TURGUT ÖZAL’IN BAŞBAKANLIK DÖNEMİNDE TÜRK-JAPON DOSTLUĞUNUN YÜKSELİŞİ:1983-1989

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 26, 20 - 42, 30.12.2024

Şevki Kıralp

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1457344

Öz

Bu çalışma, Turgut Özal’ın Başbakanlık görevini yürüttüğü yıllarda (1983-1989) Türkiye-Japonya ilişkilerini ele almaktadır. Tarihsel, nitel ve betimleyici bir metodolojiden yararlanan çalışmanın birincil kaynakları dönemin gazeteleridir. Çalışmanın bulguları, Türkiye ile Japonya arasındaki ilişkilerin bu yıllarda giderek güçlenip ivme kazandığını ve 1985 yılında Irak-İran Savaşı’nda mahsur kalan 215 Japon’un Türkiye tarafından kurtarılmasının bu ivmenin yakalanmasını sağlayan temel gelişmelerin başında geldiğini ortaya koymaktadır. Bu kurtarma operasyonundan sonra, Türkiye’nin Japonya’ya olan ihracatı kısa sürede %465 oranında artış göstermiş, Japonya Türkiye’ye farklı alanlarda güçlü bir teknik destek sunmuştur.. Bu çalışma ayrıca Türk-Japon dostluğunu bahse konu dönemde Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi devlet tezi haline gelen Türk-İslam sentezi açısından ele almakta, Japonya’nın Türkiye tarafından benimsenen, bilim ve teknolojide kendi kültürünü kaybetmeden ilerleme şiarının güçlü bir örneği olarak algılandığını ortaya koymaktadır. 1980’li yıllardaki Türk-İslam sentezi, uluslararası siyaset boyutunda Türkiye’nin sınırları dışındaki Türkler ve Müslümanlar ile bağlarına önem atfetmekteydi. Bu sentez anti-Komünist esaslara dayanmakla birlikte, Türk milli kimliğini emperyalist etkilerden korumayı da amaçlamaktaydı. Bu bağlamda, Japonya’nın uluslararası siyasette hem Emperyalist Batı’dan, hem de Komünist Doğu’dan farkı Türkiye’de farklı siyasi kesimlerin ortak özlemlerine uygun düşmekteydi. Bu dönemde gelişen Türk-Japon dostluğunun birer neticesi olarak Japon firmalar Fatih Sultan Mehmet Köprüsü’nün yapımında önemli bir rol oynamış, karşılıklı üst-düzey ziyaretler gerçekleştirilmiş ve kültürel etkileşim Türk ve Japon halklarının birbirini daha yakından tanımasına olanak sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Sentezi, ANAP, İhracat, Kurtarma Operasyonu

Etik Beyan

Bu çalışma etik kurul raporu gerektirmemektedir.

THE RISE OF TURCO-JAPANESE FRIENDSHIP DURING TURGUT ÖZAL’S TENURE AS PRIME MINISTER: 1983-1989

Öz

This study examines Türkiye-Japan relations during the tenure of Prime Minister Turgut Özal (1983-1989). Utilizing a historical, qualitative, and descriptive methodology, the primary sources of the study are newspapers from that period. The findings reveal that the bilateral relations progressively strengthened with the rescue of 215 Japanese nationals stranded during the Iran-Iraq War in 1985 by Türkiye. Following this rescue operation, Türkiye’s exports to Japan increased by 465% in a short period, and Japan provided substantial technical support to Türkiye in various fields. Additionally, this study analyzes the Turkish-Japanese friendship in the context of the Turkish-Islamic synthesis, which became the official state doctrine of Türkiye in 1980s. Japan was perceived as a strong example of the principle of advancing in science and technology without losing one's cultural identity, a principle embraced by Türkiye. The Turkish-Islamic synthesis of the 1980s emphasized the importance of Türkiye’s ties with Turks and Muslims beyond its borders. While this synthesis was based on anti-Communist principles, it also aimed to protect Turkish national identity from imperialist influences. In this context, Japan emerged as a friend distinct from both the imperialist West and the Communist East, aligning with the common aspirations of various political factions in Türkiye. As a result of the developing Turkish-Japanese friendship during this period, Japanese firms played a significant role in the construction of the Fatih Sultan Mehmet Bridge, high-level mutual visits were conducted, and cultural interactions enabled the Turkish and Japanese peoples to become more closely acquainted with each other.

Anahtar Kelimeler

Homeland Party, Export, Rescue Operation, Turkish-Islamic Synthesis

Etik Beyan

This study does not require ethics committee approval.

