AK PARTİ DÖNEMİNDE SİVİL-ASKER İLİŞKİLERİ (2002-2021) DEPOLİTİKLEŞME ÇABALARI

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 16, 115 - 149, 30.08.2021

Hakkı Göker Önen

Öz

Türk ordusunun siyaset üzerindeki etkisi demokratikleşme açısından daima tartışılan bir konu olmuştur. Bu bağlamda, AK Parti (2002-2021) döneminde daha önce görülmemiş bazı gelişmeler meydana gelmiştir. İlk döneminde, AK Parti, demokratik bir sivil-asker modeli oluşturmak adına önemli reformlar yaptı. Fakat, en başlardaki bu iyimser gelişmeler, daha sonra yaşanan bir dizi olayın -2007 ‘e-muhtıra’, Ergenekon soruşturmaları ve Fetullah Gülen cemaatinin darbe teşebbüsü- yaşanmasıyla kesintiye uğradı. Bu olayları müteakip sivillerin askerler üzerindeki denetimini arttırabilmek ve Gülen örgütüne mensup olan kişileri ordudan temizleyebilmek için bir dizi önlem alındı. 2017 referandumuyla başkanlık sistemine geçilmesini ve Olağanüstü Hal Kararları (OHAL) uygulamalarını bu bağlamda değerlendirebiliriz. Fakat, Gülencilerden boşalan yerlerin, aşamalı olarak, diğer İslami gruplar tarafından doldurulmakta olduğu ve ayrıca OHAL uygulamalarının da gereğinden fazla bir sivil denetim sağlama yoluna giderek Huntington’ın nesnel modelini ve profesyonellik tanımlamasını ihlal ettiği yolunda eleştiriler vardır. Bu bağlamda, bahsedilen noktalardan hareketle, bu makalede Huntington’ın tanımladığı gibi demokratik bir nesnel kontrole yani bir depolitikleşmeye mi gidilmekte olduğu; yoksa artan bir İslamileşme yoluyla, Huntington’ın öznel modelinde iddia edildiği gibi, ordunun AK Parti’ye tümüyle bağımlı bir parti ordusu haline mi getirilmeye çalışıldığı tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

AK Parti, OHAL, Objective Control, Subjective Control

CIVIL–MILITARY RELATIONS IN THE AK PARTY ERA (2002–2021): EFFORTS FOR DEPOLITICISATION

Öz

The Turkish army’s role in politics has always been a controversial case for democratisation. Yet, the events of the AK Party rule (2002–2021) have witnessed unprecedented developments in this regard. In its first term, AK Party carried out important civil–military reforms that were essential for a democratic civil–military framework. However, the optimistic environment that existed in the very beginning was later broken through a number of events, including the 2007 ‘e-memorandum’, the Ergenekon trials and the 15 July attempted coup by the Gülenist religious community (FETÖ). Some measures were taken following these developments, such as adopting the presidential system in a referendum that was carried out in 2017. Also, the state of emergency rules (OHAL – Olağanüstü Hal Kararları) were introduced, which brought important amendments regarding civil–military relations to increase a civilian monitoring over the military to eliminate Gülenists. Yet, several claims are made about the gradual penetration of other Islamist groups replacing the vacated positions of the Gülenists as well as excessive civilian control by denying Huntington’s objective and professional model. At this point, by relying on the above-mentioned allegations, this paper aims to understand if there is democratic depoliticisation in the military as assumed by Huntington’s objective mode or rather, is there an increasing Islamisation within the military that enables AK Party to subordinate it into its reputed partisan interests by making it a mirror of the ruling party as assumed by the subjective model of Huntington.

