NEW EVIDENCE ON THE INSTRUMENTS AND EFFECTS OF MONETARY AND FISCAL POLICY IN THE CONTEXT OF INFLATION RATE, VAT REVENUES AND DEPOSIT INTEREST RATES

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 25, 105 - 135, 24.08.2024

Murad Kayacan , Ali Doğdu

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1445402

Öz

In the economic literature, some basic tools are used in market failures and problems arising from cyclical fluctuations. Orthodox and heterodox economic schools have different preferences. In the generally preferred orthodox approach, monetary and fiscal policies that will have a contractionary effect on demand are implemented in an inflationary period, while on the contrary, in a deflationary period, the tendency towards policies with expansionary effects increases. Apart from this, the economy could be intervened for various reasons by using independent central banks and monetary policy instruments. This study examined the relationship between Value Added Tax (VAT) revenues, deposit interest rates and inflation rates in Türkiye between 1985 and 2022. It was observed that the data analyzed using the Johansen cointegration and VECM model were stationary and cointegrated in the long term. VECM results show that a change in inflation rates could reach long-run equilibrium within 2.5 years, a change in VAT revenues takes approximately 1.3 years, and a change in deposit interest rates takes approximately 10 months to reach equilibrium. The long-run equation shows that a 1% decrease in inflation rates affects VAT revenues by 0.003% and deposit interest rates by 0.49%. A 1% decrease in VAT revenues has a negative impact on the inflation rate and deposit interest rates. On the other hand, it has been determined that there is a bidirectional causality between inflation and VAT revenues and deposit interest rates, and from VAT revenues to inflation and deposit interest rates.

Anahtar Kelimeler

Johansen Cointegration, VECM Analysis, VAT, Deposit Interest, Inflation

ENFLASYON ORANI, KDV GELİRLERİ VE MEVDUAT FAİZ ORANLARI BAĞLAMINDA PARA VE MALİYE POLİTİKASININ ARAÇ VE ETKİLERİNE İLİŞKİN YENİ KANITLAR

Öz

Ekonomi literatüründe piyasa başarısızlıklarında ve konjonktürel dalgalanmalar sonucu oluşan problemlerde bazı temel araçların uzunca bir süredir kullanılageldiği görülebilmektedir. Ortodoks ve heteredoks iktisadi okulların tercihleri farklı olmakla beraber ağırlıklı olarak tercih edilen Ortodoks yaklaşımda, enflasyonist bir dönemde talebi daraltıcı etki oluşturacak para ve maliye politikaları uygulamada bulunurken, tam tersi olarak deflasyonist bir dönemde ise genişletici etkiler içeren politikalara yönelim artmaktadır. Bunun dışında bir de bağımsız merkez bankaları ile para politikası araçları kullanılarak da ekonomiye çeşitli nedenlerden dolayı müdahalede bulunulabilmektedir. Bu çalışma 1985-2022 yılları arasında Türkiye'de Katma Değer Vergisi (KDV) gelirleri, mevduat faiz oranları ve enflasyon oranları arasındaki ilişkiyi incelenmiştir. Johansen eşbütünleşme ve VECM modeli kullanılarak analiz edilen verilerin uzun dönemde durağan ve eşbütünleşmeye olduğu gözlemlenmiştir. VECM sonuçlarına göre, enflasyon oranlarındaki bir değişimin 2,5 yıl içinde uzun dönem dengesine ulaşabildiğini, KDV gelirlerindeki bir değişimin yaklaşık 1,3 yıl sürdüğünü ve mevduat faiz oranlarındaki bir değişimin dengeye ulaşmasının yaklaşık 10 ay sürdüğünü göstermektedir. Uzun dönem denklemi, enflasyon oranlarındaki %1'lik bir düşüşün KDV gelirlerini %0,003 ve mevduat faiz oranlarını %0,49 oranında etkilediğini göstermektedir. KDV gelirlerindeki %1'lik bir düşüş, enflasyon oranı ve mevduat faiz oranları üzerinde negatif bir etkiye sahiptir. Öte yandan, enflasyon ile KDV gelirleri ve mevduat faiz oranları arasında ve KDV gelirlerinden enflasyon ve mevduat faiz oranlarına doğru çift yönlü nedensellik olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Johansen Eşbütünleşme, VECM Analizi, KDV, Mevduat Faizi, Enflasyon

