ON THE DEFENSE OF A 150: A BROCHURE BY COLONEL (MEHMED) SADIK (1933)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 22, 561 - 584, 30.08.2023

Çağıl Sagun

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1284763

Öz

Miralay Sadık, one of the people who left a deep mark in Turkish politics, started to make a name for himself with the Committee of Union and Progress and attracted attention with the Freedom and Entente Party. Miralay Sadık Bey started his first exile life after the coup d'etat carried out by the Unionists in 1913. He went to Cairo after 1913 and stayed here until the armistice. While continuing his opposition to the Unionists in Cairo, Miralay Sadik also entered into a close relationship with the British, and this close relationship he developed with the British played also a decisive part in his later political life. As a matter of fact, Sadık Bey became one of the main defenders of the pro-British policy during the National Struggle Period. However, with the success of the National Struggle, Sadık Bey, who had to take refuge in the British embassy in Istanbul, began his second exile life. This time, the place where he was exiled was Hırsova (Hîrșova/Hârşova), an old Ottoman land. Although Sadik Bey was away from Turkish political life during his exile years, he always used his right of reply on matters that concern him, and was a powerful politician. In this study, a brochure written by Miralay Sadık Bey, firstly about his pardon and then because of the need to respond to the accusations against him, is the subject. In the research, EGM archive documents, TBMM official reports, Dustur, copyright and memoirs were used.

Anahtar Kelimeler

Miralay Sadık, II. Constitutional Monarchy, Armistice, National Struggle, 150

BİR 150’LİĞİN SAVUNMASI ÜZERİNE: MİRALAY (MEHMED) SADIK’TAN OSMANLICA BİR BEYANNAME (1933)

Öz

Türk siyasal hayatında derin iz bırakmış kişilerden biri olan Miralay Sadık Bey, İttihat ve Terakki Fırkasıyla adını duyurmaya başlamış, Hürriyet ve İtilaf Fırkasıyla birlikte dikkatleri üzerine çekmiştir. Miralay Sadık Bey, İttihatçıların 1913’te gerçekleştirdiği hükümet darbesi sonrası ilk sürgün hayatına başlamıştır. 1913 sonrası Kahire’ye gitmiş ve mütarekeye kadar da burada kalmıştır. Miralay Sadık, Kahire’de İttihatçılara olan muhalefetine devam etmekle birlikte İngilizlerle de sıkı bir ilişki içine girmiş, İngilizlerle geliştirildiği bu yakın ilişki sonraki siyasi hayatında da belirleyici olmuştur. Nitekim Sadık Bey, Millî Mücadele Döneminde İngiliz yanlısı politikanın baş savunucularından biri haline gelmiştir. Ancak Millî Mücadelenin başarıya ulaşmasıyla birlikte İstanbul’daki İngiliz elçiliğine sığmak zorunda kalan Sadık Bey için ikinci sürgün hayatı başlamıştır. Bu sefer sürgün edildiği yer ise eski bir Osmanlı toprağı olan Hırsova (Hîrșova/Hârşova) olmuştur. Sadık Bey’in sürgün yılları zorluk ve acılarla geçmiş, Türk siyasi hayatından uzak kalsa da kendisini ilgilendiren konularda cevap hakkını her zaman kullanmış, kalemi güçlü bir siyasetçi olmuştur. Bu çalışmada Miralay Sadık Bey’in, öncelikle affı ile ilgili daha sonra da kendisine yöneltilen suçlamalara cevap verme ihtiyacı nedeniyle kaleme aldığı bir broşür konu edilmiştir. Araştırmada EGM arşiv belgeleri, TBMM zabıtları, Düstur, telif ve hatırat türü eserlerden yararlanılmıştır

Anahtar Kelimeler

Miralay Sadık, II. Meşrutiyet, Mütareke, Millî Mücadele, 150’likler.