Anahtar Kelimeler

Civil-Military Relations in Turkey, Ak Party Rule, 15 July, Subjective Control, Depoliticisation

Kaynakça

• 28 Şubat’ta Ne Oldu? 28 Şubat Süreci Nasıl Başladı? 28 Şubat Bildirisinde Neler Yazıyordu?. (2021) Vatan. http://www.gazetevatan.com/28-subat-ta-ne-oldu-28-subat-sureci-nasil-basladi-28-subat-bild-1376019-gundem/ [accessed: 28 February 2021]
• 103 Emekli Amiralden Haddini Aşan Bildiri. (2021). Yeni Şafak. https://www.yenisafak.com/gundem/103-emekli-amiralin-bildirisi-3616770 [accessed: 04 April 2021] 103 Emekli Amiralden Montrö ve Atatürk Devrimleri Bildirisi. (2021). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/103-amiralden-montro-ve-ataturk-devrimleri-bildirisi-1825515 [accessed: 04 April 2021]
• Abdullah Gül, 339 Oyla Cumhurbaşkanı Seçildi. (2007). Yeni Şafak. https://www.yenisafak.com/politika/abdullah-gul-339-oyla-cumhurbaskani-secildi-64827 [accessed: 28 August 2007]
• Ahmad, F. (2017). Modern Türkiye’nin Oluşumu. Kaynak Yayınları.
• AKP’nin Oyları Neden Patladı? (2007). Vatan. http://www.gazetevatan.com/akp-nin-oylari-neden-patladi--129177-gundem/ [accessed: 27 July 2007]
• Akyaz, D. (2009). Askeri Müdahalelerin Orduya Etkisi: Hiyerarşi Dışı Örgütlenmeden Emir Komuta Zincirine, Kaynak Yayınları.
• Akyürek, S., Koydemir, F. S., Atalay, E., & Bıçaksız, A. (2014). Sivil-Asker İlişkileri ve Ordu-Toplum Mesafesi. BİLGESAM Yayınları.
• Askerden İmam Hatip Çıkışı. (2003). Milliyet. http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/2003/10/14 [accessed: 14 October 2003]
• Askeri Hastaneler Sağlık Bakanlığına Bağlandı. (2016). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/askeri-hastaneler-saglik-bakanligina-baglandi-591513#:~:text=Bakanl%C4%B1k%20taraf%C4%B1ndan%20yap%C4%B1lan%20a%C3%A7%C4%B1klama%20%C5%9F%C3%B6yle,na%20ba%C4%9Fl%C4%B1%20olarak%20hizmet%20verecek. [accessed: 27 August 2016]
• Askeri Okulların Giriş Şartlarında Değişiklik: “İrticai, Bölücü Görüş” yerine “İltisak ya da İrtibat” geldi. (2021). Independent Türkçe. https://www.indyturk.com/node/334796/askeri-okullar%C4%B1n-giri%C5%9F-%C5%9Fartlar%C4%B1nda-de%C4%9Fi%C5%9Fiklik-i%CC%87rticai-b%C3%B6l%C3%BCc%C3%BC-g%C3%B6r%C3%BC%C5%9F-yerine-i%CC%87ltisak-ya [accessed: 24 March 2021]
• Aydemir, S. S. (2014). ’12 Mart 1971 Askeri Muhtırasına Giden Süreçte Üniversite Olayları’. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt: 3. Sayı: 5.
• Aydemir, Ş.S. (1971). Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa Cilt II 1908 – 1914, Remzi Kitabevi.
• Aydınlı, E. (2009). A Paradigmatic Shift for the Turkish Generals and an End to the Coup Era in Turkey. Middle East Journal, 63(4). DOI: 10.3751/63.4.13
• Ayvaz, M. E. (2015). Sivil-Asker İlişkileri Açısından Necdet Özel Dönemi. SETA. https://www.setav.org/sivil-asker-iliskileri-acisindan-necdet-ozel-donemi/ [accessed: 16 August 2015]
• Balancar, F. (2019). Politics and Religious Order in Turkey. Democratic Progress Institute.
• Balkan Bozgununun Sebebi: Ordu İçinde Siyaset. (2012). Dünya Bülteni. https://www.dunyabulteni.net/tarihten-olaylar/balkan-bozgununun-sebebi-ordu-icinde-siyaset-h231925.html [accessed: 21 October 2012] Bardakçı, M. (2008). Civil-Military Relations in Turkey under the AKP Government. Südosteuropa Mitteilungen.
