70. YILINDA TÜRKİYE-NATO İLİŞKİLERİNİN TARİHSEL BOYUTU

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 21, 400 - 429, 28.04.2023

Melih Duman

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1216268

Cited By: 2

Öz

Türkiye için coğrafi bir manadan çok daha fazlasını ifade eden Batı kavramı, son iki yüzyılda ulaşılmak istenen modernleşme sürecinin hedefi olmuştur. Osmanlı Devleti’nin yaşadığı kayıpları gidermek üzere başlattığı süreç, nihayetinde Devletin tasfiyesini engellemek üzere kullanılan bir enstrüman haline gelmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile temin edilen güvenlik, Batılılaşmanın gerekçesini ortadan kaldırmamış aksine yeni ve en önemli hedefi haline getirmiştir. Türkiye’nin Soğuk Savaş döneminde NATO’ya üye olması ise SSCB karşısında emniyet ihtiyacının giderilmesinin yanında aynı zamanda uzunca bir dönemdir sürdürülen modernleşme maratonunda Batılı olma statüsü sağlamıştır. Bu kapsamda çalışma Türkiye-NATO ilişkilerini 70 yıllık perspektif içerisinde ele almakta Türkiye’nin Batı ile ilişkilerindeki dönüşümü, yaşanan tartışmalar içerisinde ortaya koymaktadır.
Türkiye’nin NATO üyeliğinin 70 yılı değerlendirildiğinde Türkiye, NATO üyeliği ile birlikte tüm istediklerine sahip olmamış, üstelik NATO üyesi ülkelerle dönem dönem ciddi görüş, fikir ayrılıkları yaşamıştır ve hala yaşamaktadır. Tüm bu fikir ayrılıklarına ve olumsuzluklara karşın Türkiye, 70 yıldır NATO’nun uyumlu bir üyesi olarak NATO politikalarına destek vermektedir. Çalışma bu çerçevede Türkiye’nin üyeliği ve dış politikası kapsamında NATO meselesini çeşitli boyutlarıyla geçmişten bugüne ele almaya çalışmaktadır. Çalışma, belgesel kaynak tarama metoduyla elde edilen arşiv belgeleri ve diğer kaynaklar doğrultusunda değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), ABD