Kaynakça

• Akşam Postası. (1941, 5 Şubat). Eski Hürriyet ve İtilafçı Miralay Sadık.
• Akşin: (1994). Şeriatçı bir ayaklanma: 31 Mart Olayı. İmge Kitabevi.
• Akşin: (1998). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. İmge Kitabevi.
• Atatürk, M. K. (1969). Nutuk (vesikalar) 3. Milli Eğitim Basımevi.
• Bilsel, M. C. (1998). Lozan 2. Sosyal Yayınları.
• Bingöl, S. (1994). Yüzellilikler meselesi. Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Birinci, A. (1990). Hürriyet ve İtilaf Fırkası: II. meşrutiyet devrinde İttihat ve Terakki’ye karşı çıkanlar. Dergâh Yayınları.
• Birinci, A. (1998). Hürriyet ve İtilaf Fırkası. İA 18. 507-511.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). İrade Askeri, 82/18.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Sadâret Eyâlât-ı Mümtâze Kalemi Belgeleri, (05).29/222.
• Cumhuriyet. (1938, 28 Haziran). Umumi af projesi.
• Demirel, A. (2000). Sadık Bey (Miralay). Ekrem Işın, İsmail Kara (Drl.), Yaşamları ve yapıtlarıyla Osmanlılar 2 içinde (s. 479). Yapı Kredi Yayınları.
• Düstur. (1928). III. Tertip 8. Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası.
• Düstur. (1931). III. Tertip 5. Necmi İstikbal Matbaası.
• Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi (EGM). (Ağustos 1933). 12222-28/E-3.
• Gazel, A. A. (2011). İkinci meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakki Fırkasını bölünme noktasına getiren Hizb-i Cedid hareketi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 16(0), 259-268.
• Gazel, A. A. (2016). Miralay Sadık Bey (1860-1941). 13 Ocak 2023 tarihinde https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/miralay-sadik-bey-1860-1941/?pdf=5567 adresinden edinilmiştir.
• Gövsa, İ. A. (1940). Sadık Bey, Miralay (1860-1940). İ. A. Gövsa (Ed.). Türk meşhurları içinde (s. 334-335). Yenigün Neşriyatı.
• Karacan, A. N. (2010). Lozan. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kavanin Mecmuası 2. (1942). Aff-ı umumi.
• Kuran, A. B. (2000). İnkılap tarihimiz ve Jön Türkler. Kaynak Yayınları.
• Mazıcı, N. (2015). Af yasalarında 150’likler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 55(1), 79-138.
• Meray: L. (2001). Lozan barış konferansı: tutanaklar-belgeler. Yapı Kredi Yayınları.
• Milliyet. (1933, 1 Ağustos). Rauf, Refik Halit, Rıza Tevfik, Sadık ve Adnan beyler affedilecekler mi?.
• Nadir Nadi. (1938, 28 Haziran), Yüzellikleri affedebilir miyiz?. Cumhuriyet.
• Özoğlu, H. (2016). Cumhuriyetin kuruluşunda iktidar kavgası: 150’likler, Takrir-i Sükûn ve İzmir suikastı. Kitap Yayınevi.
• Parmaksızoğlu, İ. (1980). Sadık Bey, Mehmed, Miralay (İstanbul 1860-1940). İ. A. Gövsa & A. S. Levend (Ed.). Türk ansiklopedisi 28 içinde (9-10). Miili Eğitim Basımevi.
• Resmî Gazete 3961. (1938, 16 Temmuz). Af kanunu.
• Resmî Gazete 81. (1341, 7 Kanunusani). Yüz elli kişilik kararname sureti.
• Soysal, İ. (1985). 150’likler. Gür Yayınları.
• Soysal, İ. (1985). Kurtuluş Savaşı’nda işbirlikçiler. Gür Yayınları.
• Taha Toros Arşivi. (t.y.). Sadık Bey (Miralay), 19.
• Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya kadar 1. Miili Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TBMM. (1985). Lozan Muahedenamesi mucibince ilân olunacak aff-ı umumiden hariç tutulacak 150 kişilik liste üzerinde müzakerat. TBMM gizli celse zabıtları 4. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1998). Türkiye’de siyasal partiler 1-2. İletişim Yayınları.
• Ünal, Y. (2020). I. Dünya Savaşı sonrasında Suriye’nin siyasi ve sosyal vaziyetinin Refik Halit Karay’ın kaleminden değerlendirilmesi. Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi. 20(40), 85-106.
• Vatan. (1941, 5-6 Şubat), Merhum Albay Sadık yurda neden geç döndü?.