Cengizli Hâkimiyet Anlayışını Değiştirme Girişimleri: Kongrat Hive Hanlığı Örneği

Yıl 2007, Cilt: 2 Sayı: 1, 175 - 187, 05.09.2014

Bilal Çelik

Öz

Cengiz Han’ın oluşturduğu siyasi sistem XIX. yüzyılın ilk yarısına kadar Orta Asya devletlerinde egemen olmuş ve hanlık onun soyuna münhasır kalmıştır. Emir Timur döneminde bu sistem esnemesine rağmen XVI. yüzyılın başında Deşt-i Kıpçak’tan gelen Özbekler bu sistemi iki yüz yıl daha güçlü kılmışlardır. Ancak XVIII. yüzyıl Orta Asya için pek çok açıdan olduğu gibi hâkimiyet anlayışı açısından da derin bir kriz ortamı ortaya çıkarmış ve yönetimde kabile beyleri güç kazanmıştır. Bir müddet kukla hanlar vasıtasıyla yönetimi ellerinde bulunduran kabile beyleri kendilerini yeterince güçlü hissedince hanlık tahtına kendileri geçmişlerdir. İlk örneği Buhara Emirliği’nde görülen bu yeni sisteme kısa süre sonra diğer iki Orta Asya hanlığı, Hive Hanlığı ve Hokand Hanlığı, da yönelmişlerdir. Makalemizde bu yeni sistemin Hive Hanlığı’nda nasıl bir süreç takip ettiği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cengiz Han, Hâkimiyet Anlayışı, Hive Hanlığı

Kaynakça

• AKBIYIK, Hayrünnisa (2002), “Cengiz Han Sonrası Asyasından Politik Geleneğe Dair”, Türkler, c: VIII, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss. 287–297.
• ALPARGU, Mehmet (1995), Onaltıncı Yüzyılda Özbek Hanlıkları, Türk Dünyası Üzerine Araştırmalar–1, Ankara.
• ALPARGU, Mehmet (2002), “Türkistan Hanlıkları”, Türkler, c: VIII, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss. 557–605.
• ANDRIANOV, B. V. (1958), “Etniçeskaya Territoriya Karakalpakov v Severnom Horezme (XVIII-XIX vv.)”, Materialy i Issledovaniya po Etnografiy Karakapakov, Moskova, (Trudy Horezmskoy Arkeologo-Etnografiçeskoy Ekspeditsiy, III, ss. 7–132).
• BARTHOLD, V. V. (1963), “Uzbetskie Hanstva”, Soçineniya, c: II/1, Moskova, ss. 268-292.
• BREGEL, Yuri (1982), “Tribal Tradition and Dynastic History: The Early Rulers of The Kongrats According to Munis”, Asian and African Studies, 16, İsrail, ss. 357–398.
• BREGEL, Yuri, “Atalik”, EI2, İlave fasikül, 1–6, ss. 96–98.
• BREGEL, Yuri, “İnak”, EI2, İlave fasikül, 1–6, ss. 419–420.
• ÇELİK, M. Bilal (2004), Firdevsü’l-İkbal’e Göre Hive Hanlığı Tarihi ve Devlet Teşkilatı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• FRASER, James B. (1984), Narrative of A Journey into Khorasan in the years 1821 and 1822: with a new introduction by Edward Ingram, Oxford: Oxford University Press.
• GÜNDOĞDU, Abdullah (1995), Hive Hanlığı Tarihi: Yadigâr Şibaniler Devri (1512–1740), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• HANSON, Paul L. (1985), Sovereignity and Service Relationship in the Timurid Corporate Dynasty under Babur: The Continuing Legacy of the Chingis Khanid Political System, Basılmamış Doktora Tezi, Chicago Üniversitesi.
• HOWORTH, Henry H. (1880), History of Mongols: From the 9th to the 19th Century, Part II, London: Burt and Franklin.
• IVANOV, P. P. (1958), Oçerki Po Istorii Sredney Azii (XVI-Seredina XIX v.), Akademik Nauk SSSR, Institut Vostokovedeniye, Moskova.
• LAMBTON, A. K. S., “Khalifa: In Political Theory”, EI2, c: IV, ss. 947–950.
• MIR ABDOUL KERIM BOUKHARY (1876), Histoire de L’Asie Centrale (Afghanistan, Boukhara, Khiva and Khoqand), Fransızca’ya çeviren Charles Schefer, Paris.
• ŞİR MUHAMMED MİRAB MUNİS VE MUHAMMED RIZA MİRAB AGEHİ (1999), Firdevs El-İkbal: History of Khoresm, translated from Caghatay and Annotated by Yuri Bregel, Brill.
• TOGAN, A. Z. V. (1972), “Emir Timur’un Soyuna Dair Bir Araştırma”, İÜEFTD, sayı: 26, İstanbul, Mart, ss. 75–84.
• VELIÇKO, P. E. (1861), “Opisanie Hivinskogo Hanstva i Dorogi Tuda iz Saray-Çikovskoy Kresposti”, ed. by V. Grigorev, Zapiski Imperatorskogo Russkogo Geografiçeskogo Obşçestva, c: II, ss. 105–138.
• VLADIMIRSTOV, B. Y. (1995), Moğolların İçtimaî Teşkilatı: Moğol Göçebe Feodalizmi, çev. Abdülkadir İnan, Ankara: TTK Yayınları.
• “Zameçaniya mayora Blankennagel, vposledstvie poezdki yivo iz Orenburga v Hivu v 1793–94 godah. SPb. 1858”, http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/M.Asien/XVIII/1780– 1800/Blankennagel/frametext.htm, 20.02.2007.