Kaynakça

• ABD dış politika raporu. (1972, Mart-Ağustos). Dışişleri Bakanlığı Belleteni [Belleten], 17-18. CATO Enstitüsü. (1999). CATO Enstitüsü tarafından NATO’nun genişlemesi konusunda Amerikan Kongresi’ne 1997 yılında sunulan rapor. Yeni NATO soğuk savaş’tan sıcak savaşa içinde (s. 137-144) (M. Ceylan Çev.). Ülke Kitapları.
• Akbaş, Z., Çelik, A. H. & Duman, M. (2019). İkinci yüzyılında işbirliği ve çatışma sarmalında Türk-Amerikan ilişkileri. OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 13(19), 2226-2258. https://doi.org/10.26466/opus.532884
• Alkan, M. Ö. (2009). Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt 1: Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi. İletişim Yayınları.
• Armaoğlu, F. (1999) Yarım yüzyılın Türk-Amerikan ilişkileri (1947-1997). Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 yıllık süreç içinde (s. 421-440). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Armaoğlu, F. (2020). Türk dış politikası tarihi. Kronik Kitap.
• Ataman, M. (2017). Türkiye’nin Dış politikasının Ak Parti döneminde yeniden yapılandırılması. AK Parti’nin 15 yılı içinde (s. 41-60). SETA Kitapları.
• Atlantik Paktı bir Akdeniz Paktı ile tamamlanmalı. (1949, 18 Şubat). Ulus, 1-3.
• Atlı, C. (2019). Türkiye Cumhuriyeti’nin dış politikasına NATO’nun etkisi. İrşad Sami Yuca, Hidayet Kara (Ed.), Tanzimat’tan Günümüze Olaylar ve Kişilerin Ekseninde Türk Hariciyesi içinde (s. 455-477). Kitabevi Yayınları.
• Ataöv, T. (1968a). Doğu Avrupa’nın sosyalistleşmesi’nden Truman Doktrinine kadar soğuk harb. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 23(2), 189-222. Ataöv, T. (1968b). Marshall Planından NATO’nun kuruluşuna kadar soğuk harb. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 23(3), 275-310.
• Ataöv, T. (1969). Türk dış politikası üzerine düşünceler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 24(1), 95-121. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001084
• Ataöv, T. (2006). Amerika NATO ve Türkiye. İleri Yayınları. Bağcı, H. (1994). Demokrat Parti’nin Ortadoğu politikası. Faruk Sönmezoğlu (Drl.), Türk Dış Politikasının Analizi içinde (s. 89-120). Der Yayınları.
• Başbakanın dış ilişkiler derneğinde yaptığı konuşma. (1972, Şubat). Dışişleri Bakanlığı Belleteni [Belleten], 21-24.
• BCA. (22.08.1950). 30-10-0-0 / 235-590-40 Dosya Ek: 422.
• BCA. (10.04.1951). 30-1-0-0- / 102-632-2 Dosya Ek: 11.
• BCA. (30.05.1953). 30 1 0 0 / 61 - 376 - 17 Dosya Ek: E4.
• Bu pakt hakikatte Orta Doğu'yu da içine almaktadır. (1949, 6 Nisan) Ulus, 1-4.
• Bütçenin senatoda kabulü dolayısıyla başbakanın yaptığı konuşma. (1972, Şubat). Dışişleri Bakanlığı Belleteni [Belleten], 120-122.
• Can, A. (2022). Türkiye-Romanya ilişkileri. Ayşegül Can, Melih Duman (Ed.), Geçmişten günümüze Türkiye-Balkan ülkeleri ilişkileri içinde (s. 233-266). Eğitim Yayınevi.
• Ceylan, M. (1999). Soğuk savaş’ın sonu, yeni NATO ve Türkiye. Yeni NATO soğuk savaş’tan sıcak savaşa içinde (s. 8-26). Ülke Kitapları.
• Çakır, A. (2021). Türkiye-NATO ilişkilerinde inşacı etkiler (1991-2011). Uluslararası İlişkiler, 18(71), 45-66. https://doi.org/10.33458/uidergisi.947560
• Davutoğlu, A. (2004). Stratejik derinlik Türkiye’nin uluslararası konumu. Küre Yayınları.
• Demeçler. (1949, 16 Mart). TBMM Tutanak Dergisi, 30-31.
• Deringil, S. (1994). Denge oyunu ikinci dünya savaşı’nda Türkiye’nin dış politikası. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Dışişleri bakanımız bugün Amerika'ya varıyor. (1949, 5 Nisan). Ulus, 1-4.
• Dışişleri bakanlığı bütçesi ile ilgili tenkit ve telkinlere dışişleri bakanının cevabı. (1967, Şubat) Dışişleri Bakanlığı Belleteni [Belleten], 38-43.
• Dışişleri bakanının gazeteciler ile konuşması. (1971, Mart) Dışişleri Bakanlığı Belleteni [Belleten], 26-28.
• Dışişleri bakanının NATO konusunda bayram gazetesine verdiği demeç. (1968, Nisan) Dışişleri Bakanlığı Belleteni [Belleten], 41-45.
• Dışişleri sözcüsünün NATO ile ilgili açıklaması. (1966, Mart). Dışişleri Bakanlığı Belleteni [Belleten], 42.
• Dış politika. (1962, 17 Ocak). Yön, 6-7.
• Dış yardım. (1962, 10 Ocak). Yön, 4.
• Dilek, M. Ş. (2022). Türkiye-Karadağ ilişkileri. Ayşegül Can, Melih Duman (Ed.), Geçmişten günümüze Türkiye-Balkan ülkeleri ilişkileri içinde (s. 181-200). Eğitim Yayınevi.