Kaynakça

• Aydınlı, E. (2021). Türkiye’de Rus düşmanlığının Amerika ekseninde anti-komünizme evrimi ve komünizmle mücadele dernekleri [doktora tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Baran, T. (2023). Perceived threats in Turkish politics: Discourse, security, nationalism. Cambridge Scholars Publishing.
• Baykal, Ö. (2019). Türkiye’de siyasetin konsolidasyonu: Turgut Özal dönemi. Akademik Hassasiyetler, 6(12), 143-179.
• Birand, M. A. ve Yalçın, S. (2009). The Özal: Bir davanın öyküsü. Doğan Kitap.
• Bojicic-Dzelilovic, V. (2016). Persistent state weakness in the global age. Routledge.
• Cankara, P. Ö. ve Cankara, Y. (2021). Tarihsel süreçten 2000’li yıllara Türkiye’nin Japonya ile olan siyasal, ekonomik ve kültürel ilişkileri. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 504-520.
• Çavuşoğlu, H. (2009). Türk siyasi hayatında merkez sağ çizginin tarihi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 265-278.
• Çelebi, E. (2001). Türkiye’de devalüasyon uygulamaları 1923-2000. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 2(1), 55-66.
• Demirağ, Y. (2005). Pan-ideologies in the Ottoman empire against the West: From pan-Ottomanism to pan-Turkism. The Turkish Yearbook of International Relations, (36), 139-158.
• Doğan, E. (2002). Türkiye Cumhuriyeti’nde karate sporunun tarihi gelişimi (1970-2000) [yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Dündar, A. M. (2019). Meiji modernleşmesinin Osmanlı dönemi Türk aydınları üzerindeki etkisi üzerine. Dündar, A.M. (der.). Meiji Japonyası’na 150. yılından bakışlar içinde. Ankara Üniversitesi Asya-Pasifik Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Ekanayake, E. M. ve Chatrna, D. (2010). The effect of foreign aid on economic growth in developing countries. Journal of International Business and Cultural Studies, 3(1), 1-13.
• Eldemir, G. Y. (2021). Turgut Özal dönemi kültür ve turizm politikaları. Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (26), 150-166.
• Eraslan, C. ve Dere, U. (2020). Sultan II. Abdülhamid ve Osmanlı diplomasisinin uzak doğu gelişmeleriyle imtihanı (1895-1904). Tarih Dergisi, (71), 317-346.
• Esenbel, S. (2002). Türk-Japon ilişkilerinin tarihi. Koca, S (der.). Türkler ansiklopedisi Cilt 13 içinde. Yeni Türkiye Yayınları.
• Gençkaya, Ö. F. ve Özbudun, E. (2009). Democratization and the politics of constitution-making in Turkey. Central European University Press.
• Gül, M. E. (2019). Kültür endüstrisi ürünü olarak dijital oyunlar: Playerunknown’s battlegrounds (Pubg) oyunu örneği. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(2), 448-465.
• Heywood, A. (2022). Siyaset (N. Uslu, Çev.). Felix Kitap.
• İlhan, M. (2015). Turgut Özal’ın siyaset öncesi yılları (1950-1982). Journal of Academic Studies, 17(66), 89-110.
• Kabaş, T. (2017). 19. YY. Osmanlı ve Japon iktisat düşüncesinin karşılaştırması. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(1), 71-86.
• Kadıoğlu, A. S. (2020). Türk-İslam Sentezi’nin oluşum ve gelişim süreci. OPUS International Journal of Society Researches, 16(27), 813-834.
• Karakatsanis, L. (2014). Turkish-Greek relations: Rapprochement, civil society and the politics of friendship. Routledge.
• Karataş, M. (2022). 12 Eylül 1980 sonrası merkez sağın temsilinde bir aktör: Turgut Özal ve Anavatan Partisi. M. Karataş (der.), Türk demokrasi tarihi (1980’den günümüze) liderler, partiler ve seçimler içinde. Efeakademi.
• Karpat, K. H. (2012). Kısa Türkiye tarihi, 1800-2012. Timaş.
• Kıralp, Ş. (2023). Cyprus’s relations with Egypt and Israel during the Makarios era: Influence of regional disputes, economy, socio-cultural interactions and UN debates. Middle Eastern Studies, 59(3), 517-531.
• Koizumi. (2006, 30 Mart). Message from Prime Minister Junichiro Koizumi. 2 Aralık 2024 tarihinde https://japan.kantei.go.jp/m-magazine/backnumber/koizumi/2006/0330.html adresinden erişilmiştir.
