Bağımsız Devletler Topluluğu'nda Renkli Devrimler - Kırgızistan Örneği

Yıl 2006, Cilt: 1 Sayı: 1, 118 - 138, 29.09.2014

Saynur Bozkurt

Öz

Renkli devrimler veya çiçek devrimleri, komünizm sonrası Orta ve Doğu Avrupa’ya ve hemen akabinde Orta Asya’ya kadar yayılan bölgede cereyan eden bir seri hareketleri toplu olarak ifade eden isimlerdir. Bu devrimlerin katılımcıları, yerleşmiş otoriter hükümetleri protesto etmek, demokrasiyi, liberalizmi ve ulusal bağımsızlığı savunmak için çoğunlukla şiddet içermeyen devrimci yenilikleri kullanırlar. Sembol olarak genellikle belli bir renk veya bir çiçek benimsenmiştir. Şiddet içermeyen bu protesto hareketlerinde, Sivil Toplum Örgütleri (Non-governmental organizations /NGO)’nin ve özellikle öğrenci eylemci örgütlerinin rolü büyüktür. Şimdiye kadar Sırbistan’da (2000 yılında Miloseviç’in devrilmesi), Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinden Gürcistan’da (2003 Gül, Karanfil Devrimi), Ukrayna’da (2004 Turuncu Devrim) ve (daha öncekilerden daha şiddetli olmakla birlikte) Kırgızistan’da (2005 Lale Devrimi) yapılan bu milliyetçi devrimler başarılı olmuştur. Her defasında tartışmalı seçimleri büyük çaplı sokak protestoları izlemiştir. Bu protestolarda rakipleri tarafından otorite olarak kabul edilen liderlerin istifa etmesi ya da düşürülmesi hedeflenmiştir. Nitekim Gürcistan’da 2003’teki tartışmalı milletvekili seçimlerini takiben oluşan “Gül Devrimi” Eduard Shevardnadze’nin ve Mart 2004’te yapılan yeni seçimlerden sonra da onun yerine geçen Mikhail Saakashvili’nin devrilmesine yol açmıştır. Sivil direniş hareketi olan Gül Devrimi Kmara tarafından desteklenmiştir. Ukrayna’da Pora tarafından desteklenen “Turuncu Devrim”, 2004 yılında başkanlık seçimlerinin tartışmalı geçen ikinci turunu takiben oluşmuş ve seçim sonuçlarının iptaline yol açmıştır. Turun tekrarında Viktor Yushchenko başkan ilân edilmiştir. Kırgızistan’da “Lale Devrimi” 2005 yılında yapılan tartışmalı parlamento seçimlerinden oluşmuştur. Ancak KelKel tarafından desteklenen bu devrim daha önce yapılan devrimlere nazaran farklı bir durum arz etmiştir. Daha fazla şiddet içeren bu devrimde protestocular aynı rengi sembol olarak almamışlar, değişik bölgelerde pembe, sarı gibi farklı renkleri benimsemişlerdir. Gürcistan’da ve Ukrayna’da yaşanan sivil devrimlerin sonucunda ortaya çıktığı düşünülen Sarı Devrim (Lale Devrimi), dönemin Devlet Başkanı Askar Akayev (27 Aralık 2004 tarihinde, Gürcistan ve Ukrayna’daki devrimlerin Batılı sponsorlarını itham etmiş ve benzer Devrimlerin görünmez kahramanı ABD ise beklenildiği gibi Kırgız muhalefetini açıkça desteklemişti. Kırgız sivil toplum örgütlerinin aktiviteleri tamamen ABD kuruluşları ve ABD’nin Uluslararası Gelişim Ajansı (International Development Agency) tarafından finanse edilmişti. Demokrasinin tanıtım ve gelişimini sağlamakla sorumlu 170 kadar sivil toplum örgütü ya ABD’nin kurduğu ya da finansal olarak desteklediği örgütlerdi. Kırgızistan’da kurulan yeni hükümet ülkede güvenlik ve istikrarı sağlamak için her türlü çabayı sarf ederken, bölgesel dengeler açısından devrimlerin sonuçları halâ tartışılmaktadır. Kırgızistan’daki potansiyel gelişmelerin bölgesel güvenlik açısından önemi büyüktür. Çin’in yakınında, ABD ve Rusya’nın askerî üslerini barındıran, önemli stratejik bir statüye sahip olan bu bölgede oluşan sivil devrim, bölgesel dengeler üzerinde temel bir öneme sahipti. Bu yüzden “Sarı Devrim” karşıtı Rusya Federasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti gibi bölgesel güçlerin yanı sıra süper güç ABD’nin de Sarı Devrime yaklaşımları gittikçe önem kazanmıştır. Kırgız devriminin başarısı diğer Orta Asya Cumhuriyetleri için de örnek olmuştur. Zira sivil devrimler domino etkisi yapabilecek senaryolar içermektedir. Şüphesiz bu senaryolar Türkî cumhuriyetlerin devrimlere karşı olan tutumlarını etkileyebilecektir. Bu çalışmamızda, bağımsızlık sonrası başlayan uluslaşma sürecinin simgesel, siyasî ve ideolojik dayanaklarına işaret ederken, bu sürecin bir boyutu olarak Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinin ilişkilerini de değerlendireceğiz. Avrasya’nın jeopolitik ve jeo-ekonomik modern yapısına şekil veren BDT ülkelerinin genel vizyonu ve demokratik gelişimleri, Avrasya’daki XXI. Yüzyılda oluşan güç dengesinin işbirliği parametreleri, sivil devrimlerin nedenleri ve etkileri, Rusya faktörü çerçevesinde ele alınacaktır. Uzun dönemde Gürcistan, Ukrayna, Kırgızistan ile Özbekistan’daki son siyasî hareketler, bölgedeki ABD ve Rusya rekabeti, renkli devrimlerde ABD ve Sivil Toplum Örgütleri(STÖ)’nin rolü de bu çalışmada irdelenecektir. Devrimlerin yaşandığı bölgelerdeki son siyasî gelişmeler ve devrimlerin sonuçları Kırgızistan örneğinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

