KESİŞİMSELLİK PARADİGMASI ÇERÇEVESİNDE FEMİNİST YAKLAŞIMLARIN FARKLILIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 26, 662 - 689, 30.12.2024

Hacer Akülkü

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1451707

Öz

Tarihsel süreç içerisinde çeşitlenen feminizmde kadın olmak; toplumsal cinsiyet ekseninde baskı ve eşitsizlikle ilişkilendirilerek tartışılmaktadır. Bu bağlamda kadın sorununa yönelik çok sayıda feminist teori ortaya çıkmış ve farklı çözümler üretilmiştir. Son yıllarda kesişimsellik yaklaşımı hem akademik literatür hem de feminist hareket açısından sıcak bir konu olarak varlığını sürdürmektedir. Kesişimsellik kavramını ilk kez Kimberle Crenshaw kullanmıştır. Crenshaw’ın kesişimsellik yaklaşımı; kadınların yaşadığı baskı ve eşitsizlik sorunlarının tek boyutlu olmadığı, bu baskı ve eşitsizliğin birbirlerine bağlı sistemler ve iktidar yapılarıyla gerçekleştiğini iddia etmektedir. Bu çalışmada, kadına yönelik baskı ve eşitsizlik olgusu çeşitli feminist teorilere dayalı olarak açıklanması amaçlanmıştır. Böylece kadına yönelik baskı ve eşitsizliklerin nasıl sorunsallaştırıldığı ve farklı feminist perspektiflerin kadının maruz kaldığı toplumsal cinsiyet eşitsizliğine çözüm üretmede hangi yöntemleri kullandığı, kuramsal ve kavramsal bir çerçevede ele alınmaktadır. Amaca yönelik baskı ve eşitsizlik bağlamında kadın sorununa değinen liberal, radikal, Marksist ve sosyalist egemen feminist kuramlar ve egemen feminist kuramların eleştirisini yapan siyahi feminizm ve kesişimsellik paradigması ilişkisi eleştirel teorik bir yaklaşımla tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Feminizm, Kesişimsellik, Siyahi Feminizm, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği

AN EVALUATION OF THE DIFFERENCES OF FEMINIST APPROACHES WITHIN THE FRAMEWORK OF INTERCEPTUALITY PARADIGM

Öz

In the scope of feminism, which has constantly evolved throughout history, the condition of being a woman has been discussed in relation to oppression and gender inequality. In this context, many feminist theories have emerged, proposing different solutions to address women's issues. In recent years, the intersectionality approach has become a hot topic in both academic literature and the feminist movement. Kimberlé Crenshaw first introduced the concept of intersectionality. Crenshaw's intersectionality approach asserts that the problems of oppression and inequality experienced by women are not one-dimensional but are shaped by interdependent systems and power structures. This study aims to explain the phenomena of oppression and inequality towards women based on various feminist theories. Thus, it examines how oppression and inequalities against women are problematized and the methods employed by different feminist perspectives to generate solutions to gender inequality. A critical approach has been employed to discuss the relationship between dominant feminist theories—liberal, radical, Marxist, and socialist—that address women's issues in the context of oppression and inequality, and black feminism and the intersectionality paradigm, which critique dominant feminist theories.