• Dinç, C. & Yetim, M. (2011). Türk dış politikasında eksen kayması tartışması, Ortadoğu’ya açılım, Gazze ve İran konularında diplomasi ve köşe yazarlarının bakışı. Mehmet Seyfettin Erol (Drl.), Türk dış politikasında strateji arayışları içinde (s.235-264). Barış Kitap.
• Dinçer, M. (2022). Türkiye-Kosova ilişkileri. Ayşegül Can, Melih Duman (Ed.), Geçmişten günümüze Türkiye-Balkan ülkeleri ilişkileri içinde (s. 201-231). Eğitim Yayınevi.
• Erhan, Ç. (2009). ABD ve NATO'yla ilişkiler. Baskın Oran (Ed.), Türk dış politikası cilt I 1919-1980 içinde (s. 522-575). İletişim Yayınları.
• Erkin, F. C. (1992). Dışişlerinde 34 yıl Vaşington büyükelçiliği, II. Cilt II. Kısım. TTK.
• Fırat, M. M. (1997). 1960-71 arası Türk dış politikası ve Kıbrıs sorunu. Siyasal Kitabevi.
• Gölen, Z. (2010). Tanzimat döneminde Bosna Hersek. TTK Basımevi.
• Gönlübol, M. & Ülman A. H. (1966). Türk dış politikasının yirmi yılı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 21(1), 143-182. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000000414
• Gündem. (7 Kasım, 1965). TBMM Tutanak Dergisi, 160-180.
• Gürkan, İ. (1999). NATO ve Türkiye: soğuk savaş sonrasında Türkiye’nin ittifaktaki yeri ve geleceğe yönelik düşüncelere ilişkin bir değerlendirme. Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 yıllık süreç içinde (s. 475-482). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gürün, K. (1983). Dış ilişkiler ve Türk politikası (1939dan Günümüze Kadar). Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Hale, W. (2003). Türk dış politikası 1774-2000 (P. Demir Çev.). Mozaik.
• İnat, K. & Caner, M. (2017). Türk-Amerikan ilişkilerinde eksen sorunu. AK Parti’nin 15 yılı içinde (s. 109-134). SETA Kitapları.
• İren, A. A. (2022). Türkiye-Hırvatistan ilişkileri. Ayşegül Can, Melih Duman (Ed.), Geçmişten günümüze Türkiye-Balkan ülkeleri ilişkileri içinde (s. 163-179). Eğitim Yayınevi.
• Kahraman, H. B. (2016). Bir zihniyet, kurum ve kimlik kurucusu olarak batılılaşma. Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt III: Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası modernleşme ve batıcılık içinde (s. 125-140). İletişim Yayınları.
• Kamel, A. (1999). İkinci dünya savaşının bitiminden günümüze kadar Türk-Rus ilişkileri. Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 yıllık süreç içinde (s. 408-420). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kanat, K. B., Michalke, K. L. & Hannon, J. (2017). Türkiye-ABD ilişkileri ve yeni ABD yönetimi. SETA Yayınları.
• ABD. (2018, 14 Şubat) Karar, 1.
• Kaya, E. (2015). Dış politika değişimi: AKP dönemi Türk dış politikası. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 7(12), 72-92.
• Kissinger, H. (2011). Diplomasi (İ. H. Kurt Çev.). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kutlu, C. N. (2018). Türkiye Arnavutluk ilişkileri - 1990’dan günümüze politik, askeri, ekonomik, sosyal. Zeus Kitabevi.
• Lacoste, Y. (2008). Büyük oyunu anlamak (İ. Akça Çev.). NTV Yayınları.
• Lewis, B. (2011). Modern Türkiye’nin doğuşu (B. B. Turna Çev.). Arkadaş Yayınevi.
• Nye, J. S. & Welch, D. A. (2013). Küresel çatışmayı ve işbirliğini anlamak (R. Akman Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Oran, B. (2010). Küreselleşme ekseninde Türkiye. Baskın Oran (Ed.), Türk dış politikası cilt II 1980-200 içinde (s. 203-242). İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2017). Osmanlı’da 18. yüzyıl düşünce dünyasına dair notlar. Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt 1: Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi içinde (37-41). İletişim Yayınları.
• Sadak Le Monde gazetesine bir demeç verdi. (1949, 22 Şubat). Ulus, 1-3.
• Sander, O. (1987). Anka’nın yükselişi ve düşüşü Osmanlı diplomasisi üzerine bir deneme. SBF Yayınları.
• Sander, O. (1996). Siyasi tarih 1918-1994. İmge Kitabevi.
• SETA, 70 yıllık Türkiye-NATO ilişkileri. Gloria Shkurti Özdemir (Ed.) SETA Yayınları, 2022.
• Sezer, D. (1972). Kamuoyu ve dış politika. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Sezer, D. B. (1999). Soğuk savaş dönemi ve Türkiye’nin ittifaklar politikası. Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 yıllık süreç içinde (s. 441-464). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sönmezoğlu, F. (1994). II. dünya savaşı döneminden Türkiye’nin dış politikası: tarafsızlıktan NATO’ya. Faruk Sönmezoğlu (Drl.), Türk dış politikasının analizi içinde (s.79-87) Der Yayınları.
