vurmuş önemli bir iktisadî doktrin olan merkantalizmin gelişimine yer verilmiştir. Bu bağlamda dış ticaret fazlası vererek altın ve gümüş gibi kıymetli maden rezervlerini arttırmaya yönelik bir politika anlayışı olarak Merkantalizm’in, Avrupalı devletlerin ticarete dayalı bir milli ekonomi hâline geldikleri süreçteki en önemli basamaklardan biri olduğu ortaya koyulmuştur. Akabinde ise Merkantalizm çağında ve sonrasında Osmanlı Devleti’nin ekonomik yapısı incelenmiştir. Bu anlamda Osmanlı ekonomisinin bu dönemde üç temel sacayağının olduğu görülmüştür. Bunlar iaşe(provizyonizm), gelenekçilik ve fiskalizmdir. İaşe piyasada bol miktarda mal bulunmasını ifade ederken, gelenekçilik Osmanlı Devleti’nin ekonomisinde ideal düzeni ve statükoyu koruma güdüsüdür. Fiskalizm ise kişilerden ziyade devlet hazinesinin zenginleşmesini amaçlamaktadır. Osmanlı Devleti’nin üç ilkesi çerçevesinde Merkantalizm’in zıddı sayılabilecek politikalar güttüğü ve bu bağlamda mal bolluğunu önemseyen, ithalatı teşvik edici ve ihracatı kısıtlayıcı bir tutum takındığı anlaşılmıştır. Çalışmada bu durumun nedenleri ve sonuçlarına dair değerlendirmelere yer verilmiştir. Son olarak ise Sanayi Devrimi’nin Osmanlı Devleti’ne etkileri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Merkantalizm, Osmanlı Devleti, Avrupalı Devletler, Ticarî Devlet

THE POSITION OF THE OTTOMAN STATE IN THE PROCESS OF MERCANTALISM AND THE INDUSTRIAL REVOLUTION

Öz

In this study; the position of the Ottoman Empire, which survived for centuries, against Mercantilism and Industrial Revolution is discussed. For this purpose, first, the development of mercantilism, an important economic doctrine that had a significant impact on a period in Europe, is explained. In this context, it is revealed that Mercantilism, which forms the basis of capitalism, was one of the most important steps in the process in which European states became a national economy based on trade, as a policy understanding to increase the precious metal reserves such as gold and silver by giving foreign trade surplus. Subsequently, the economic structure of the Ottoman Empire in the age of mercantilism and afterwards is examined. Then, the economic structure of the Ottoman Empire in the age of mercantilism is examined. In this sense, it is seen that the Ottoman economy had three basic trivets in this period. These are: provisionism, traditionalism and fiscalism. While provisionism refers to the abundance of goods in the market, traditionalism is the motive to protect the ideal order and status quo in the economy of the Ottoman State. Fiscalism, on the other hand, aims to enrich the state treasury rather than individuals. It is understood that the Ottoman Empire pursued policies that could be considered as the opposite of Mercantilism within the framework of three principles, and, in this context, the empire had a policy that cared about the abundance of goods, encouraged imports and restricted exports. Evaluations on the reasons and consequences of this situation are also included in the study. Finally, the effects of the Industrial Revolution on the Ottoman Empire are discussed.