Anahtar Kelimeler

Feminism, Intersectionality, Black Feminism, Gender Inequality

Kaynakça

• Ackerly, B. A. (2001). Feminist theory: liberal. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 5499–5502. https://doi.org/10.1016/B0-08-043076-7/03946-2
• Aktaş, C. (2006). Feminizmin beyaz Batılı kadın seçkinciliği. 24 Mart 2020 tarihinde http://www.muharrembalci.com/hukukdunyasi/insanhaklari/253.pdf adresinden edinilmiştir.
• Akülkü, H. (2022). Kesişimsellik bakış açısı ile kırılganlıkların üretimi ve baş etme stratejileri: Antalya Kumluca ve Finike’de afet deneyimleri [doktora tezi]. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Alexander-Floyd, N. G. (2012). Disappearing acts: reclaiming intersectionality in the social sciences in a post-black feminist era. Feminist Formations, 24(1), 1–25.
• Altınbaş, D. (2006). Feminist tartışmalarda liberal feminizm. Kadın Araştırmaları Dergisi, 9, 21-52.
• Andersen, M. L. ve Collins, M. H. (2015). Race, class, and gender an Anthology. Cengage Learning.
• Anderson, M. L. (2005). Thinking about women: a quarter century's view. Gender and Society, 19(4), 437-455.
• Ataman, M. (2009). Feminizm: geleneksel uluslararası ilişkiler teorilerine alternatif yaklaşımlar demeti. Alternatif Politika, 1(1), 1-41.
• Atan, M. (2015). Radikal feminizm: “kişisel olan politiktir” söyleminde aile. The Journal of Europe-Middle East Social Science Studies, 1(2), 1-21.
• Azizoğlu Bazan, M. (2017). III.2.B. Türkiye’deki Kürt kadın hareketi ve görünür olma meselesi. “Türkiye’deki Kadın Hareketlerinin Farklı Şehirlerde Karşılaştırılması” Araştırma Projesi Raporu, 1-20. 18 Ağustos 2023 tarihinde https://www.uni-bremen.de/fileadmin/user_upload/fachbereiche/fb12/fb12/pdf/A-IB/Forschungsergebnisse/III.2.B.Azizoglu_Bazan_TR.pdf adresinden edinilmiştir.
• Badowska, E. (1998). The anorexic body of liberal feminism: Mary Wollstonecraft's a vindication of the rights of woman. Tulsa Studies in Women's Literature, Political Discourse/British, 17(2), 283-303.
• Bayramoğlu, Y. (2008). “İkinci cins’siz dönüşüm mümkün değil. 27 Mart 2020 tarihinde https://m.bianet.org/biamag/kadin/110867-ikinci-cins-siz-donusum-mumkun-degil adresinden edinilmiştir.
• Beauvoir, Simone de. (1993). O kadın “ikinci cins”. Payel Yayınları.
• Bowleg, L. (2008). When black + lesbian + woman ≠ black lesbian woman: the methodological challenges of qualitative and quantitative ıntersectionality research. Sex Roles, 59(5-6), 312–325. https://doi.org/10.1007/s11199-008-9400-z
• Brah, A. (2001). Feminist theory and women of color. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 5491-5495.
• Brah, A. ve Phoenix, A. (2004). Ain’t i a woman? revisiting intersectionality. Journal of International Women's Studies, 5(3), 75-86.
• Butler, J. (1986). Sex and gender in Simone de Beauvoir’s second sex. Yale French Studies, 72, 35-49. https://doi.org/10.2307/2930225
• Carastathis, A. (2014). The concept of intersectionality in feminist theory. Philosophy Compass, 9(5), 304–314. https://doi.org/10.1111/phc3.12129
• Cho, S., Crenshaw, K. W. ve Mccall, L. (2013). Intersectionality: theorizing power, empowering theory. Toward a Field of Intersectionality Studies: Theory, Applications, And Praxis, 38(4), 785–810.
• Choo, H.Y. ve Ferree, M.M. (2010). Practicing intersectionality in sociological research: a critical analysis of inclusions, interactions, and institutions in the study of inequalities. Sociological Theory, 28(2), 129-149. https://doi.org/10.1111/j.1467-9558.2010.01370.x
