SOSYAL BİLİMLERDE İKİ FARKLI YÖNTEM: POZİTİVİZMİN “AÇIKLAMA”SINDAN HERMENEUTİĞİN “ANLAMA”SINA

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 19, 415 - 442, 30.08.2022

Fırat Kaya Burcu Büyükekmekçi

Öz

Sosyal bilimlerde yöntem sorunu üzerinden teşekkül eden hermeneutik yaklaşımın pozitivist yaklaşıma bir alternatif oluşturması, tarihsel açıdan doğa bilimleri ile sosyal bilimlerin farklılaşmasına dayanmaktadır. Doğa bilimlerine yönelik yöntemin sosyal bilimlerde de uygulanabilirliği, sosyal bilimler açısından bilimsel araştırma yöntemlerine yönelik tartışmaların önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Sosyal bilimlerin doğa bilimlerinden ayrı bir bilimsel alanı oluşturmasının ötesinde ise şekillenen tartışma yöntem sorununa odaklanmaktadır. Bu çalışma sosyal bilimlerin yöntemden bağımsız olamayacağı ön kabulü ile sosyal bilimlerde tek bir yöntemin söz konusu edilemeyeceğini de benimseyen bir perspektif ile oluşturulmuştur. Bu sebeple, sosyal bilimlerde yöntem sorunu tartışmalarında temel olarak karşımıza çıkan pozitivizm ile pozitivizmin bir alternatifi ve eleştirisi olarak hermeneutik yaklaşım bu çalışmanın odak noktasını teşkil etmektedir. Bu çalışma, tekbiçimci bilim anlayışı bakımından gelişme gösteren pozitivizmin temel özellikleri, tarihsel süreci, esas argümanları ve eleştirileri ile hermeneutiğin epistemolojik dönüşümünün anlaşılması açısından tarihsel gelişimi, ortaya çıkışı ve yöntembilimsel gelişimi açısından pozitivizme yönelttiği eleştirileri, sosyal bilimlerde yöntem sorununa dikkat çekilmesi açısından hermeneutiğin teorik kurgusu, temel tartışmaları ve eleştirileri ile genel çerçevesi içerisinde kısa bir değerlendirme çabasından ibarettir.

Anahtar Kelimeler

Pozitivizm, Hermeneutik, Sosyal Bilimler, Yöntem, Bilgi Sosyolojisi

TWO DIFFERENT METHODS IN SOCIAL SCIENCES: FROM POSITIVIST EXPLANATION TO HERMENEUTIC INTERPRETATION

Öz

The question of adopting natural science methods in social sciences comprises a substantial part of the discussions on scientific research methods in social sciences. This discussion focuses mainly on methodological issues. This study is based on the premise that social sciences cannot be dissociated from the methodology and also the perspective that a single method cannot be adopted in social sciences solitarily. Therefore, the focus of this study was on positivism and the hermeneutic approach which is the alternative and criticism of positivism, due to their appearance as the major issues in the discussions over methodology in social sciences. Consequently, this study aimed to establish the main frame and analyze briefly the fundamental features of positivism evolved as uniformist understanding of science: its historical processes, main arguments and criticism. its emergence, historical evolvement of hermeneutic to clarify its epistemological conversion, criticism raised against positivism, the theoretical construct of hermeneutics in terms of drawing attention to the method problem in social sciences.

Anahtar Kelimeler

Positivism, Hermeneutics, Social Science, Method, Sociology of Knowledge.

