Selçuklu Öncesi Dönemde Horasan: Coğrafi Konum, İktisadi Yapı ve Şehirler

Yıl 2013, Cilt: 8 Sayı: 3, 361 - 387, 23.07.2014

Haşim Şahin , Yunus Arifoğlu

Öz

İran’ı doğudan Asya’ya kuzeyden Rusya’ya güneydoğudan Hindistan’a bağlayan Horasan, bir kavşakta olmasından dolayı stratejik açıdan önemli bir konuma sahiptir. Bölgedeki güçlerin diğer bölgelerle siyasi ilişkileri, ticari faaliyetleri, bölgeler arasında yoğun kültürel faaliyetlerin oluşmasına ve bölgenin kozmopolit bir yapı kazanmasına neden olmuştur. Bu öneminden dolayı Ortaçağ İslam coğrafyacılarının ve seyyahların Horasan’a dair övücü sözler söyledikleri malumdur. Bu çalışmada Horasan coğrafyasının, fiziki yapısı, iklimsel özellikleri ve bunun doğurduğu ekonomi yani sanayi ve ticari hayatına katkısına değinilecek, ayrıca bölgenin kendine has idari yapısı ile başlıca şehirleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Coğrafya, Horasan, İklim, Ekonomi, Ticaret, İdari, Şehir.

Khurasan’s Before The Seljukid Period: Geographic Location, Economical, Structure and Cities

Öz

Connecting Iran to Asia in the east and to Russia in the North, to India in the southeast, therefore Khurasan has an important strategic position. Political relations and commercial activities of the regional powers with other regions contributed to the establishment of intense cultural activities and a cosmopolitan structure in the region. It is well known that Medieval Islam geographers and travelers had spoken highly of Khurasan. In this study, the physical structure, climate and its reflections, the economy as a result of these, in other words industry and commercial life will be explained and also the unique administrative structure of the region and city will be explored.

Anahtar Kelimeler

Geography, Khorasan, Climate, Economy, Commerce, Administrative, City.