• Collins, P. H. (2015). Intersectionality's definitional dilemmas. Annual Review of Sociology, 41(1), 1-20. https://doi.org/10.1146/annurev-soc-073014-112142
• Collins, P.H. (2000). Black feminist thought knowledge, consciousness and the politics of empowerment. Routledge.
• Crenshaw, K. (1989). Demarginalizing the intersection of race and sex: a black feminist critique of antidiscrimination doctrine, feminist theory and antiracist politics. University of Chicago Legal Forum, 1, 139-167.
• Çaha, Ö. (1994). “Feminizm ve sivil toplum”. 26 Mart 2020 tarihinde https://kadem.org.tr/feminizm-ve-sivil-toplum/ adresinden edinilmiştir.
• Çakır, S. (2007). Feminizm: ataerkil iktidarın eleştirisi. B. Örs (Ed.), Modern siyasal ideolojiler (s. 412-475) içinde. Bilgi University Publishing.
• Davis, K. (2008). Intersectionality as buzzword: a sociology of science perspective on what makes a feminist theory successful. Feminist Theory, 9(1), 67–85. https://doi.org/10.1177/1464700108086364
• Davis, A. Y. (1981). Women, race and class. Random House. Demir, Z. (2018). Kadının ücret karşılığı çalışması konusunda Din İşleri Yüksek Kurulu’na gelen sorular. Dini Araştırmalar, 21(54), 81-106. https://doi.org/10.15745/da.476747
• Dikici, E. (2016). Feminizmin üç ana akımı: liberal, Marxist ve radikal feminizm teorileri. The Journal of Academic Social Science Studies, 43, 523-532. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3100
• Doğan, C. (2008). Yeni sosyal hareketler ekseninde feminizme bakış. Sosyoloji Notları, 4-5, 29-35. 26 Mart 2020 tarihinde https://www.academia.edu/24591783/Sosyoloji_Notlar%C4%B1_Dergisi _4_5_Say%C4%B1 adresinden edinilmiştir.
• Donovan, J. (2012). Feminist theory the intellectual tradions. Continuum.
• Dursun, G. ve Nizamoğlu, S. (2021). Türkiye’de işgücü piyasalarında Suriyeli kadın mülteciler: konfeksiyon endüstrisi örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(4), 109-132.
• Eisenstein, Z. (1979). Capitalist patriarchy and the case for socialist feminism. Monthly Review Press.
• Eisenstein, Z. (1999). Constructing a theory of capitalist patriarchy and socialist feminism. Critical Sociology, 25(2-3), 196–217. https://doi.org/10.1177/08969205990250020901
• Encyclopaedia Britannica (2023). Mary Wollstonecraft. 31 Mart 2020 tarihinde https://www.britannica.com/biography/Mary-Wollstonecraft adresinden edinilmiştir.
• Eroğlu, D. ve Parsova, G. (2018). Kır kökenli kadın girişimciliğinin ekonomik şiddet ve toplumsal şiddet bağlamında analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31, 153-166.
• Escudero-Alias, M. (2021). A reparative reading of feminism. The European Legacy, 26(3-4), 358–373. https://doi.org/10.1080/10848770.2021.1890335
• Firestone, S. (1970). The dialectic of sex. 2 Nisan 2020 tarihinde https://www.marxists.org/subject/women/authors/firestoneshulamith/dialectic-sex.htm adresinden edinilmiştir.
• Firestone, S. (2011). The dialectic of sex: the case for feminist revolution. Bantam Book.
• Genç, A. (2019). Postkolonyal feminizm doğrultusunda Hindistan incelemesi. Bursa Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, 1-21. 5 Mayıs 2021 tarihinde https://www.academia.edu/40181231/POSTKOLONYAL_FEM%C4%B0N%C4%B0ZM_DO%C4%9ERULTUSUNDA_H%C4%B0ND%C4%B0STAN_%C4%B0NCELEMES%C4%B0 adresinden edinilmiştir.
• Giddens, A. ve Sutton, P. W. (2016). Sosyoloji. (Çev. A.N. Durakbaşa, F. Karapehlivan Şenel ve S. Tüfekçioğlu). Kırmızı Yayınları.
