Milli Mücadelede Bitlis ve Çevresi (1918–1921)

Yıl 2014, Cilt: 9 Sayı: 1, 205 - 231, 11.07.2014

Haluk Selvi , Bülent Cırık

https://doi.org/10.17550/aid.42309

Cited By: 3

Öz

Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi tarihin eski zamanlarından beri insanlığın yaşam alanı olmuştur. Osmanlı idaresinde yaklaşık dört yüz yıl yaşadıktan sonra XIX. yüzyılda bu devletten kopuşun eşiğine gelen bu coğrafya büyük devletlerin mücadelesine sahne olmuştu. Bu bölge içinde önemli bir konuma sahip olan Bitlis Vilayeti bu idari statüsünü elde ettiği 1879 yılından sonra daha da büyümüş, ancak Osmanlı Devleti’nin bu çağda içerisinde bulunduğu iktisadi ve idari kaostan kurtulamamıştır. Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’ndan mağlup ayrılması bölgede hem dış güçler hem de yerli halk arasında yeni beklentileri peşinden getirmiştir. Birlikte yaşamaya devam etmek ya da büyük devletlerin himayesinde bağımsız bir devlet kurmak fikri bölgede tartışılır olmuştu. Birinci Dünya Savaşı sırasında Bitlis Cephesinde Ruslara karşı bölge halkını savaşa teşvik eden Mustafa Kemal Paşa, Milli Mücadele sırasında da bölge aşiretleri ile irtibata geçerek onları bağımsızlık savaşına dâhil etmeyi başardı. Bölge halkının Milli Mücadelenin yanında duruşunu gösteren en önemli tarihi kayıtlar, önce Osmanlı Hükümetine sonra da TBMM Başkanlığına çekilen telgraflarda açıkça görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bitlis, Milli Mücadele, Doğu Anadolu, Kürt Aşiretleri.

Kaynakça

• Arşivler Başbakanlık Osmanlı Arşivi (B.O.A.) Babıali Evrak Odası (B.E.O.) Sadaret Evrakı Meclis-i Vükela Müdevver (A.AMD. MV.), 107/9. Babıali Evrak Odası (B.E.O.) Sadaret Evrakı (A.VRK.) 832/12; 832/27, 833/92; 833/49; 834/87; 834/89; 835/16; 837/99. Dâhiliye Nezareti İdare-i Umum (DH. İ-UM.) 19-10/1-6. Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (DH. KMS) 503/ Dâhiliye Sicill-i Nüfus Tahrirat (DH. SN-THR.) 82/55. Dâhiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.) 92/255; 97/121; 98/267; 98/326, 99/41. Cumhurbaşkanlığı Çankaya Arşivi (C.A.) A:VII-2-b, D:91, F:3-42; A:VII-2-b, D:91, F:3-42; A:VII-2-b, D:91, F:1-35. Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi Dosya:3, 4/3-4. Gazeteler Açıksöz, 8 Eylül 1921, No:278
• Albayrak, 4 Kanunuevvel 1335/4 Aralık 1919, No:49
• Hadisat, 12 Kanunuevvel 1334/12 Aralık 1918, No:54
• Hadisat, 14 Kanunuevvel 1334/14 Aralık 1918, No:56
• Hakimiyet-i Milliye, 24 Ağustos 1921, No:271
• Hakimiyet-i Milliye, 25 Ağustos 1921, No:272
• Hakimiyet-i Milliye, 26 Ağustos 1921, No:273
• Hakimiyet-i Milliye, 5 Eylül 1921, No:283
• Hakimiyet-i Milliye, 6 Eylül 1921, No:284
• Hakimiyet-i Milliye, 7 Eylül 1921, No:285
• Hakimiyet-i Milliye, 8 Eylül 1921, No:286
• Hakimiyet-i Milliye, 11 Eylül 1921, No:289
• Hakimiyet-i Milliye, 13 Eylül 1921, No:291
• İctihad, 5 Kanunuevvel 1334/5 Aralık 1918, No:133
• İleri, 6 Kanunuevvel 1335/6 Aralık 1919, No:686
• Vakit, 16 Teşrinisani 1335/16 Kasım 1919, No:733 Diğer Kaynaklar
• Ahmet İzzet Paşa.Feryadım. C. I.İstanbul: Nehir Yayınları, 1992.
• Akbulut, Dursun Ali. “Heyet-i Temsiliye Nasıl Teşekkül Etti?” Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi 1, sayı: 4 s.44-55. Erişim Tarihi: 12 Mart 1990.
• Arınç, Kenan. “Bitlis’te Nüfus Hareketleri.” Atatürk Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, sayı: 1995.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, II. Cilt, 2. Kısım, Kafkas Cephesi, Ordu Harekâtı 1916-1918, Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Askeri Tarih Yayınları, Ankara, 1978. Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Irak-İran Cephesi (1914-1918), c. 3, 2’nci Kısım, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
• Çay, Abdülhaluk. Her Yönüyle Kürt Dosyası,İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 1994.
• Çeliker, Fahri.“Bitlis’in Kurtuluşu ve Mustafa Kemal Paşa.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi3, sayı: 8. (Mart 1987): 379-392.
• Docuınents On British Foreign Policy, First Series, Vol. lV, London, 195 Evsile, Mehmet. “Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’nde Aşiret Mensuplarından Oluşturulan Milis Birlikleri.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi12, sayı: 36 (Kasım 1996): 911-926
• Gökbilgin, Tayyib. Milli Mücadele Başlarken.Birinci Kitap. Ankara: TTK Yayınları, 1959.
• Hovannsian, Richard G. TheRepublic of Armenia. Vol. I., Los Angeles, 1990.
• Karpat, Kemal. OttomanPopulation (1830-1914). Wisconsin, 1985.
• Musul-Kerkük İle İlgili Arşiv Belgeleri (1525-1919), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 1993.
• Öke, Mim Kemal. İngiliz Ajanı Binbaşı E. W. C. Noel’in “Kürdistan Misyonu”. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1990.
• Safrastian, Arshak. KurdsandKurdistan.Londra: Harvill Press,1948. Selvi, Haluk ve Cırık, Bülent. Milli Mücadelede TBMM’ne Anadolu’dan Çekilen Destek ve Tebrik Telgraflar. Ankara: TBMM Kültür Sanat Yayınları, 2013.
• Selvi, Haluk. İşgal ve Protesto (İzmir’in İşgali ile İlgili Protesto Telgrafları).İstanbul: Değişim Yayınları, 2007.
• Şahingöz, Mehmet. “İzmir, Maraş ve İstanbul’un İşgali Üzerine Yapılan Protesto ve Mitingler” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Ankara, 1986.
• Törehan, Serdar Mehmet. Bitlis’in İşgali ve Kurtuluşu.Van: Yüzüncü Yıl Ünv. Bitlis Meslek Yüksekokulu Yayınları, 1995.
• Tuncel, Metin, “Bitlis”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 6. Tüccarzade İbrahim Hilmi, Osmanlı Cep Atlası, Dersaadet, 1323.
• Uras, Esat. Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi.İstanbul: Belge Yayınları.1976.