Kaynakça

• Acharya, S. (2016). Reforming value added tax system in developing world: the case of Nepal. Business and Management Studies, 2(2), 44-63. http://dx.doi.org/10.11114/bms.v2i2.1616
• Akçacı, T., & Koçağ, E. K. (2012). Türkiye’de sosyal harcamalar ve yoksulluk. Turgut Özal Uluslararası Ekonomi ve Siyaset Kongresi II, Malatya.
• Akduğan, U. (2020). Enflasyon ve dolaylı vergiler arasındaki bağlantı: Türkiye örneği. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(4), 2248-2262. https://doi.org/10.33206/mjss.719936
• Akgül, A. (2022). Türkiye’de enflasyon ile vergi gelirleri ilişkisinin simetrik ve asimetrik nedensellik analizi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 17(2), 455-478.
• Akıncı, A., & Özçelik, Ö. (2018). Türkiye’de dolaylı vergilerin enflasyon üzerindeki etkisi. Maliye ve Finans Yazıları, (110), 9-20. https://doi.org/10.33203/mfy.455483
• Aksoy, Ş. (2011). Kamu maliyesi. Istanbul: Filiz Kitabevi.
• Alizadeh, M. & Motallabi, M. (2016). Studying the effect of value added tax on the size of current government and construction government. Procedia Economics and Finance, 36, 336-344. https:// dx.doi.org.10.1016/S2212-5671(16)30045-4
• Alm, J. & El-Ganainy, A. (2013). Value-added taxation and consumption. International Tax and Public Finance, 20, 05-128. http://dx.doi.org.10.1007/s10797-012-9217-0
• Bayoumi, T., & Gagnon, J. E. (1992). Taxation and inflation: a new explanation for current account imbalances, International Finance Discussion Papers 420, Board of Governors of the Federal Reserve System, U.S.
• Benkovskis, K., & Fadejeva, L. (2014). The effect of VAT rate on inflation in Latvia: evidence from CPI microdata. Applied Economics, 46(21), 2520-2533.
• Benkovskis, K., & Fadejeva, L., Kalnberzina, K. (2012). Price setting behaviour in Latvia: Econometric evidence from CPI micro data. Economic Modelling, 29(6), 2115-2124.
• Besley, T.J., & Rosen, H.S. (1999). Sales taxes and prices: an empirical analysis. National Tax Journal, 52(2), 157-178.
• Bıçaksız, A. D., & Hazman, G. G. (2022). Dolaylı vergilerin enflasyon ile ilişkisi: türkiye deneyimleri. Ekonomi İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, 4(1), 64-85. https://doi.org/10.38009/ekimad.1094990
• Bozkurt, H. (2013). Zaman serileri analizi. Bursa: Ekin Basım Yayın.
• Caballé, J., & Panadés, J. (2004). Inflation, tax evasion, and the distribution of consumption. Journal of Macroeconomics, 26(4), 567-595.
• Carbonnier, C. (2007). Who pays sales taxes? Evidence from french vat reforms, 1987-1999. Journal of Public Economics, 91(5-6), 1219-1229.
• Cural, M. & Çevik, N. K. (2015). Ekonomik kalkınmanın vergi yapısı üzerindeki etkisi: 1924-2013 dönemi Türkiye örneği. Amme İdaresi Dergisi, 48(3), 127-158.
• Çatalok, C. (2019). Türkiye’de enflasyonun vergi gelirleri üzerindeki etkisi (1990-2018) [yüksek lisans tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Çelik, S. B. (2016). Vergilemede adalet açısından türkiye’nin dolaysız ve dolaylı vergileme politikası. Sarı, S., Gencer, A. H., ve Sözen İ. (Ed.), International conference on Eurasian economies içinde (ss. 256-259). Beykent University Publications.
• Çelik., İ.E., & Kayacan M., (2023). Banka kredi hacmi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki: doğrusal olmayan eştümleşme analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 22(88), 1520-1532. https://doi.org/10.17755/esosder.1259784