• Lord, C. (2018). Religious politics in Turkey: From the birth of the republic to the AKP. Cambridge University Press.
• Matano, A. (1996). Türk-Japon İlişkileri [Yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Kahraman, C. (2017). Asya’nın iki ucundan görüşler: Türkiye-Japonya algısı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 73-86.
• Kuru, A. ve Stepan, A. (2012). Democracy, Islam, & Secularism in Turkey. Columbia University Press.
• Kuzu, B. (1988). Parlamenter rejimde devlet başkanının konumu ve 1961-1982 anayasalarında durum. Journal of Istanbul University Law Faculty, 53(1-4), 34-90.
• Oran, B. (2009). Dönemin bilançosu. B. Oran (der.), Türk dış politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan bugüne olgular, belgeler, yorumlar: 1980-2001 içinde. İletişim Yayınları.
• Özalp, M. (2017). Türkiye’de nükleer enerji kurulumunun dışa bağımlılık ve arz güvenliğine etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(2), 175-188.
• Özcan, F. Y. (2014). 27 Mayıs sonrası milliyetçi muhafazakâr aydınların örgütlenme çabaları ve siyasi gelişmeler üzerindeki etkileri: Aydınlar Ocağı. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 10(40), 107-134.
• Özer, A. ve Önk, Ü. Y. (2021). Suskunluk sarmalı kuramı çerçevesinde Türk basını: Cem Karaca’nın vatandaşlıktan çıkarılışı ve dönüşü haberleri. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, (38), 416-438.
• Özyürek, M. (2016). Cumhuriyet dönemi Türkiye-Japonya ilişkileri çerçevesinde Japon prensi Takamatsu’nun Türkiye ziyareti. Atatürk Dergisi, 5(2), 15-28.
• Petersen, F., Yanasmayan, Z. ve Yanasmayan, Z. (2020). The Failure of Popular Constitution Making in Turkey: Regressing towards Constitutional Autocracy. Cambridge University Press.
• Pusanane, Ö.K. (2017). Türkiye’nin Kuzey Irak politikasında değişim: Turgut Özal ve Tayyip Erdoğan dönemleri karşılaştırmalı analizi. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 14 (56),39-53.
• Sabah. (2019, 13 Ocak). Japonlar bu pperasyonu hiç unutmadı. 2 Aralık 2024 tarihinde https://www.sabah.com.tr/pazar/2019/01/13/japonlar-bu-operasyonu-hic-unutmadi adresinden erişilmiştir.
• The Japan Times. (2014, 1 Ağustos). Turkish leader meets ship rescuer kin: Iran Airlift passenger. 2 Aralık 2024 tarihinde https://www.japantimes.co.jp/news/2014/01/08/national/politics-diplomacy/turkish-leader-meets-ship-rescuer-kin-iran-airlift-passenger/ adresinden erişilmiştir.
• Traş, A. (2023). Japonya’nın modernleşme ve kalkınma süreci ekseninde Türkiye. Livre de Lyon.
• Turp, M. (2020). Türkiye-Japonya arasında diplomatik ilişkilerin yeniden tesisi ve siyasi-iktisadi ilişkiler (1951-1960). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (69), 653-669.
• TÜİK. (2012). İstatistik göstergeler: 1923-2011. TÜİK Matbaası. Ulusan, Ş. (2023). Arşiv belgelerine göre Atatürk Dönemi Türk-Japon İlişkileri (1923-1938). Cappadocia Journal of History and Social Sciences, 1(9), 535-556.
• Ünay, S. (2006). Neoliberal globalization and ınstitutional reform: The political economy of development and planning in Turkey. Nova Publishers.
• Üstel, A. (2017, 24 Nisan). Welcome to Turkey. Star. 2 Aralık 2024 tarihinde https://www.star.com.tr/yazar/welcome-to-turkey-yazi-1210817/ adresinden edinilmiştir.
• Williamson, J. (1994). The political economy of policy reform. Peterson Institute.
• Yanık, M. (2008). 1982 Anayasası’nın insan hakları anlayışının uluslararası belgeler ve Anayasa Mahkemesi kararları ışığında değerlendirilmesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(1), 1133-1162.
• Yavaşça, K. (2023). ANAP iktidarında sonun başlangıcı: 25 Eylül 1988 referandumu. Akademik Hassasiyetler, 10(22), 518-540.
• Zariç, S. (2021). 1983-93 yılları arasında Türk siyasal hayatında Anavatan Partisi ve Turgut Özal'ın partideki rolü. Hiperlink.