• Sönmezoğlu, F. (2016). Son onyıllarda Türk dış politikası 1991- 2015. Der Yayınları.
• Şimşek, A. (2014). Makedonya’nın NATO üyeliğinin Türkiye ve ABD desteği kapsamında tartışılması. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 2(1), 26-36. https://doi.org/10.16954/bacad.51020
• Şentürk, M. H. (1992). Osmanlı Devleti’nde Bulgar meselesi (1850- 1875). TTK Basımevi.
• Tellal, E. (2009). SSCB'yle ilişkiler. Baskın Oran (Ed.), Türk dış politikası cilt I 1919-1980 içinde (s. 499-521). İletişim Yayınları.
• Tekin, C. (2022). Türkiye-Bosna-Hersek ilişkileri. Ayşegül Can, Melih Duman (Ed.), Geçmişten günümüze Türkiye-Balkan ülkeleri ilişkileri içinde (s. 69-94). Eğitim Yayınevi.
• Toker, M. (1971). Türkiye üzerine 1945 kabusu. Akis Yayınları.
• Turan, İ. & Barlas, D. (1994). Batı ittifakına üye olmanın Türk dış politikası üzerindeki etkileri. Faruk Sönmezoğlu (Drl.), Türk dış politikasının analizi içinde (s. 425-439). Der Yayınları.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. (2022, Haziran). Dosyalar. https://www.tccb.gov.tr/ozeldosyalar/nato2014/nato/
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. (2022, Haziran). Haberler. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/116975/-nato-turkiye -ile-ittifak-dayanismasini-net-bir-sekilde-gostermesi-gereken-kritik-donemin-icindedir-
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. (2022, Haziran). Haberler. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/128317/-nato-nun-kuresel-sinamalar-karsisinda-daha-etkin-inisiyatifler- ustlenmesi-gerekmektedir-
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. (2022, Haziran). Haberler. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/137929/-nato-nun-genislemesi-hassasiyetlerimize-gosterilecek-saygi-oraninda- anlamlidir-
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. (2022, Haziran). Haberler. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/138298/-turkiye-olarak-bundan-sonra-da-dost-venezuela-halkinin-yanindayiz-
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. (2022, Temmuz). Haberler. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/138533/-isvec-ve-finlandiya-nato-ya-uye-olacaklarsa-turkiye-nin-guvenlik- endiselerini-dikkate-almak-zorundalar-
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. (2022, Temmuz). Haberler. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/138542/cumhurbaskani-erdogan-finlandiya-cumhurbaskani-isvec-basbakani-ve-nato- genel-sekreteri-ile-dortlu-gorusme-gerceklestirdi-
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. (2022, Temmuz). Haberler. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/138594/-turkiye-nin- nato-nun-dununde-ve-bugununde-oldugu-gibi-geleceginde-de-soz-sahibi-olacagi-bir-kez-daha-acikca-gorulmustur-
• Türkiye ile Yunanistan tam mutabakat halinde. (1949, 20 Şubat). Ulus, 1-3.
• Uçarol, R. (2000). Siyasi tarih (1789-199). Filiz Kitabevi.
• Uslu, N. (2016). Çatlak ittifak: 1947'den günümüze Türk-Amerikan ilişkileri. Nobel.
• Uzgel, İ. (2010a). ABD ve NATO'yla ilişkiler. Küreselleşme ekseninde Türkiye. Baskın Oran (Ed.), Türk dış politikası cilt II 1980-200 içinde (s. 34-82). İletişim Yayınları.
• Uzgel, İ. (2010b). “Dış politikada AKP: stratejik konumdan stratejik modele” AKP kitabı, Drl: İlhan Uzgel, Bülent Duru, Phonenix Yayınevi, ss. 357-380.
• Uzgel, İ. (2013a). NATO'yla ilişkiler. Baskın Oran (Ed.), Türk dış politikası cilt III (2001-2012) içinde (s. 249-336). İletişim Yayınları.
• Uzgel, İ. (2013b). Balkanlarla ilişkiler. Baskın Oran (Ed.), Türk dış politikası Cilt III (2001-2012) içinde (s. 690-708). İletişim Yayınları.
• Ülman, A. H. (1962, 13 Haziran). Dış politikamızın değişkenleri. Yön, 14-15.
• Ülman, A. H. (1962, 20 Haziran). Dış politikanın değişkenlikleri: II. Yön, 16.
• Ülman, A. H. (1967). NATO ve Türkiye. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 22, (4), 143-167. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000000903
• Yalçın, H. C. (1948, 23 Aralık). Türkiye’ye bir taarruz vâki olursa. Ulus, 1-3.
• Zürcher, E. J. (2013). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İletişim Yayınları.