• Çiftçi, E. (2015). Türkiye’de enflasyon ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki: ampirik bir uygulama (1980-2014) [yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Danninger, S., & Carare, A. (2008). Inflation smoothing and the modest effect of vat in germany. IMF Working Papers, 8(175), 1. 1-21.
• Demir, İ. C., & Balki, A. (2023). Tüketicilerin perspektifinden katma değer vergisi indirimleri: ampirik bulgular. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(2), 320-336. https://doi.org/10.17153/oguiibf.1251052
• Doğan, B. B., & Akbakay, Z. (2016). Enflasyon hedeflemesi stratejisi ile fiyat istikrarının sağlanması. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6(3), 629-642.
• Doğdu, A. (2019). Taylor kuralının gelişmekte olan ülkeler üzerindeki geçerliliğinin Dumitrescu-Hurlin panel nedensellik analizi ile test edilmesi [yüksek lisans tezi]. Konya Gıda ve Tarım Üniversitesi.
• Doğdu, A. (2022). G7 VE E7 ülkelerinde GSYİH ve Yenilenebilir Enerji üretimi ilişkisi: Toda-Yamamoto panel nedensellik analizi. Toplum, Ekonomi ve Yönetim Dergisi, 3(2), 57-79.
• Doğdu, A. (2023). Türkiye’de enflasyon hedeflemesi ve Genişletilmiş Taylor Kuralının 2008-2023 yılları arasında geçerliliğinin test edilmesi. Toplum, Ekonomi ve Yönetim Dergisi, 4(Özel), 166-183. https://doi.org/10.58702/teyd.1357546
• Doğdu, A., G. Kurucu & İ. E. Kayral (2020). Testing the validity of Taylor's rule on developing countries for effective financial marketing. Dinçer H., ve Yüksel S., (Ed.), Handbook of research on decision-making techniques in financial marketing içinde (ss. 450-470). IGI Global.
• Eğilmez, M. (2024). Kendime yazılar. 14 Şubat 2024 tarihinde https://www.mahfiegilmez.com/2024/01/enflasyon-rehberi.html adresinden edinilmiştir.
• Enders, W. (2003). Applied econometric time series. Haboken Nj: J Wiley.
• Erginay, A. (1976). Kamu maliyesi. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Gábriel, P., & Reiff, Á. (2010). Price setting in Hungary-a store-level analysis. Managerial and Decision Economics, 31(2-3), 161-176.
• Gujarati, D.N. (2004). Basic econometrics. New York: Mcgraw Hill.
• Johansen, S. & K. Juselius (1990). Maximum likelihood estimation and inference on cointegration- with applications to the demand for money, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52(2), 169-210. https://doi.org/10.1111/j.1468-0084.1990.mp52002003.x
• Katz, M.L., & Rosen, H.S. (1985). Tax analysis in an oligopoly model. Public Finance Quarterly, 13(1), 3-20.
• Kaya, M. G., & Ersan, Ö. Z. (2016). Enflasyon, bütçe açığı ve para arzı ilişkisinin Türkiye ekonomisi açısından değerlendirilmesi: 1980-2014 dönemi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 23(3), 639-651. https://doi.org/10.18657/yonveek.281800
• Koçak, S., Karış, Ç., & Dilek, Çil. (2022). Enflasyon, enflasyon oynaklığı ve vergi gelirleri arasındaki dinamik ilişkiler: türkiye örneği. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (36), 209-222. https://doi.org/10.18092/ulikidince.1116532
• Kurt, O. (2022). Dolaylı ve dolaysız vergilerin enflasyona ve ekonomik büyümeye etkileri: Türkiye örneği [yüksek lisans tezi]. Bartın Üniversitesi.