• Guy-Evans, O. (2023, 20 Nisan). Intersectional theory in sociology. 14 Aralık 2023 tarihinde https://simplysociology.com/intersectional-theory.html adresinden edinilmiştir.
• Güneş, F. (2017). Feminist kuramda ataerki tartışmaları üzerine eleştirel bir inceleme. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, The Journal of International Social Sciences, 27(2), 245-256. https://doi.org/10.18069/firatsbed.346526
• Haberler.com (2024, 1 Nisan). 22 yaşındaki bağımsız aday Zeynep Çelik, Türkiye'nin en genç kadın belediye başkanı oldu. 28 Nisan 2024 tarihinde https://www.haberler.com/izle/1tBY9S4Mnn/ adresinden edinilmiştir.
• Hancock, A. M. (2007). Intersectionality as a normative and empirical paradigm. Politics & Gender, 3(2), 248-254. https://doi.org/10.1017/S1743923X07000062
• Haraway, D. J. (1991). Simians, cyborgs, and women the reinvention of nature. Routledge.
• Hartmann, H. (1976). “Capitalism, patriarchy, and job segregation by sex”. Signs, 1(3), 137-169.
• Hartmann, H. I. (1979). The unhappy marriage of Marxism and feminism: towards a more progressive union. Capital & Class, 3(2), 1–33. https://doi.org/10.1177/030981687900800102
• Hartmann, H. (2006). Marksizm ve feminizmin mutsuz evliliği. (Çev. A. Kantarcı). 1 Nisan 2023 tarihinde https://www.academia.edu/11325341/Marksizm_ve_Feminizmin_Mutsuz_Evlili %C4%9Fi_Heidi_Harman adresinden edinilmiştir.
• Holmstrom, N. (1981). "Women's work," the family and capitalism. Science & Society, 45(2), 186-211.
• hooks, b. (1986). Sisterhood: political solidarity between women. Feminist Review, 23, 125-138. https://doi.org/10.2307/1394725
• hook, b. (1990). Ain’t i a woman black women and feminism. Pluto Press.
• hooks, b. (2015). Feminist theory from margin to center. Routledge.
• Kaijser, A. ve Kronsell, A. (2014). Climate change through the lens of intersectionality. Environmental Politics, 23(3), 417-433. https://doi.org/10.1080/09644016.2013.835203
• Käll, L. F. (2006). Sexual difference as nomadic strategy. NORA -Nordic Journal of Feminist and Gender Research, 14(3), 195-206, https://doi.org/10.1080/08038740701191520
• Kara, N. (2006). Feminizm(ler)in toplumsal hareket olarak medyada yansıma(ma)sı. Küresel İletişim Dergisi, 1, 1-33.
• Karadağ, A. ve Sabancılar, S. (2012). Toplumsal cinsiyet’ten ‘çoklu kesişen farklılıklar’a küreselleşme ve kadın. 28 Mart 2020 tarihinde https://www.academia.edu/67480819/Toplumsal_Cinsiyetteen_%C3%87oklu_Kesi%C5%9Fen_Farkl%C4%B1l%C4%B1klara_K%C3%BCreselle%C5%9Fme_ve_Kad%C4%B1n adresinden edinilmiştir.
• Karakuş Öztürk, H. (2017). Mary Wollstonecraft'ın kadın haklarının gerekçelendirilmesi kitabında Rousseau eleştirisi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 18(2), 471-485.
• Küçükkırca, İ. A. (2015). 20. yüzyıl feminist düşüncesinde (toplumsal) cinsiyet kavramının dönüşümü. 5 Mayıs 2021 tarihinde https://www.academia.edu/26837228/20_Y%C3%BCzy%C4%B1l_Feminist_D%C3%BC%C5%9F%C3%BCncesinde_Toplumsal_Cinsiyet_Kavram%C4%B1n%C4%B1n_D%C3%B6n%C3%BC%C5%9F%C3%BCm%C3%BC adresinden edinilmiştir.
• Lengermann, P. M. ve Niebrugge, G. (2011). Contemporary feminist theory. G. Ritzer (Ed.), Sociological theory (s. 454-498) içinde. Mc-Graw Hill.
• Mitchell, J. (2000). Psychoanalysis and feminism: a radical reassesment of Freudian psychoanalysis. Basic Books.
• Nash, J. C. (2011). 'Home truths' on intersectionality. Yale Journal of Law and Feminism, 23(2), 445-470.
