EXAMINING THE DISCOUNT MARKET FORM DIFFUSION IN THE TURKISH FMCG RETAILING SECTOR FROM THE PERSPECTIVE OF ORGANIZATIONAL ECOLOGY

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 26, 516 - 547, 30.12.2024

Salih Arslan

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1473428

Öz

In this study, the Turkish fast-moving consumer goods (FMCG) retail sector is examined through the lens of organizational ecology theory, specifically focusing on the concepts of density dependence, niche width, and resource partitioning. The FMCG retail sector has previously been analyzed in many studies from the perspective of inter-company competitive strategies. However, no studies have focused on the impact of common organizational forms on the survival and expansion processes of companies. This research aims to answer the question of how the organizational forms adopted in the FMCG retail sector influence their diffusion. For this purpose, companies in the FMCG retail sector are categorized into four organizational forms: supermarkets/hypermarkets, wholesale markets, discount markets, and the traditional channel (including grocery stores, greengrocers, butcher shops, delicatessens, gas station markets, nut shops, kiosks, photo studios, pharmacies, and perfumeries). The data on turnover and the number of stores between 2005 and 2021 were classified, compared, and analyzed for diffusion trends in terms of these four organizational forms. The findings show that the discount market form has a competitive advantage over other forms due to its high legitimacy, while rival forms, particularly the traditional channel, continue to expand into market areas. This research offers two main contributions. Firstly, it provides a different perspective on the sector’s development by classifying FMCG companies based on their organizational forms. Secondly, it highlights new explanations for the rapid spread of discount markets, attributing this growth to organizational forms rather than management strategies.

Anahtar Kelimeler

Organizational Ecology Theory, Organizational Forms, Discount Markets, FMCG Retailing

TÜRKİYE HTM PERAKENDENCİLİĞİ SEKTÖRÜNDE İNDİRİMLİ MARKET FORMU YAYILIMININ ÖRGÜTSEL EKOLOJİ PERSPEKTİFİNDEN İNCELENMESİ

Öz

Bu çalışmada Türkiye hızlı tüketim malı (HTM) perakendeciliği sektörü örgütsel ekoloji teorisinin yoğunluk bağımlılığı, kesim genişliği ve kaynak bölünmesi yaklaşımları açısından incelenmektedir. HTM perakendeciliği sektörü daha önce firmalar arası rekabet stratejileri açısından birçok çalışmada incelenmiştir. Ancak firmaların sahip olduğu ortak örgütsel formların firmaların ayakta kalma ve yayılma süreçlerine etkisine odaklanan çalışma bulunmamaktadır. Araştırma HTM perakendeciliği sektöründe benimsenen örgütsel formun yayılımı nasıl etkilediği sorusunun cevabını aramaktadır. Bu amaçla HTM perakendeciliği sektörünü oluşturan firmalar süper/hiper market, toptan market, indirimli market ve geleneksel kanal (bakkal, manav, kasap, şarküteri, benzin istasyonu marketi, kuruyemişçi, büfe, fotoğraf stüdyosu, eczane, parfümeri) şeklinde dört örgütsel form olarak tanımlanmıştır. Sektöre ilişkin 2005-2021 yılları arasındaki ciro ve mağaza sayısı verileri tanımlanan dört örgütsel form açısından sınıflandırılmış, karşılaştırılmış ve yayılım eğilimleri analiz edilmiştir. Bulgular indirimli market formunun yüksek meşrulaşma nedeniyle diğer rakip formlara göre rekabet avantajı yakaladığı ve başta geleneksel kanal olmak üzere rakip formların pazar alanlarına doğru genişlemesini sürdürdüğünü göstermektedir. Araştırma başlıca iki katkı sunmaktadır. Birincisi HTM perakendeciliği sektöründeki firmaları örgütsel formları üzerinden sınıflandırarak sektörün gelişimini farklı görebilmeye yardımcı olmaktadır. İkincisi indirimli market türlerinin hızlı yayılımlarını yönetim stratejileri açısından değil örgütsel formlar üzerinden açıklayarak bakışı farklı nedenlere çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Örgütsel Ekoloji Kuramı, Örgütsel Formlar, İndirimli Marketler, HTM Perakendeciliği

