İbn Haldun’un Bilgi Kuramı ve Disiplinlerarasılığı Düşünmek

Yıl 2008, Cilt: 3 Sayı: 1, 233 - 246, 13.08.2014

Yıldırım Erbaş

Öz

Bu çalışmada Mukaddime üzerine yapılan çalışmalarda varolan iki tür hataya dikkat çekilecektir. Birincisi Mukaddime’yi anakronik bir bakış açısıyla sosyoloji, ekonomi, siyaset bilimi vb. modern sosyal bilim disiplinlerine göre değerlendirmektir. İkincisi İbn Haldun’dan ziyade batılı düşünürlerin ön plana çıkarılmasına sebep olan, İbn Haldun ile batılı düşünürlerin karşılaştırılmasıdır. Bu çalışma Mukaddime’yi kendi bağlamında değerlendirir: İbn Haldun geleneksel bilimlerin bilgi kuramını eleştirir ve bilginin alanını tarihsel ve sosyal yaşamla sınırlar. Tarihsel ve sosyal yaşamın bilgisi Mukaddime’de farklı sosyal bilim disiplinlerinin bağlamında değil bütüncül bir yaklaşımla incelenir ve toplumsal yaşamın bütün vechelerini kapsar. Bu çalışmanın amacı postmodernlik, küreselleşme ve geçiş çağı gibi kavramlarla ifade edilen tarihin farklı bir aşamasında İbn Haldun’dan istifade etmenin, O’nun bu bütüncül ve disiplinlerarası yaklaşımından yararlanılarak mümkün olabileceğini göstermektir.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldun, bilgi kuramı, sosyal bilimler, disiplinlerarasılık

İbn Haldun’un Bilgi Kuramı ve Disiplinlerarasılığı Düşünmek

Öz

In this study two kinds of errors that exist in studies on Muqaddimah will be demonstrated. First is to evaluate Muqaddimah according to disciplines of modern social siciences like sociology, economics, politics etc. that cause anacronic point of view. Second is to compare Ibn Khaldun with western thinkers that bring western thinkers to the foregraund rather than Ibn Khaldun. This study explores Muqaddimah in its own historical contex: Ibn Khaldun criticizes the epistemology of traditional sciences and limits the field of knowledge with historical and social life. Knowledge of historical and social life is explored with a holistic approach in Muqaddimah rather than in the context of different disciplines of social sciences and encompasses all sides of social life. The aim of this study is to show that benefitting from Ibn Khaldun in a different phase of history that is currently articulated with concepts like postmodernity, globalization and age of transition can be possible by using his holistic and interdisciplinary approach.

Anahtar Kelimeler

Ibn Khaldun, epistemology, social sciences, interdisciplinarity

Kaynakça

• ARDIÇ, Nurullah (2003), “İbn Haldun ve Weber’de Bilgi ve Bilim Sorunu”, Divan İlmi Araştırmalar, Yıl 8, Sayı 15, s. 139-167.
• ARSLAN, Ahmet (1997), İbn-i Haldun’un İlim ve Fikir Dünyası, Vadi Yayınları, Ankara.
• el-CÂBİRİ, Muhammed Â. (2000), Felsefi Mirasımız ve Biz, Çev., Said Aykut, Kitabevi yayınları, İstanbul.
• ÇAKSU, Ali (2002), “İbn Haldun ve Hegel’de Tarihte Nedensellik: Aristo’nun Mirasını Yeniden Düşünmek”, Divan İlmi Araştırmalar, Yıl 7, Sayı 12.
• GİDDENS, Anthony (2004), Modernliğin Sonuçları, 3. Baskı, Çev., Ersin Kuşdil, Ayrıntı Yayınları. İstanbul.
• HASSAN, Ümit (2006), “Mukaddime’ye Dair ve Sair” Toplum ve Bilim, Sayı 107, s. 7-42.
• HASSAN, Ümit (1998), İbn-i Haldun’un Metodu ve Siyaset Teorisi, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul.
• İBN HALDUN (1988), Mukaddime, 2 Cilt, çev: Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul.
• KATSİAFİCAS, George (1999), “İbn Khaldun: A Dialectical Philosopher for the 21st Century”, New Political Science, Vol. 21, No. 1, s. 45-57.
• KURTOĞLU, Zerrin (2006), “İbn Haldun’la Çağımızı Okumak”, Toplum ve Bilim, Sayı 107, s. 43-65.
• KUYURTAR, Mehmet (2001-2002), “İbn Haldun’un Bilim Sınıflamasında ‘Tarih Bilimi’”, Toplum ve Bilim, Sayı 91, s. 229-241.
• LAROUİ, Abdullah (1998), Tarihselcilik ve Gelenek, 2. Baskı, Çev., Hasan Bacanlı, Vadi Yayınları, Ankara.
• MATTAR, Nabil (2005), “Confronting Decline in Early Modern Arabic Thought ”, Journal Of Early Modern History, Sayı 9, s. 51-78.
• MERİÇ, Cemil (1998), Umrandan Uygarlığa, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul
• MERİÇ, Ümit (2002), Cevdet Paşa’nın Toplum ve Devlet Görüşü, 4. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul.
• NEUMANN, Christoph K. (2000), Araç Tarih Amaç Tanzimat Tarih-i Cevdet’in Siyasi Anlamı, Çev., Meltem Arun, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• OKUMUŞ, Ejder (1999), “İbn Haldun ve Osmanlı’da Çöküş Tartışmaları”, Divan İlmi Araştırmalar, Yıl 4, Sayı 6, s. 183-209
• ROSENTHAL, Irwin I. J. (1996), Ortaçağ’da İslam Siyaset Düşüncesi, Çev., Ali Çaksu, İz Yayıncılık, İstanbul.
• SHARIF, M. M. (1990), “İbn-i Haldun”, içinde İslam Düşünce Tarihi, der: M. M. SHARIF, İnsan Yayınları, İstanbul, s. 109-124.
• SOROKİN, Pitirim (1972), Bir Bunalım Çağında Toplum Felsefeleri, Çev., Mete Tunçay, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• SPRINGBORG, Patricia (1998), “İbn Haldun ve Yönetimlerin Döngüsü”, Çev., Kubilay Aysevener ve Erdal cengiz, Doğu-Batı, Yıl 1, Sayı 2, s. 193-1999.
• TOKU, Neşet (1999), İlm-i Umran İbni Haldun’da Toplum Bilimsel Düşünce, Beyan Yayınları, İstanbul.
• ULUDAĞ, Süleyman (1988), “Giriş”, içinde Mukaddime, Cilt 1, Çev., Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul, s17-195.
• WALLERSTEIN, Immanuel ve diğ. (2003), Gulbenkian Komisyonu Sosyal Bilimleri Açın, Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılanması İçin Rapor, Çev., Şirin Tekeli, Metis Yayınları, İstanbul.
• WALLERSTEIN, Immanuel (1998), “1968: Dünya-Sistemde Devrim”, içinde Jeopolitik ve Jeokültür Değişmekte Olan Dünya-Sistem Üzerine Denemeler, Çev., Mustafa Özel, İz Yayıncılık, İstanbul, s. 93-116 .