• Başaran, E. (2016). Thinking Gülen is a Peaceful Scholar is a Huge Mischaracterization. Hürriyet Daily News. https://www.hurriyetdailynews.com/opinion/ezgi-basaran/thinking-gulen-is-a-peaceful-scholar-is-a-huge-mischaracterization-102173 [accessed: 28 July 2016]
• Başbuğ: Ergenekon Komplosunda Bush Yönetimi FETÖ’ye Destek Verdi. (2019). Sputnik. https://tr.sputniknews.com/turkiye/201902151037678595-basbug-ergenekon-komplo-bush-feto-destek/ [accessed: 15 February 2019]
• Başbuğ, İ. (2016). 15 Temmuz Öncesi ve Sonrası. Doğan Kitap.
• Bayar, C. (2018). Ben de Yazdım Cilt – I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Bayramoğlu, A. (2020). 15 Temmuz ve Asker-Sivil İlişkileri. Perspektif. https://www.perspektif.online/15-temmuz-ve-asker-sivil-iliskileri-2/ [accessed: 5 August 2020]
• Berkes, N. (2018). Türkiye’de Çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
• Bilbilik, E. (2013). Öncesiyle ve Sonrasıyla 9 Mart 12 Mart Süreci, Profil.
• Bingöl, O., & Varlık, A. B. (2017). 15 Temmuz Sonrası Türk Ordusu Kriz ve Çıkış. Barış Kitap.
• Birand, M.A. (2007). 22 Temmuz Seçimleri Dengeleri Değiştirdi. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/22-temmuz-secimleri-dengeleri-degistirdi-7921144 [accessed: 26 December 2007]
• Bozdağ, B. (2016). Diyalog’tan Darbeye: 15 Temmuz’un Kodları, Altaylı.
• Bu 23 Nisan’da Türban Krizi Yok. (2004). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/bu-23-nisan-da-turban-krizi-yok-219894 [accessed: 22 April 2004]
• Cottey, A., Edmunds, T., Forster, A. (2002). ‘The Second Generation Problematic: Rethinking Democracy and Civil-Military Relations’, Armed Forces & Society, 29, No. 1.
• Çağlar, İ., Memmi, M. A., & Altun, F. (2017). 15 Temmuz’da Medya: Darbe ve Direnişin Mecrası. SETA.
• Çakmak, F. (2018). Batı Rumeli’yi Nasık Kaybettik?, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Cansever, N., Kiriş, M, H. (2015). ‘Türkiye’de Ordu-Siyaset İlişkileri Çerçevesinde AK Parti – TSK Etkileşimine Bakış’, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 3.
• Çelik, M. M. (2020). Türk Demokrasisinde Kara Bir Gün: 27 Nisan E-Muhtırası. Independent Türkçe. https://www.indyturk.com/node/169886/siyaset/t%C3%BCrk-demokrasisinde-kara-bir-g%C3%BCn-27-nisan-e-muht%C4%B1ras%C4%B1 [accessed: 27 April 2020]
• Cemil Çiçek: Hepimizin Günahı Var, Belki Benim Vebalim Yüzde 90. (2016). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/cemil-cicek-hepimizin-gunahi-var-belki-benim-vebalim-yuzde-90-40191482 [accessed: 12 August 2016] ‘Ceza Muhakemesi Kanunu’. (2004). Resmi Gazete. No. 5271, Tarih: 17.12.2004, Sayı: 25685.
• Çiçek, H. (2019). TSK İçinde Hangi Örgütler Nasıl Örgütleniyor. Odatv. https://odatv4.com/tsk-icinde-hangi-tarikatlar-nasil-orgutleniyor-10081902.html [accessed: 10 August 2019]
• Demirağ, Y. S. (2015). İmamların Öcü. Kırmızı Kedi.