Kaynakça

• Acar, N. (2020). “Sosyal Teori: Pozitivizm ve Hermenötik Metodoloji Üzerine Bir Değerlendirme”, Bilim Armonisi, 3 (1), ss. 71-79.
• Ballıkaya, C. (2015). “Pozitivizm Tarihsel Süreç İçerisindeki Gelişimi ve Sosyolojik Düşünceye Etkileri”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (33), ss. 87-106.
• Baloğlu, B. (2005). “Hipotez ve Varsayım Birbirlerinin Yerine Kullanılabilir mi?”, İstanbul Journal of Sociological Studies, (32), ss. 125-129.
• Bayhan, V. (2016). “Sosyal Bilimlerde “Objektiflik” Efsanesi”. Mukaddime, 7(2), ss. 217-242.
• Becermen, M. (2004). “Dilthey, Heidegger ve Gadamer'de Anlama Sorunu”. UÜ Fen - Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(6), ss. 35-66.
• Birlik, P. (2021). “Dil Felsefesinden Hukuk Felsefesine Açılan Bir Kapı: Gadamer’den Dworkin’e Hermeneutik Yöntem”. Temaşa Felsefe Dergisi(15 ), ss. 98-114.
• Bozkurt, N. (2013). Eleştiri ve Aydınlanma. Ankara: Sentez Yayıncılık.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü (Üçüncü Baskı b.). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Comte, A. (2001). Pozitif Felsefe Kursları, Çev. Erkan Ataçay, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Coşkun, S. (2018, Haziran). Sosyal Bilimlerde Metodoloji Problemi . Dört Öge(13), ss. 59-72.
• Çakmak, O. (2018). Auguste Comte Pozitivizmi ve Sosyoloji, (Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durkheim, E. (1994). Sosyolojik Metodun Kuralları, Çev. Enver Aytekin, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Dursun, Y. (2004). “Gadamer'in Hakikat Anlayışının İki Kaynağı ve Hermeneutik'in Görevi”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 21(1), ss. 219-230.
• Dürüşken, Ç., ve Çoraklı, E. (2017). “Antik Çağ'da Hermeneia”. Cogito(89), ss. 59-77.
• Ertürk, R. (2005). “Pozitivizm Üzerine”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3 (11), ss. 1-6.
• Erkızan, H. N. (2006). “Aristotalesçi Sosyal Bilim Anlayışı, Pozitivizm ve Hermeneutik Üzerine”. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi)(2), ss. 3-16.
• Fırıncıoğulları, S. (2016, Ocak - Şubat). “Hermeneutik Yöntem, Ontolojik Hermeneutik ve Hans Georg Gadamer”. Akademik Bakış Dergisi(53), ss. 286-283.
• Gadamer, H.-G. (2017). “Hermeneutik”. Cogito(89), ss. 42-58.
• Geitsetzer, L. (1997). “Hermeneutik”. OMÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), ss. 121-125.
• Gulbenkian Komisyonu. (2003). Sosyal Bilimleri Açın: Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılanması Üzerine Rapor. Çev. Şirin Tekeli. İstanbul: Metis Yayınları.
• Güvenç, C. (2020). “Sosyal Bilimlerde Yöntem Olarak Pozitivizm Bakış Açısı ve Değerlendirmesi”, İşletme Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, (2), ss. 109-120.
• Heidegger, M. (1998). Tekniğe İlişkin Soruşturma. Çev. Doğan Özlem. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• İcan, Y. Ö. (2019). “Hermeneutik ve Anayasanın Yorumlanması” . Anayasa Yargısı, 36(2), ss. 1-35.
• Kaboub, F. (2008). “Positivist Paradigm”, Encyclopaedia of counselling, 2(2), ss. 343.
• Karasar, N. (2020). Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar, İlkeler, Teknikler. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Kaya, F. (2019, Nisan). “Yorumsamacı Yaklaşımda Anlama Kavramının Önemi ve Pozitivizm Eleştirisi”. (22), ss. 271 - 280.
• Kuhn, T. (2017). Bilimsel Devrimlerin Yapısı, Çev. Nilüfer Kuyaş, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Kümbetoğlu, B. (2019). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Meriç, C. (1996). Saint-Simon İlk Sosyolog, İlk Sosyalist, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Neuman, W. L. (2020). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nicel ve Nitel Yaklaşımlar Cilt-I. (Ö. Akkaya, Çev.) Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Özlem, D. (2003). Hermeneutik Üzerine Yazılar. Ankara: İnkılâp Kitabevi
• Özlem, D. (2012). Bilim Felsefesi. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi.
• Platon. (2020). Devlet, Çev. Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimcoz, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Popper, K. R. (1998). Bilimsel Araştırmanın Mantığı. Çev. İlknur Aka ve İbrahim Turan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Rutli, E. (2014). “Sosyal Bilimlerde Pozitivizm Tartışması: Adorno ve Popper”, Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, (1), ss. 134-160.
• Sayılı, A. (2010). Bilim Tarihi. İstanbul: Gündoğan Yayınları.
• Skirbekk, G., ve Gilje, N. (2017). Antik Yunan'dan Modern Döneme Felsefe Tarihi. (E. Akbaş, ve Ş. Mutlu, Çev.) İstanbul: Kesit Yayınları.
• Sunar, İ. (2008). Düşün ve Toplum, İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Swingewood, A. (2010). Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi, Çev. Osman Akınbay, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Şahin Kütük, B. ve Şahin, M. (2017). “Fizik Alanındaki Gelişmelerin Sosyolojiye Yansımaları: Pozitivizm”, Sosyoloji Konferansları, 56 (2), ss. 183-203.
• Taşdelen, V. (2007). “Çağdaş Hermeneutiğe Doğru: Schleimacher ve Genel Hermeneutik”. Felsefe Dünyası, 2(6), ss. 189-203.
• Terzi, A. (2005). “Üniversite Öğrencilerinin Bilimsel Epistemolojik İnançları Üzerine Bir Araştırma”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (2), ss. 298-311.
• Topakkaya, A. (2020). “Hermeneutiğin Başlangıcı Olarak Peri Hermenias”. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi)(29), ss. 277-282.
• Uğur, A. (1983). “Hermeneutik: Eski Bir Yorum Yönteminin Yeniden Gündeme Gelişi ve Hukuk Alanına Uygulanması”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 38(1), ss. 181-195.
• Vergin, N. (2020). Siyasetin Sosyolojisi, İstanbul: Doğan Kitap.
• Yayla, A. (2011). Siyasi Düşünce Sözlüğü, Ankara: Adres Yayınları.
• Yıldırım, C. (1997). Bilimsel Düşünme Yöntemi: Yazılar, Bildiriler, Tartışmalar. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Yıldırım, C. (2012). Bilim Felsefesi, İstanbul: Bilim Felsefesi.
• West, D. (1998). Kıta Avrupası Felsefesine Giriş. (A. Cevizci, Çev.) İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Williams, R. (2015). Keywords: A Vocabulary Of Culture and Society. New York: Oxford University Press.