Kaynakça

• Amburgey, T. L. ve Rao, H. (1996). Organizational ecology: Past, present, and future directions. Academy of Management Journal, 39(5), 1265-1286.
• Arslan, Y. ve Yavuzyılmaz, O. (2017). İndirim marketleri ve süpermarketlerin marka denkliği algılarının kıyaslanmasına yönelik bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 9(4), 571-588.
• Bağcı, U. E. (2018). Yerel perakendecilerin dayanma, yeniden uyarlanma ve direnme stratejileri: Eskişehir örneği. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Bardakcı, A. ve Baran, T. (2019). İndirim mağazalarının maliyet düşürme stratejileri ve Türkiye'deki perakendecilerin verimliliklerinin karşılaştırılması. Pazarlama Teorisi ve Uygulamaları Dergisi, 5(1), 37-67.
• Başfırıncı, Ç., Ük, Z.Ç. ve Gültekin, Y. (2019). Türkiye'deki indirim marketlerinin marka imajlarının sosyal ağ analizi yöntemiyle incelenmesi: A101, BİM ve ŞOK örneği. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 5(2), 277-300.
• Baum, J. A. ve Shipilov, A. V. (2006). Ecological approaches to organizations. S. Clegg, C. Hardy, T.B. Lawrance ve W. Nord (Ed). Organization studies içinde (s. 55-110). Sage.
• Baum, J. A. (1996). Organizational ecology. S. Clegg ve C. Hardy (Ed). Studying organization: theory & method içinde (s. 71-108). Sage.
• Baypınar, M. B., Beygo, C., Köseoğlu, G., Şahin, E., ve Sertbakan, B. A. (2023). İstanbul’da hızlı tüketim malları alışveriş ziyaretleri ve indirim market cirolarındaki değişime dair sayısal-mekansal keşfedici bir inceleme. EKOIST Journal of Econometrics and Statistics, 38, 171-198.
• Bim (2023). Finansal sonuçlar. 04 Ekim 2023 tarihinde https://www.bim.com.tr/Categories/653/donemsel-finansal-sonuclar.aspx adresinden edinilmiştir.
• Bizim Toptan (2023). Finansal veriler. 04 Ekim 2023 tarihinde https://www.biziminvestorrelations.com/finansal-ve-operasyonel-veriler/ceyrek-donem-sonuclari.aspx adresinden edinilmiştir.
• Carrefoursa (2023). Finansal raporlar. 04 Ekim 2023 tarihinde https://yatirimciiliskileri.carrefoursa.com/tr-TR/finansal-raporlar/finansal-tablolar adresinden edinilmiştir.
• Carroll, G. R. ve Hannan, M. T. (1989a). Density dependence in the evolution of populations of newspaper organizations. American Sociological Review, 54(4), 524-541.
• Carroll, G. R. ve Hannan, M. T. (1989b). Density delay in the evolution of organizational populations: A model and five empirical tests. Administrative Science Quarterly, 34(3), 411-430.
• Carroll, G. R. ve Hannan, M. T. (2000). The demography of corporations and industries. Princeton University Press.
• Carroll, G. R. ve Harrison, J. R. (1994). On the historical efficiency of competition between organizational populations. American Journal of Sociology, 100(3), 720-749.
• Carroll, G. R. ve Swaminathan, A. (1992). The organizational ecology of strategic groups in the American brewing industry from 1975 to 1990. Industrial and Corporate Change, 1(1), 65-97.
• Carroll, G. R. ve Swaminathan, A. (2000). Why the microbrewery movement? Organizational dynamics of resource partitioning in the U.S. brewing industry. American Journal of Sociology, 106, 715-762.
• Carroll, G. R. (1984). Organizational ecology. Annual Review of Sociology, 10(1), 71-93.
• Carroll, G. R. (1985). Concentration and specialization: Dynamics of niche width in populations of organizations. American Journal of Sociology, 90, 1262-1283.
• Carroll, G. R., Dobrev, S. D. ve Swaminathan, A. (2002). Organizational processes of resource partitioning. Research in Organizational Behavior, 24, 1-40.
• Deloitte (2019). Global powers of retailing 2019. 11 Ekim 2023 tarihinde https://www2.deloitte.com/tr/tr/pages/consumer-business/articles/global-powers-of-retailing-2019.html adresinden edinilmiştir.
• Freeman, J. ve Hannan. M. T. (1983). Niche width and the dynamics of organizational populations. American Journal of Sociology, 88, 1116-1145.
• Freeman, J., Carroll, G. R. ve Hannan, M. T. (1983). The liability of newness: Age dependence in organizational death rates. American Sociological Review, 48(5), 692-710.
• Hannan, M. T. ve Carroll, G. R. (1992). Dynamics of organizational populations: Density, legitimation, and competition. Oxford University Press.