• Mankiw, N. G., & Reis, R. (2002). Sticky ınformation versus sticky prices: a proposal to replace the new keynesian phillips curve. Quarterly Journal of Economics, 117(4), 1295-1328.
• Mengüç, I.T. (2017). Türkiye’de bankacılık sektörünün yapısal değişimi. Bankacılık ve Sermaye Piyasası Araştırmaları Dergisi, 1(3), 1-14.
• Miki, B. (2011). The effect of the VAT rate change on aggregate consumption and economic growth. Center on Japanese Economy and Business, Working Paper Series 297, 1-30.
• Mutlu, A., & Çelen, M. (2012). Dolaylı ve dolaysız vergilerin türk mali sistemi içerisindeki yeri: siyasal, sosyal ve ekonomik sonuçları. TÜSİAD Yayınları, 10, 532.
• Nar M. (2020). Bireysel krediler ile enflasyon ve cari işlemler açığı arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği. 15(7), 3009-3024. Turkish Studies 45493 https://dx.doi.org/10.7827/
• Omesi, I. & Nzor, N.P. (2015), Tax reforms in nigeria: case for value added tax (vat), African Research Review-An International Multidisciplinary Journal, Ethiopiavol 9(4), 277-287. http://dx.doi.org/10.5430/afr.v5n4p163
• Özen, E. & Vurur, N. S. (2013). Türkiye’de mevduat banka kredisi ve ekonomik büyüme ilişkisinin incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(3), 117-131.
• Özpençe, A. İ., & Noyan, E. (2023). Türkiye’de fonksiyonel maliye bakış açısıyla fiyat istikrarı ve tam istihdam. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(2), 449-472.
• Parasız, İ. (2010). Para teorisi ve politikası. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Pehlivan, O. (2021). Kamu Maliyesi. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Poterba, J.M., & Rotemberg, J.J. (1990). Inflation and taxation with optimizing governments. Journal of Money, Credit and Banking, 22(1), 1. 1-30.
• Sevüktekın, M. & Nargeleçekenler, M. (2010). Ekonometrik zaman serileri analizi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Smith, A., Islam, A., & Moniruzzaman, M. (2011). Consumption taxes in developing countries-the case of the Bangladesh VAT. Available at SSRN 2028663.
• Stern, N. (1987). The effects of taxation, price control and government contracts in oligopoly and monopolistic competition. Journal of Public Economics, 32(2). 133-158.
• Şen, H., & Sağbaş, İ. (2016). Vergi teorisi ve politikası. Ankara: Kalkan Matbaacılık.
• Taylor, J.B., & Williams, J.C., (2011). Simple and robust rules for monetary policy. B. Friedman ve M. Woodford (Ed.), Handbook of monetary economics içinde (ss. 830-856). North-Holland.
• TCMB., (2013). Enflasyon ve fiyat istikrarı. TCMB, 2013.1-32.
• TCMB., (2024). Türk lirası işlemleri uygulama talimatı. Piyasa Genel Müdürlüğü.
• Tokatlıoğlu, M. & Selen U. (2021). Maliye politikası. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Ünlükaplan, İ., & Arısoy, İ. (2011). Vergi yükü ve yapısı ile iktisadi büyüme arasındaki dinamik etkileşimler üzerine uygulamalı bir analiz. ODTÜ Gelişme Dergisi, 38(1), 71–100.
• Yaraşır Tülümce, S., & Yavuz, E. (2019). Türkiye’de KDV’nin vergi gelirleri ve ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: ampirik bir analiz (1985-2018). Maliye Dergisi. 176, 549-574.
• Yurttagüler İ.M., & Horvath Kutlu S., (2022). Dolaylı vergi gelirleri ve enflasyon ilişkisi: Türkiye üzerine bir araştırma, Ekev Akademi Dergisi, 26(91). 126-139. https://doi.org/10.17753/sosekev.1125595.