• Denizden Sonra Kara’da Benzer Tablo: Darbe 2013’ten (2016). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/denizden-sonra-karada-da-benzer-tablo-darbe-2013ten-40171048 [accessed: 27 July 2016]
• Dirlik, S. (2016). 21 Ekim 2007’de Ne Olmuştu? Yeni Düzen. https://www.yeniduzen.com/21-ekim-2007de-ne-olmustu-8624yy.htm [accessed: 7 May 2016]
• Erdoğan’a 10 Ay Hapis. (1998). Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/siyaset/erdogana-10-ay-hapis-5358830 [accessed: 22 April 1998]
• Erdoğan Ergenekon’u Temiz Ellere Benzetti. (2018). CNN Türk. https://www.cnnturk.com/2008/turkiye/03/21/erdogan.ergenekonu.temiz.ellere.benzetti/440462.0/index.html [accessed: 11 December 2018]
• Erdoğan Gülen’e Neden Elçi Gönderdi? (2018). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/erdogan-gulene-neden-elci-gonderdi-956301 [accessed: 10 April 2018]
• Erdoğan, Org. Necdet Özel için Düzenlenen Madalya Töreninde Konuştu. (2015). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/erdogan-org-necdet-ozel-icin-duzenlenen-madalya-toreninde-konustu-29785921 [accessed: 11 August 2015]
• Erdoğan: FETÖ’nün Bizim Zamanımızda Büyüdüğü İddiasını Reddetmem. (2018). BBC News Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-44408020 [accessed: 8 June 2018]
• Ergenekon Davasında 12 Yıl Sonra Karar: 235 Sanığa Beraat, 4 Sanığa ise Müebbet Hapis Cezası. (2019). T24 Bağımsız Internet Gazetesi. https://t24.com.tr/haber/ergenekon-davasinda-karar-tum-saniklar-orgut-uyeliginden-beraat-etti,828539 [accessed: 1 July 2019]
• Ergenekon savcısına FETÖ davasında 6 yıl 10 ay hapis. (2021). TRT Haber. https://www.trthaber.com/haber/gundem/ergenekon-savcisina-feto-davasinda-6-yil-10-ay-hapis-574280.html [accessed: 20 April 2021] Ergenekon’dan çıktılar. (2019). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/ergenekondan-ciktilar-41261081 [accessed: 2 July 2019]
• Ergenekon’un Savcısıyım. (2008). Vatan. http://www.gazetevatan.com/-evet-ergenekon-un-savcisiyim--189246-siyaset/ [accessed: 16 July 2018]
• Erkin, A. (2020). 2012, 2013, 2014 ve 2015’teki YAŞ’ların Hesabı Kime Kesilmeli? Sözcü. https://www.sozcu.com.tr/2020/yazarlar/aytunc-erkin/2012-2013-2014-ve-2015teki-yaslarin-hesabi-kime-kesilmeli-5840525/ [accessed: 28 May 2020]
• Erkin, A. (2019). Dayının Casusları. Kırmızı Kedi.
• Eski Genelkurmay Başkanı İlker Başbuğ Tutuklandı. (2012). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/eski-genelkurmay-baskani-ilker-basbug-tutuklandi-19615243 [accessed: 6 January 2012] Eski savcılar Zekeriya Öz ile Celal Kara yurt dışına kaçtı. (2015). Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/eski-savcilar-zekeriya-oz-ile-celal-kara-yurt-disina-kacti/17808 [accessed: 10 August 2015] Excerpts of Turkish Army Statement. (2007). BBC News. http://news.bbc.co.uk/1hi/world/europe/6602775.stm [accessed: 28 April 2007] Faltas, S. (2012). The General, the Prime Minister and the Imam: Civil-Military Relations in Turkey Today. Turkish Politics Quarterly, 11(1).
• Feaver, P. D. (1999). ‘Civil-Military Relations 1”, Annu. Rev. Pol. Sci., 2.