• Hannan, M. T. ve Freeman, J. (1977). The population ecology of organizations. American Journal of Sociology, 82(5), 929-964.
• Hannan, M. T. ve Freeman, J. (1984). Structural inertia and organizational change. American Sociological Review, 49(2), 149-164.
• Hannan, M. T. (1988). Organizational population dynamics and social change. European Sociological Review, 4(2), 95-109.
• Hannan, M. T. ve Freeman, J. (1989). Organizational ecology. Harvard University Press.
• Hannan, M. T., Carroll, G. R. ve Polos, L. (2003). The organizational niche. Sociological Theory, 21(4), 309-340.
• Hannan, M. T., Polos, L. ve Carroll, G. R. (2007). Logics of organization theory: Audiences, codes, and ecologies. Princeton University Press.
• Ipsos KMG (2008). Derin alışveriş seminerleri. 22 Eylül 2023 tarihinde http://www.arastirmakutuphanesi.com/staticfiles/files/Derin_Alisveris_Semineri_(ipsos_KMG)_-_FMCG.pdf adresinden edinilmiştir.
• Kalkınma Bakanlığı (2015). Hızlı tüketim malları ticaretinde satınalma birlikleri. 22 Eylül 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Hizli_Tuketim_Mallar%C4%B1_Ticaretinde_Satinalma_Birlikleri.pdf adresinden edinilmiştir.
• Kaplan, R. (2010). AHP yöntemiyle tedarikçi seçimi: perakende sektöründe bir uygulama [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Koç, A., Kovacı, S. ve Bölük, G. (2009). Perakende sektörde yoğunlaşmanın etkileri: Rekabet ve işgücü piyasası açısından bir değerlendirme. Akdeniz İİBF Dergisi, 9(18), 66-99.
• Kovacı, S. (2007). Gıda perakende sektöründe yoğunlaşmanın gıda sanayi firmalarına (Kobilere) etkileri: Yeni kurumsal iktisat yaklaşımı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Migros (2023). Finansal sonuçlar. 04 Ekim 2023 tarihinde https://www.migroskurumsal.com/yatirimci-iliskileri/finansal-bilgiler#nav-2021-finansal-sonuclar adresinden edinilmiştir.
• NielsenIQ (2016). Türkiye pazar dinamikleri: FMCG trendleri. 22 Eylül 2023 tarihinde http://www.turkishpic.com/upload/files/Nielsen_Nuray%20Y%C4%B1lmaz_Ki%C5%9Fisel%20Bak%C4%B1m%20ve%20Temizlik%20B%C3%BCy%C3%BCme%20Trendleri_Oct2016.pdf adresinden edinilmiştir.
• Önder, Ç. ve Üsdiken, B. (2010). Örgütsel ekoloji: Örgüt toplulukları ve çevresel ayıklama. S.Sargut ve Ş.Özen (Ed). Örgüt kuramları içinde (s. 133-192). İmge Kitabevi.
• PWC ve TAMPF (2016). Dönüşürken büyüyen Türkiye perakende sektörü. 22 Eylül 2023 tarihinde http://tampf.org.tr/wp-content/uploads/2016/09/doenuesuerken-bueyueyen-tuerkiye-perakende-sektoerue.pdf adresinden edinilmiştir.
• Rekabet Kurumu (2012). Türkiye HTM perakendeciliği sektör incelemesi nihai raporu. 03 Eylül 2023 tarihinde https://www.rekabet.gov.tr/Dosya/sektor-raporlari/6-hizli-tuketim-mallari adresinden edinilmiştir.
• Rekabet Kurumu (2022). Türkiye HTM perakendeciliği sektör incelemesi nihai raporu. 03 Eylül 2023 tarihinde https://www.rekabet.gov.tr/Dosya/htm-sektor-nihai-raporu-20230330171447527.pdf adresinden edinilmiştir.
• Retail Türkiye (2023). Retail Türkiye dergisi. 17 Ekim 2023 tarihinde https://retailturkiye.com/e-dergi/ adresinden edinilmiştir.
• Romanelli, E. (1991). The evolution of new organizational forms. Annual Review of Sociology, 17(1), 79-103.
• Ruef, M. (2000). The emergence of organizational forms: A community ecology approach. American Journal of Sociology, 106(3), 658-714.
• Salimath, M. S. ve Jones III, R. (2011). Population ecology theory: Implications for sustainability. Management Decision, 49(6), 874-910.
• Singh, J. V. ve Lumsden, C. J. (1990). Theory and research in organizational ecology. Annual Review of Sociology, 16(1), 161-195.
• Şok (2023). Finansal raporlar. 04 Ekim 2023 tarihinde https://sokmarketyatirimciiliskileri.com/tr/finansal-raporlar adresinden edinilmiştir.
• TOBB (2012). Türkiye perakendecilik meclisi sektör raporu. 22 Eylül 2023 tarihinde https://www.tobb.org.tr/Documents/yayinlar/2012/PerakendecilikMeclisiSR.pdf adresinden edinilmiştir.
• Xu, J., Peng, B. ve Cornelissen, J. (2021). Modelling the network economy: A population ecology perspective on network dynamics. Technovation, 102, 1-11.
• Yeloğlu, H.O. (2012). Örgütsel ekoloji. H.C. Sözen ve H.N. Basım (Ed). Örgüt kuramları içinde (s. 189-220). Beta Basım.