Kaynakça

• Akarlı, E. D. (1996). “Ottoman Historiography”, Middle East Studies Association Bulletin, Vol: 30, No: 1, ss.33-36.
• Anbar, A. (2009). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa ile Finansal Entegrasyonu”, Maliye Finans Yazıları, Yıl:23, Sayı:4, Temmuz, s.17-37.
• Aydemir, C. - Güneş, H. H. (2006). “Merkantalizm’in Ortaya Çıkışı”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, Kış, s.136-158.
• Biber, A. E. (2009). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Dünya Sistemine Eklemlenme Süreci ve Azgelişmişliğinin Evrimi”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt 6, Sayı:1, s.27-44.
• Bulut, M. (2000). “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti ve Merkantalistler”, Ekonomik Yaklaşım, Sayı:39, s.23-35.
• Bulut, M. (2012). “Osmanlı Ekonomi Politiğine Yeniden Bir Bakış”, Bilig, Sayı:62, Yaz, 2012, s.63-96.
• Braudel, F. (2000). “Civilisation Matérielle, Economie et Capitalisme, XVe-XVIIIe Siècle”, 1979, Rééd. LGF, Vol: 3.
• Cleveland, W. L. (2008). Modern Ortadoğu Tarihi, 2. Basım, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Erdem, E. (2016). "Sanayi Devriminin Ardından Osmanlı Sanayileşme Hamleleri: Sanayi Politikalarının Dinamikleri ve Zaafiyetleri", Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı:48, Temmuz-Aralık, ss.17-44.
• Genç, M. (2015). Devlet ve Ekonomi, 12. Basım, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Gilpin, R. (2015). Uluslararası ilişkilerin Ekonomi Politiği, 3.Baskı, Ankara: Kripto Yayınları.
• Güran, T. (2011). İktisat Tarihi, İstanbul: Der Yayınları.
• Holcombe, C. (2010). Doğu Asya Tarihi: Çin Japonya Kore, 1. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Horn, J. (2011). “Marseille et la Question du Mercantilisme: Privilège, Liberté et Economie Politique en France”, Histoire, économie & société, vol. 30, No. 2.
• İnalcık, H. (2015). Devleti Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-III, 2. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• İnalcık, H. (1990). “Tarih ve Politika”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:19, ss.7-11.
• İnalcık, H. - Quataert, D. (1994). An Economic and Social History of Ottoman Empire 1300-1914, First Published, Cambridge: Cambridge University Press.
• Karta, N. (2015). “Avrupa Merkantalizmi ve Osmanlı Ekonomisi”, Uluslararası Hakemli Beşeri ve Akademik Bilimler Dergisi, Cilt:4, Sayı:11, İlkbahar, ss.130-146.
• Karta, N. (2013). “17. ve 18. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Avrupa ile İktisadi İlişkileri”, Turkish Studies:International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume:8/11, Sonbahar, s.163-173.
• Kissinger, H. (2015). Çin: Dünden Bugüne Yeni Çin, 1. Basım, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Kibritçioğlu, A. (1994). “Adam Smith'in Uluslararası İktisat Kuramı’na Katkıları Hakkında”, Uluslararası (Makro) İktisat, pp. 31-38.
• Köktaş, M. A. (2016). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Piyasa Düzenlemeleri: 1500-1700 İstanbul Kadı Sicillerinde Narh Uygulamaları”, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı:9(2), Nisan ss.219-242.
• Köktaş, A. M. - Gölçek, A. G. (2016). “Endüstri Devrimi ve Osmanlı İmparatorluğu”: Askeri Fabrikalaşma Örneği”, Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(4), Ekim.
• McNeil, W. H. (1963). The Rise of the West, Chicago: Chicago University Press,
• Örs, A. S. (2013). Kameralizm ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.
• Peker, H. S. (2015). “Avrupa’da Merkantilist Uygulamalar ve Osmanlı Ekonomisi ile Bir Karşılaştırma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, ss.1-12.
• Savaş, V. F. (1999). İktisatın Tarihi, 3. Baskı, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Şahin, A. - Cengiz, S. (2010). “16. Yüzyıl Fiyat Devrimi ve Osmanlı İran Savaşlarının Osmanlı İpekçilik Endüstrisi Üzerine Etkileri”, İşletme ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, ss.69-82.
• Şahin, R. (2019). “Sanayi Devrimi Osmanlı İmparatorluğu'nda Neden Başlamadı?”, Business, Economics and Management Research Journal-BEMAREJ, Volume 2, Issue 1, ss.1-16.
• TASAM, (2006). “Küreselleşmenin Boyutları ve Etkileri”, 14 Aralık 2006, https://tasam.org/trTR/Icerik/211/kuresellesmenin_boyutlari_ve_etkileri, (Erişim Tarihi: 27.08.2020).
• Torun, İ. (2003). “Endüstri Toplumu’nun Oluşmasında Etkili Olan İktisadi ve Sina-i Faktörler”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt:4, Sayı:1, ss.181-196.
• Ünay, S. (2013). Kalkınmacı Modernlik, Birinci Basım, İstanbul: Küre Yayınları.
• Williamson, J. G. (20009. “Real Wages and Relative Factor Prices around the Mediterranean 1500–1940”, The Mediterrenan Response to Globalization before 1950 Der. Şevket Pamuk - Jeffrey G. Williamson, Routledge.