ARAP BAHARI SONRASI İRAN-SURİYE İLİŞKİLERİNDE PRAGMATİK DÖNÜŞÜM

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 26, 467 - 485, 30.12.2024

Ali Semin

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1552292

Öz

Tahran-Şam ilişkileri 1946 yılında Suriye’nin bağımsız bir devlet olarak tarih sahnesine çıkmasıyla başlamıştır. Ancak bu ilişkiler Şah döneminde ilerleme gösterememiştir ve özellikle 1979 Humeyni Devrimi’ne kadar giden süreçle beraber ilişkilerde yeni bir dönem ortaya çıkıyordu. İran-Irak Savaşı sırasında Suriye, Baas rejimi Arap ülkeleri arasında birliği savunmasına rağmen, Arap dünyasında Tahran'ın yanında yer alan tek ülke oldu. İran’da Humeyni rejiminin iktidara gelmesi sonucunda Suriye’de Baas partisiyle ilişkilerini geliştirme yoluna gitmiştir. Özellikle 2011’e kadar giden süreçte İran ve Suriye ilişkilerine dikkat edildiğinde en önemli faktörler jeopolitik çıkarlar, Şam’ın İran’ın Saddam iktidarıyla yaşadığı savaşta Tahran’ı desteklemesi ve karşılıklı çıkarlar doğrultusunda oluşmuştu. Örneğin, Suriye'nin İsrail, Lübnan ve Irak ile olan sınırları, Suriye'nin İran için jeostratejik önemini ortaya koymaktadır. Başka bir deyişle Suriye, Lübnan Hizbullah'ına lojistik, mali ve askeri destek koridoru olarak İran için bir ileri karakol işlevi görmüştür. Ancak bu durum 2011 yılında Suriye’de Beşşar Esed rejimine yönelik gelişen protestolarla büyük bir iç savaş krizine tırmandı ve bu tablonun neticesinde İran bu iç savaşın bir aktörü haline gelmiştir. İran, Suriye’de gelişen bu savaş karşısında Baas iktidarını desteklemiştir. Özellikle “İran’ın ideolojik farklılıklara rağmen Esed’i desteklemesiyle beraber Şam-Tahran ilişkileri yeni bir döneme mi girdi?” sorusunun ele alındığı bu çalışmada jeopolitik hususların, askeri gelişmelerin, İran’ın nükleer faaliyetlerinin ve stratejik unsurların ikili ilişkilerde etkisi irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İran, Suriye, Jeopolitik, Nükleer Faaliyet

PRAGMATIC TRANSFORMATION IN IRAN-SYRIA RELATIONS AFTER THE ARAB SPRING

Öz

Tehran-Damascus relations began in 1946 with Syria's emergence as an independent state. However, these relations did not progress during the Shah's reign, and a new era in relations began to take shape, particularly in the period leading up to the Khomeini Revolution of 1979. During the Iran-Iraq war, Syria was the only country in the Arab world to side with Tehran, even though the Baathist regime advocated for unity among Arab countries. After the Khomeini regime came to power in Iran, Syria started to improve its relations with the Baath Party. Particularly in the period leading up to 2011, the most important factors in the relations between Iran and Syria were geopolitical interests, Damascus's support for Tehran in Iran's war against Saddam, and mutual strategic interests. For example, Syria's borders with Israel, Lebanon, and Iraq underscore Syria's geostrategic importance for Iran. In other words, Syria has functioned as an outpost for Iran, serving as a corridor for logistical, financial, and military support to Lebanese Hezbollah. However, this situation escalated into a civil war crisis with the protests against the Bashar al-Assad regime in Syria in 2011, and as a result, Iran became an active participant in the civil war. Iran supported the Baath government throughout the conflict in Syria. This study analyzes the impact of geopolitical issues, military developments, Iran's nuclear activities, and strategic factors on bilateral relations, with a particular focus on the question: "Have Damascus-Tehran relations entered a new era with Iran's support for Assad despite ideological differences?”.