• Furlan, B. (1999). ‘Civilian Control and Military Effectiveness: Slovenian Case’, Armed Forces and Society, 39(3) 439-449.
• FETÖ’nün Silahlı Terör Örgütü Olduğuna Dair Değerlendirme. (2017). Habertürk. https://www.haberturk.com/gundem/haber/1509084-fetonun-silahli-teror-orgutu-olduguna-iliskin-degerlendirme [accessed: 26 May 2017]
• FETÖ Önce Cemaat; 2013’ten Sonra Terör Örgütü. (2016). Evrensel. https://www.evrensel.net/haber/300877/feto-once-cemaat-2013ten-sonra-teror-orgutu [accessed: 22 December 2016] Genel Seçim 2007. (2007). Haber Türk. https://www.haberturk.com/secim2007 [accessed: 23 July 2007] Gülenist Parallel Structure under Spotlight at High Level Meeting. (2016). Daily Sabah. https://www.dailysabah.com/politics/2016/03/31/gulenist-parallel-structure-under-spotlight-at-high-level-meeting [accessed: 31 March 2016] Gümüş, K. (2021). Takiye, Kumpas, Tasfiye. Kopernik.
• Gürsoy, Y. (2011). The Impact of EU-Driven Reforms on the Political Autonomy of the Turkish Military, South European Society and Politics, 2(1). DOI: 10.1080/13608746.2011.577950.
• Heper, M. (2005a). The European Union, the Turkish Military and Democracy. South European Society and Politics, 10(1). DOI: 10.1080/13608740500037924.
• Heper, M. (2005b). The Justice and Development Party Government and the Military in Turkey. Turkish Studies, 6(2). DOI: 10.1080/14683840500119544.
• Heper, M. (2011). Civil-Military Relations in Turkey: Toward a Liberal Model. Turkish Studies, 12, 2. DOI: 10.1080/14683849.2011.572631.
• https://dictionary.cambridge.org/tr/s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/paramilitary
• Huntington, S. (1957). The Soldier and the State. The Belknap Press of Harvard University Press.
• Işık Koşaner Neden İstifa Ettiğini Açıkladı. (2016). Sözcü. https://www.sozcu.com.tr/2016/gundem/isik-kosaner-neden-istifa-ettigini-acikladi-2-1471134/ [accessed: 27 October 2016]
• İşte Darbe Girişiminin Perde Arkası. (2016). Hürriyet. https://archive.is/20160716203059/http://www.hurriyet.com.tr/iste-darbe-girisiminin-perde-arkasi-40149376 [accessed: 16 July 2016]
• Jacoby, T. (2003). ‘For the People, Of the People and By the Military: The Regime Structure of Modern Turkey’, Political Studies, Vol. 51, 2003.
• Jandarma ve Sahil Güvenlik İçişlerine Bağlandı. (2016). Yeni Şafak. https://www.yenisafak.com/gundem/jandarma-ve-sahil-guvenlik-icislerine-baglandi-2500565 [accessed: 27 July 2016]
• Jenkins, G. (2013). Context and Circumstance: The Turkish Military and Politics. Routledge. Kan Donduran Darbe İfadesi: Kobra Helikopteriyle Sivillere Seri Ateş Açıldı. (2017). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kan-donduran-darbe-ifadesi-kobra-helikopteriyle-sivillere-seri-ates-acildi-688410). [accessed: 1 March 2017]
• Karanlık Gecenin Gizli Kahramanları. (2017). Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/15-temmuz-darbe-girisimi/karanlik-gecenin-gizli-kahramanlari/780418 [accessed: 27 March 2017]
• Karagül, V. (2019). People’s Preferences and Attitudes about Spiritual Leadership Values in Public Organization: The Case of Turkey. Journal of Management Research, 11(4). DOI: 10.5296/jmr.v11i4.15118.
• Karpat, K. (2015). Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset, Timaş Yayınları.
• Kayalı, K. (2015). Ordu ve Siyaset 27 Mayıs – 12 Mart. İletişim Yayınları.