• Nye, A. (1989). Feminist theory and the philosophies of men. Routledge.
• Özdemir, Ö. (2017). İki sistemli kuram olarak sosyalist feminizm. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 395-414.
• Özsöz, C. (2008). Kültürel feminist teori ve feminist teorilere giriş. Sosyoloji Notları Dergisi, 6, 51-55.
• Özüdoğru, B. (2018). Beyaz feminizm ve öteki kadınlar. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 304-319.
• Parashar, S. (2022, 27 Ekim). Feminizm ve postkolonyalizm: cinsiyetçiliğe dair karşılaşmalar. 9 Kasım 2023 tarihinde https://kurdarastirmalari.com/yazi-detay-oku-197 adresinden edinilmiştir.
• Pollard, J. (2020). Feminism and work. International Encyclopedia of Human Geography (Second Edition), 5, 21-28.
• Ritzer, G. (2010). Klasik sosyoloji kuramlar. (Çev. H. Hülür). De ki Basım Yayım.
• Ritzer, G. ve Stepnisky, J. (2014). Sosyoloji kuramları. (Çev. H. Hülür). De ki Basım Yayım.
• Sağlam, M. A. (2020). Feminist kuram’da kadının politik ekonomisi ve dönüşümü. Karadeniz Uluslararası Bilim Dergisi, 46, 394-412.
• Sahtiyancı Öztarhan, E. (2006). İyi kızlar/kötü kızlar: günümüz Amerikan kadın romanında cinsel etnik ve sınıf kimlikleri [doktora tezi]. Ege Üniversitesi.
• Samuels, G. M. ve Ross-Sheriff, F. (2008). Identity, oppression, and power feminisms and intersectionality theory. Affilia: Journal of Women and Social Work, 23(1), 5-9. https://doi.org/10.1177/0886109907310475
• Sarıgöl, P. (2020). Kesişimsellik teorisi ve farklılıklar feminizmi. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 3(6), 331-352. https://doi.org/10.35235/uicd.715735
• Shuo, C. ve Min, C. (2017). A study of translation strategy in eileen chang’s the golden cangue from the perspective of feminist translation theory. Cross-Cultural Communication, 13(8), 32-39.
• Şerbetci, D. (2013). Postkolonyal feminizm bağlamında “küresel kız kardeşlik” kavramının incelenmesi: Hindistan örneği [yüksek lisans tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi.
• Taş, G. (2016). Feminizm üzerine genel bir değerlendirme: kavramsal analizi, tarihsel süreçleri ve dönüşümleri. Akademik Hassasiyetler, 3(5), 163-175.
• Tong, R. P. (2006). Feminist düşünce. (Çev. Z. Cirhinlioğlu). Gündoğan Yayınları.
• Toptaş B., Aksu, H., Özgür, A. ve Esin, F. (2021). Üroloji polikliniğine başvuran erkeklerin vazektomiye ilişkin bilgi ve görüşleri. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 24(1), 68-75. https://doi.org/10.17049/ataunihem.768636
• Vespa, J. (2009). Gender ideology construction a life course and intersectional approach. Gender & Society, 23(3), 363-387. https://doi.org/10.1177/0891243209337
• Walby, S. (2001). Feminist theory: Marxist and socialist. International Encyclopedia of Social & Behavioral Science, 5502-5506.
• Walby, S. (2007). Complexity theory, system theory, and multiple intersecting social inequalities. Philosophy of Social Science, 37(4), 449-470.
• Walby,S., Armstrong, J. ve Strid, S. (2012). Intersectionality: multiple inequalities in social theory. Sociology, 46(2), 224-240. https://doi.org/10.1177/0038038511416164
• Yörük, A. (2009). Feminizm/ler. Sosyoloji Notları, 63-85. 14 Aralık 2023 tarihindehttps://www.academia.edu/24591802/Sosyoloji_Notlar%C4%B1_Dergisi_7_Say%C4%B1 adresinden edinilmiştir.
• Yuval-Davis, N. (2006). Intersectionality and feminist politics. European Journal of Women's Studies, 13(3), 193–209. https://doi.org/10.1177/1350506806065752