Değişen Kadın Kimliği Üzerine Bir İnceleme: İşgal İstanbul’unda Tesettür

Yıl 2007, Cilt: 2 Sayı: 1, 309 - 327, 05.09.2014

Safiye Kıranlar

Öz

Kadınların kendilerini yabancılardan sakınması, yabancılarla temas halinde olduğu durumlarda örtü örtünmesi anlamına gelen tesettür, Müslüman-Türk kadınının kılık kıyafetinde uymaya çalıştığı temel unsurdu. Fakat tesettürün sınırları çizilmemişti ve yabancılardan sakınma anlayışı kadının duvarlar ardında, dış dünyadan tamamen uzak yaşamasına neden olmuştu. Başkent İstanbul’da zamanla kadınların kıyafetlerinde radikal değişiklikler görülmüştür. Birinci Dünya Savaşı sonrasında ve özellikle İstanbul’un işgaliyle birlikte Avrupalı hemcinsleriyle etkileşim içinde yaşayan kadınlar harici kıyafet denilen çarşaf ve ferace ile bunları tamamlayan yaşmak ve peçede değişiklikler yapmaya başlamışlardır. Etek boylarını kısaltan, vücuda oturan renkli modelleri tercih eden kadınlar, klasik tesettür kurallarının çok dışına çıkmışlardır. Kıyafetlerdeki bu değişim tepkilere neden olmuş, açık-saçık gezdikleri iddia edilen günahkâr kadınların, diğer kadınlara kötü örnek olmaması için bir an önce önlem alınması istenmiştir. Kadınların kıyafetlerini İslamî adab ve Şer-i şerife uygun hale getirme düşüncesi kısa zamanda taraftar bulmuştu. Bu ortamda İstanbul Hükümeti’nin de desteğini alan Türk Bedayiini Koruma Cemiyeti, 1922 yılı içinde “milli bir kıyafet” oluşturma anlayışıyla yola çıktı. Çarşaf üzerinde yoğunlaşan mesaisiyle cemiyet, belirleyeceği çarşaf modelini tüm kadınlara benimsetme iddiasındaydı.

Anahtar Kelimeler

Kadın, tesettür, harici kıyafet, Türk Bedayiini Koruma Cemiyeti, İstanbul

Kaynakça

• Kaynaklar
• Arşiv Belgeleri (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
• Dosya Usulü İradeler Tasnifi (İ.DUİT) 17/100
• Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Müdüriyeti (DH.İUM) 2/2, 19-17/1-69
• Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (DH.KMS) 57-2/20, 59-1/12
• Süreli Yayınlar
• İkdam
• İnci
• Takvim-i Vekayi
• Tevhid-i Efkar
• Vakit
• Kitaplar ve Makaleler
• ALTINDAL, Meral (2001), “Şeyhülislam Abdurrahman Nesib Efendi’nin Tesettüre Dair Beyannamesi”, Toplumsal Tarih, c. 15, sayı 87, Mart, s. 24.
• AND, Metin (1971), Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu (1908-1923), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• BERKES, Niyazi (2006), Türkiye’de Çağdaşlaşma, yay. haz. Ahmet Kuyaş, 9. baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• BULUT, Rukiye (2001), “İstanbul Kadınlarının Kıyafetleri ve II. Abdülhamid’in Çarşafı Yasaklaması”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Dün/Bugün/Yarın, sayı: 48, Ocak, s. 33-35.
• CAPORAL, Bernard (1982), Kemalizmde Türk Kadını 1919-1970, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• CAHİT, Hüseyin, “Bizde Kadın Meselesi”, Vakit, 2 Ağustos 1336.
• ÇAKIR, Serpil (1996), Osmanlı Kadın Hareketi, 2. baskı, Metis Yayınları, İstanbul.
• ÇOLAK, Melek (2001), “Tanzimattan Cumhuriyete Muğla’da Kadın Giyiminin Evrimi”, Toplumsal Tarih, c. 15, sayı: 90, Haziran, s. 32-37. Değişen Kadın Kimliği Üzerine Bir İnceleme: İşgal İstanbul’unda Tesettür
• DAVİS, Fanny (2006), Osmanlı Hanımı, çev. Bahar Tırnakçı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• ENGİNÜN, İnci; Zeynep KERMAN (Haz.) (2004), Ahmet Haşim Bütün Eserleri III, Gurabahâne-i Laklakan Diğer Yazıları, Haz. -, 2. baskı, Dergah Yayınları, İstanbul.
• KOÇU, Reşat Ekrem, Türk Giyim, Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Yayınları.
• Mimar Sedad, “Türk Kadınının Milli Kisvesi”, İkdam, 7 Nisan 1338.
• _____, “Kadınlarımızda Tebellüs ve Tezyin”, İkdam, 16 Nisan 1338.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. II-III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• SARIHAN, Zeki (2007), Kurtuluş Savaşı Kadınları, 3. baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Suad Derviş, “Kadınlık ve Kadınlarımız”, İkdam, 12 Ağustos 1338.
• TUNCER, Hamdi Can (1999), “Kılıçzade Hakkı’nın Tesettürü İlan-ı Harbi”, Toplumsal Tarih, c. 11, sayı: 66, Haziran, s. 34-36.
• TÜRESAY, Özgür (2001), “Mecmua-i Ebûzziya’da Tesettür Meselesi ve Feminizm Tartışmaları”, Toplumsal Tarih, c. 15, sayı 87, Mart, s. 16-23.
• URGAN, Mîna (1998), Bir Dinazorun Anıları, 15. baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• VAKA, Demetra (2003), İstanbul’un Peçesiz Kadınları, Kitap Yayınları, İstanbul.
• VAN OS, Nicole, “Millî Kıyafet: Müslüman Osmanlı Kadını ve Kıyafetinin Milliyeti”, çev. Bülent Keleş, Türkler, c. 14, s. 133-145.