Kaynakça

• AYDIN, M. Akif, “Kölelelik” (2002) TDV İslam Ansiklopedisi, c. XXVI, Ankara ss. 244-246.
• BAKIR, Abdulhalik (2001)Ortaçağ İslam Dünyasının Taş Toprak Madenleri Sanayisi, 1. Baskı, Ankara.
• ……………… (2002) Ortaçağ İslam Dünyasında Madencilik ve Maden Sanayi, 1. Baskı, Bizim Büro Basım Yayınları, İstanbul 2002.
• ……………… (2008) “Farsname”, Orta Çağ Medeniyeti’ne Dair Çeviriler-1, 1. Baskı, Ankara.
• ……………… (2005) Ortaçağ İslam Dünyasının Tekstil Sanayi Giyim Kuşam Moda, 1. Baskı, Ankara.
• ……………… (2000) Ortaçağ İslam Dünyasında Deri Tahta ve Kâğıt Sanayi, Belleten, Nisan 1, c. L XV, S. 242, İstanbul, ss. 75-160.
• BOBEK, H. (1968) “Vegetation”, The Cambridge History Iran, Cambridge University Press, c. 1, Newyork, ss. 280-294.
• BOSWORTH, C. E. (1993) “Tahirids and Saffarids”, The Cambridge History of Iran, c. 4, Newyork, ss. 90-136.
• CAN, Y. (1995) İslam Şehirlerinin Fiziki Yapısı H. I-III / M. VII-IX. Yüzyıl, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 1. Baskı, s.109-138.
• CAHEN, C. (1993) “Tribes, Cities and Social Organization”, The Cambridge History of Iran, Cambridege University Press, c. 4, Newyork, ss. 305-329.
• CLARENCE, William Gervase-SMITH (2006) Islam and the Abolition of Slavery, Oxfrod University Press, New York.
• CLAVIJO, Ruy Gonzales de Clavijo (1993) Anadolu Orta Asya ve Timur, çev. Ömer Rıza Doğrul, Sadeleştiren Kamil Doruk, Ses Yayınları, Baskı, İstanbul.
• ÇETİN, Osman (1998) “Horasan”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 18, İstanbul 1998, ss. . 234-241.
• DANİEL, Elton L. (1979) The Policial and Social History of Khurasan under Abbasid Rule 747-820, The İran America Foundation, 1. Baskı, Chicago.
• DEWAN, Madan Lal (1968) “Land and Water Development Division, Food and agriculture Organizasion of the United Nation, Rome, and J. Famourı, Director, Soil Institute, Ministryn of Agriculture, Iran”, The Cambridge History Iran, Cambridge University Press, v. 1, New York 196
• DIMAND, M. S. (1947) El-Fününu’l İslamiyye, çev. Muhammed İsa, Darül’l Maarif, Kahire.
• ERGİNSOY, Ülker (1978) İslam Maden Sanatının Gelişmesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• FEHERVARI, G. (1989) “Sanat ve Mimari”, İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti, çev. İrfan Pamuk-Enver Pamuk, haz. M. Holt-A.K.S. Lambton-B. Lewis, Hikmet Neşriyat, 1. Baskı, c. 4, İstanbul, ss. 34538
• FISHER, W. B. (1968) “The Land of Iran, Physicial Geogapyh”, The Cambridge History Iran, The Cambridge at the University Press, c. 1, Newyork 1968, ss. 3-111.
• FRYE, Richard Nelson (1963) The Heritage of Persia, World Publishing Company, 1. Baskı, Newyork.
• ……………. (1997) Bukhara The Medieval Achivement, Mazda Publishers, 2. Baskı, California.
• GÜL, Muammer (2001) “İslam Şehrinin Doğuşu”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 6, Aralık, ss. 78-87.
• GÜNALTAY, M. Şemseddin, (1948) İran Tarihi, TTK. Basımevi, 1. Baskı, Ankara.
• HALAÇOĞLU, Yusuf (1995) “Fersah”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XII, İstanbul, s. 412.
• HATALMIŞ, Ali (2012) İslam Toplumunda Kölelik ve Cariyelik, Araştırma Yayınları, Ankara.
• İBN BATUTA, İbn Battuta Seyahatnamesi, çev. M. Çevik, Üçdal Neşriyat, 1. Baskı, c. 1-2, İstanbul. İBN FAZLAN (1975) İbn Fazlan Seyahatnamesi, çev. Ramazan Şeşen, Bedir Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• İBN HAVKAL (1939) Süretü’l Arz, haz. E.J. Brill, 2. Baskı, Leiden 19
• İBN HALDUN (1982) Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, 2. Baskı, c. 1, İstanbul.
• İBN HURDAZBİH (2008) el-Mesâlik ve’l-Memâlik, çev. Murat Ağarı, Yollar ve Ülkeler, Kitabevi Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• LOMBART, Maurice (2002) İslam’ın Altın Çağı, çev. Nezih Üzel, Pınar Yayınları, 4. Baskı, İstanbul.
• MAZAHARİ, Ali (1972) Ortaçağda Müslümanlar’ın Yaşayışları, çev. Bahriye Uçok, Varlık Yayınları, Ankara.
• MINORSKY, Vladimir (2008) Hududu Âlem Minel Meşrik ilel Mağrib, çev. A. Duman-Murat Ağarı, Kitabevi Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• MEZ, Adam (2000) Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti, çev. Salih Şaban, İnsan Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• MESUDİ, Muruc ez-Zeheb (2011) çev. D. Ahsen Batur, Altın Bozkırlar, Selenge Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• MUKADDESİ (1994) The Best Division for Knowledge of the Regions, Ahsan al- Taqasim fi Ma’rifat al-Aqalim, çev. Anthony CollinsMohammad Hamid Alta’i, Garnet publishing, 1. Baskı, London.
• NASIR-I HÜSREV (1967) Sefername, çev. A.Terzi, Milli Eğitim Basımevi, 1. Baskı, İstanbul.
• ÖZTÜRK, Mustafa (2010) Tarih Felsefesi, Akçağ Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi (2007) “Nişabur”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 33, İstanbul, ss. 149-151.
• ……………….. (2004) “Merv”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 29, Ankara, ss. 221-225.
• PİYADEOĞLU, Cihan (2012) Güneş Ülkesi Horasan, Büyük Selçuklular Dönemi, Bilge Kültür-Sanat Yayınları, 1. Baskı,, İstanbul.
• MARCO POLO (1985) Marco Polon’un Geziler Kitabı, çev. Ömer Güngören, Yol Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• SÜMER, Faruk (1994) “Dihkan”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. IX, İstanbul, ss. 289-290.
• SAYAN, Yüksel (2009) “Serahs”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 36, İstanbul, ss. 539-542.
• ŞEŞEN, Ramazan (2001) İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk ülkeleri, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
• USLU, Recep (1997) Hicri I-II. Yüzyıllarda Horasan Tarihi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• ………………... (2007) “Herat”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 17, İstanbul, ss. 215-218.
• YAKUBİ, (2002) el-Büldân, çev. Murat Ağarı, Ülkeler Kitabı, Ayışığı Kitapları, 1. Baskı, İstanbul.
• YAZICI, Tahsin (1992) “Belh”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 5, İstanbul, ss. 410-411.
• …………………. (2004) “Merzüban”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XXIX, Ankara, ss. 255-256.
• YILDIZ, Hakkı Dursun (2011) İslamiyet ve Türkler, İlgi Kültür Sanat Yayınları, 4. Baskı, İstanbul.
• …………….. (1989) (Ed.) Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yayınları, c. 3, İstanbul.
• ZAHODER, B. (1955) “Selçuklu Devletinin Kuruluşu Sırasında Horasan”, çev. İsmail Kaynak, Belleten, Ekim, c. XIX, S. 76, Ankara, ss. 491-527.
• ZEYDAN, Corci (1972) İslam Medeniyeti Tarihi, çev. Zeki Megamiz, İletişim Yayınları, 1. Baskı, c. 1, İstanbul.