Anahtar Kelimeler

Iran, Syria, Geopolitics, Nuclear Activity

Kaynakça

• El Mehdi El Zeydavi. (2023, 9 Kasım). Min el shah ila Thawra el İslamiye... Keyfa Nazarat İran lil Kathiya el Falastiniya (Şah'tan İslam Devrimi'ne... İran, Filistin Meselesine Nasıl Bakıyordu?). 15 Ocak 2024 tarihinde https://www.aljazeera.net/midan/reality/politics/2023/11/9/%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%A5%D9%84%D9%89-%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%88%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%A9-%D9%83%D9%8A%D9%81-%D9%86%D8%B8%D8%B1%D8%AA adresinden elde edilmiştir. Azizi, H. & Barnes-Dacey, J.(2024, Haziran 5). Beyond proxies: Iran’s deeper strategy in Syria and Lebanon. 7 Eylül 2024 tarihinde https://ecfr.eu/publication/beyond-proxies-irans-deeper- strategy-in-syria-and-lebanon/ adresinden edinilmiştir.
• Elaph. (2012, 15 Mart). El-Thawra EL-Suriye Baade Em: Ehteejajat La Takbal Sewa Eskat El-Neetham (Suriye’deki protestolar devrimden bir yıl sonra sadece rejimin devrilmesini kabul eder). 15 Mart 2012 tarihinde http://www.elaph.com/Web/news/2012/3/722992.html adresinden edinilmiştir.
• Cafiero, G. (2022, 17 Haziran). Analysis: Syria’s Assad hoping for Iran nuclear deal success. 5 Eylül 2024 tarihinde https://www.aljazeera.com/news/2022/6/17/syrias-assad-hoping-for-iran-nuclear-deal-success adresinden edinilmiştir.
• Eco İran. (2024, 3 Mart). Seham 2 Dar Sad-i Iran Az Bazaar-ı Suriye. 10 Eylül 2024 tarihinde https://ecoiran.com/ 121/58986-سهم-درصدی-ایران-از-بازار-سوریه adresinden edinilmiştir.
• El-Aboudi, H. (2024, 14 Ocak). Tezamınan Mael amel bi Sıfır el cemarık İran Taetezim inşaa şerika Temin fi Suriye (Gümrükleri sıfırlamaya çalışılması ile İran Suriye’de şirket kurmayı garantilemeyi istiyor). 23 Ocak 2024 tarihinde https://www.athrpress.com/%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A1-%D8%B4%D8%B1%D9%83%D8%A9-%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%8A%D9%86-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D8%A5%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D9%88%D8%AA%D8%B5%D9%81%D9%8A%D8%B1/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF/ adresinden edinilmiştir.
• El-Gareer, M. (2012). El-Elaka El-Arabiya-El-İraniye (Arap-İran İlişkilerinde, Suriye-İran Modeli), Arab Center for Research & Policy Studies, syf 3. https://www.dohainstitute.org/ar/lists/ACRPS-PDFDocumentLibrary/document_321ED172.pdf
• El-R’ab G. (2010, 12 Aralık). İsrail Dammara El-Mafail El-Nawwiye Suriyye fi Sene 2007 (İsrail Suriye’nin nükleer santralını vurdu). 25 Ocak 2012 tarihinde http://www.alarab.net/Article/348428. adresinden edinilmiştir.
• Ganum, S. (2012, 15 Şubat). El-Elakat El-İktisadiye Beynel Suriye Wel İran… Dalalet Wel Maany (Suriye-İran Ekonomik ilişkilerindeki anlam ve çağrışımlar). 22 Şubat 2012 tarihinde http://www.islamtimes.org/vdcayan6y49ne61.zkk4.html adresinden edinilmiştir.
• Global Centre For The Responsibility to Protect. (2024, 1 Eylül). Syria. 10 Eylül 2024 tarihinde https://www.globalr2p.org/countries/syria/ adresinden edinilmiştir.
• Hayd, H. (2023, Ekim 05). El-tu’se el ser’i el nüfuz-u Iran fi El’ektasadi el suriye. 10 Eylül 2024 tarihinde https://www.majalla.com/node/301316/ adresinden edinilmiştir.
• Kinninmont, J. (2014, Nisan). The Syria conflict and the geopolitics of the region. 6 Eylül 2024 tarihinde https://www.iemed.org/publication/the-syria-conflict-and-the-geopolitics-of-the-region/ adresinden edinilmiştir.
• Kul-alarab. (2010, Aralık 2024). İsrail Dammara El-Mafail El-Nawwiye Suriyye fi Sene 2007 (İsrail Suriye’nin Nükleer Santralını Vurdu). 25 Ocak 2012 tarihinde https://www.kul-alarab.com/Article/348428 adresinden edinilmiştir.
• Mahcup, El-Zuweyri. (2011, 24 Ağustos). El-Elakat El-Suriye-El-İraniye Wel Harrak El-Suri El-Shaby (Suriye-İran İlişkileri ve Suriye’deki Halk Harekatları). 20 Ocak 2012 tarihinde https://studies.aljazeera.net/ar/reports/2011/08/2011824131918157377.html adresinden edinilmiştir.
• Majidyar, A. (2017, 13 Eylül). Iran expands Its economic sphere of influence in Syria. 5 Eylül 2024 tarihinde https://www.mei.edu/publications/iran-expands-its-economic-sphere-influence-syria adresinden edinilmiştir.
• Payam, A. (2015, 27 Nisan). Mobadalat-ı ekthsadatı Iran va Surıye afzayash-ı mı yabd. 5 Eylül 2024 tarihinde https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/02/08/724538 adresinden edinilmiştir.
• PBS NEWS (2023, 28 Şubat). UN report says uranium particles enriched up to 83.7 percent found in Iran. 5 Eylül 2024 tarihinde https://www.pbs.org/newshour/world/un-report-says-uranium-particles-enriched-up-to-83-7-percent- found-in iran adresinden edinilmiştir.
• Robinson, K. (2023, 27 Ekim). What ,s the Iran nuclear deal. 5 Eylül 2024 tarihinde https://www.cfr.org/backgrounder/what-iran-nuclear-deal adresinden edinilmiştir.
• Radio Free Europe. (2023, 28 Şubat). UN nuclear watchdog confirms inspectors found particles of near weapons-grade uranium in Iran. 10 Eylül 2024 tarihinde https://www.rferl.org/a/un- confirms-near-weapons-grade-uranium-iran/32292417.html adresinden edinilmiştir.
• T.C Tahran Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği. (2020, 4 Şubat). İRAN ENERJİ RAPORU. 10 Eylül 2024 tarihinde https://ticaret.gov.tr/data/5ee20f8213b876e308cc14f3/iran%20enerji%20sektoru%20raporu%20(040 22020).pdf adresinden erişilmiştir.
• Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı. (2023, 3 Aralık). İran ekonomisinin sektörel değerlendirilmesi. 10 Eylül 2024 tarihinde https://ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/guney-asya/iran/raporlar/musavirlik-raporlari/iran-ekonomisinin-sektorel-degerlendirilmesi adresinden edinilmiştir.
• The Levant Studies Unit (2024, 1 Şubat). Acquisition through pressure: Expansion of Iran’s economic influence in Syria. 5 Eylül 2024 tarihinde https://epc.ae/en/details/featured/acquisition-through-pressure-expansion-of-iran-s- economic-influence-in-syria adresinden edinilmiştir.