• Kemalizm nedir? Kemalist ne demek? Atatürkçülük ilkeleri ve özellikleri hakkında bilgi. (2020). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/egitim/kemalizm-nedir-kemalist-ne-demek-ataturkculuk-ilkeleri-ve-ozellikleri-hakkinda-bilgi-41653065 [accessed: 3 November 2020]
• Kenan Evren Öldü ama Fikri İktidarda!. (2015). KESK. https://kesk.org.tr/2015/05/12/kenan-evren-oldu-ama-fikri-iktidarda/ [accessed: 12 May 2015]
• Köseoğlu, N. (2013). Şehit Enver Pasha. Ötüken.
• Kuleli Askeri Lisesi’nin Akıbeti Belli Oldu. (2017). Sputnik Türkiye. https://tr.sputniknews.com/turkiye/201712121031362786-kuleli-askeri-lisesi-akibeti-belli-oldu/ [accessed: 12 December 2017]
• Meclisi Bombalayan Darbeci Pilot Cezaevinde de Rahat Durmadı. (2018). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/meclisi-bombalayan-darbeci-pilot-cezaevinde-de-rahat-durmadi-40904727 [accessed: 22 July 2018]
• Milli Savunma Bakanlığı bünyesinde Milli Savunma Üniversitesi Kuruldu. (2016). Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/15-temmuz-darbe-girisimi/milli-savunma-bakanligi-bunyesinde-milli-savunma-universitesi-kuruldu/618791 [accessed: 31 July 2016]
• Misrahi, F (2004). The EU and the Civil Democratic Control of Armed Forces: An Analysis of Recent Developments in Turkey. Perspectives: Review of International Affairs, No. 22.
• Mütercimler, E. (2014). Büyük Kumpas Ergenekon. Alfa.
• Ne İstediler de Vermedik? (2019). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ne-istediler-de-vermedik-gerilimi-1489295 [accessed: 15 July 2019]
• Necdet Özel’den Tarihi 15 Temmuz İtirafları. (2016). Sözcü. https://www.sozcu.com.tr/2016/gundem/necdet-ozelden-15-temmuz-aciklamasi-1349287/ [accessed: 12 August 2016]
• OHAL Dün Gece İlan Edildi. (2016). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/son-dakika-haberi-tum-ulkede-ohal-ilan-edildi-40156536 [accessed: 21 July 2016]
• Orakoğlu, B. (2020). İkinci FETÖ Darbesi mi Geliyor? Yeni Şafak. https://www.yenisafak.com/yazarlar/bulent-orakoglu/ikinci-ergenekon-darbesi-mi-geliyor-2055287 [accessed: 3 June 2020]
• Önkibar, S. (2016). Mehdi’nin Darbesi. Kırmızı Kedi.
• Önsel, M. (2016). Mustafa Önsel: Cemaatçi Cunta Darbeye mi Hazırlanıyor. Oda TV. https://odatv4.com/cemaatci-cunta-darbeye-mi-hazirlaniyor-0802161200.html [accessed: 8 February 2016]
• Önsel, M. (2020). Bellek. Kırmızı Kedi.
• Özçelik, C. (2019). Fetö Borsası. Kırmızı Kedi.
• Özçelik, P. K. (2009). ’12 Eylül’ü Anlamak’ (Hegemonya sorunsalı açısından din-devlet ilişkisi isimli yayınlanmamış doktora tezinin bir alt bölümü). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdağ, Ü. (2018). AKP’nin Parti Ordusu Girişimi. 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü. https://www.21yyte.org/tr/merkezler/akpnin-parti-ordusu-girisimi [accessed: 3 July 2017]
• Özdağ, Ü. (2019). Kendi Ülkesinde Kuşatılan ve Bölünen Ordu Türk Silahlı Kuvvetleri. Kripto.
• Özdağ, Ü. (2018). Türk Silahlı Kuvvetlerinde Neler Oluyor? Yeniçağ. https://www.yenicaggazetesi.com.tr/yazi-arsivi-399136h.htm [accessed: 7 October 2018]
• Öztürk, B. (2016). Diyalog’dan Darbeye: 15 Temmuz’un Kodları. Altaylı.
• Öztürk, S. (2019). Menzil. Doğan Kitap.
• Pehlivan, B., & Terkoğlu, B. (2019). Metastaz. Kırmızı Kedi.
• Perlmutter, A. (1977). The Military and Politics in Modern Times: On Professionals, Praetorians, and Revolutionary Soldiers, New Haven, CT: Yale University Press.
• Petek, R. (2017). Kukla: Küresel Güçlerin Yeni Oyuncağı. Turkuvaz Kitap.
• Sirmen, A. (2020). Cüppeli Vesayet. Kırmızı Kedi.
• Somer, M. (2007). Moderate Islam and Secularist Opposition in Turkey: Implications for the World, Muslims and Secular Democracy. Third World Quarterly, 28(7). DOI: 10.1080/01436590701604888.
• Son Dakika: Genelkurmay Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığına Bağlandı. (2018). Haber Türk. https://www.haberturk.com/son-dakika-genelkurmay-baskanligi-milli-savunma-bakanligina-baglandi-2059351 [accessed: 15 July 2018]
• Şahin, M., Tınas, M., Sarı, B., İrdem, İ., Şahin Y., Kıyıcı, H., Öztürk, M. (2018). Uluslararası Bir Tehdit Olarak FETÖ Polis Akademisi II. Uluslararası Güvenlik Sempozyumu Raporu, Rapor No: 20, Polis Akademisi Yayınları: 67
• Şık, A. (2016). Cemaat Orduyu Nasıl Ele Geçirdi? Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/cemaat-orduyu-nasil-ele-gecirdi-642397 [accessed: 8 December 2016]
• Tachau, F. and Heper, M. (1983). ‘The State, Politics, and the Military in Turkey’, Comparative Politics, 16, No. 1.
• Toktaş, Ş., & Kurt, Ü. (2010). The Turkish Military’s Autonomy, JDP Rule and the EU Reform Process in the 2000s: An Assessment of the Turkish Version of Democratic Control of Armed Forces (DECAF). Turkish Studies, 11(3). DOI: 10.1080/14683849.2010.506.737.
• Topçu, C. (2008) ‘Self-Appointed Guardians of Secularism’. Development and Cooperation. https://www.dandc.eu/en/article/turkeys-military-self-appointed-guardians-secularism [accessed: 18 September 2008]
• TSK’de bu kez yeşil takkeliler: Cami’de olay çıkardılar. (2021). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/tskde-bu-kez-yesil-takkeliler-camide-olay-cikardilar-1829278 [accessed: 19 April 2021] TSK İç Hizmet Kanunu’nun 35. Maddesi Değişti. (2013). CNN Türk. https://www.cnnturk.com/2013/turkiye/07/13/tsk.ic.hizmet.kanununun.35.maddesi.degisti/715269.0/index.html [accessed: 13.07.2013]
• Turkey Coup: What is Gulen Movement and What Does it Want. (2016). BBC News. https://www.bbc.com/news/world-europe-36855846 [accessed: 21 July 2016] Turkey: Military Chiefs Resign En Masse. (2011). BBC News. http://www.bbc.co.uk/new/world-europe-14346325 [accessed: 29 July 2011]
• Yanardağ, M. (2019). Darbe İçinde Darbe. Kırmızı Kedi.
• Yaşar Büyükanıt: ‘E-muhtıra’, Dolmabahçe görüşmesi ve Şemdinli Olayıyla tartışılan eski genelkurmay başkanı. (2019). BBC NEWS TÜRKÇE. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-50494175 [accessed: 21 November 2019]
• Yücel, G . (2020). İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin İdeolojik Terkibinde Üç Tarz-I Siyaset: Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük . Akademik Hassasiyetler , 7 (14) , 493-518.
• Zürcher, E. J. (2017) Turkey a Modern History, I.B.Tauris.