BDT, ABD, STÖ, Gürcistan, Ukrayna, Kırgızistan, Gül Devrimi, Turuncu Devrim, Lale-Sarı Devrim, Sivil Devrim, Bölgesel İstikrar

Kaynakça

• Ağacan, Kamil, (2004), “Gürcistan’da Örtülü Devrim”, Stratejik Analiz, Cilt 4, Sayı 45, Ocak, s.55-63
• Başyurt, Erhan (2005)a, “Turuncu Devrimin Gizli Mimarları”, http://www.aksiyon.com.tr/detay.php?id=19339
• Başyurt, Erhan (2005)b, “Kadife Devrimin Yeni Hedefi: Orta Asya”, http://www.aksiyon.com.tr/detay.php?id=20548 [4] Bilbilik, Erol (2003), Amerikan Kuşatması, 2. Basım, Otopsi Yayınları, İstanbul. [5] Bozkurt, Giray Saynur (2005), “Bağımsızlıktan Günümüze Türk Cumhuriyetleri”, Türk Dünyasında Sosyal Bilimler: Kuram, Yöntem ve Uygulama Cilt I-II; Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü- Kırgızistan Kommersiyalık Enstitüsü Türk Dünyası İşletme Fakültesi, Celalabat-Kırgızistan, (3. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi), 05-09 Haziran 2005, Sakarya, s.317-337.
• Brzezinski, Zbigniew
• (2005), Büyük Satranç Tahtası, Çev., Yelda Türeli, İnkılâp
• Kitapevi, İstanbul. [7] Cafersoy,
• Nazım ve Anar SOMUNCUOĞLU, (2001), “Ukrayna: Avrasya’nın
• Stratejik Kaderinin Belirlendiği Ülke”, Stratejik Analiz, Cilt 2, Sayı 15, Temmuz, s. 23-34.
• Cafersoy, Nazım (2005), “Ukrayna Krizinde Dış Aktörler”, http://www.avsam.org/tr/gunlukbulten.asp?ID=299
• Canbolat, İbrahim (2002) Küreselleşen Dünya ve Türkiye, Vipaş Yayınları, Bursa. S.
• Çomak, Hasret (2005), Avrupa’da Yeni Güvenlik Anlayışları ve Türkiye, TASAM Yayınları, İstanbul,
• Dugin, Aleksandr (2004), Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım, Küre Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
• Ekici, Gökçen (2005), “Neden En Zayıf Halka Kırgızistan?”, http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat=13&yazi=278
• Guliyeva, Nermin (2000), “Afganistan’daki Çalkantıların Orta Asya Üzerindeki Etkileri”, Stratejik Analiz, Cilt 1, Sayı 4, Ağustos, 42-46.
• Gürses, Emin, (2004), “Güney Batı Asya’da Jeopolitik Rekabet”, Jeopolitik, Bahar, İstanbul, s.90-95.
• Kaliyev, Muratbek (2005), “”Kırgızistan’ın Dış Politikasını Etkileyen Temel Faktörler”, Türk Dünyasında Sosyal Bilimler: Kuram, Yöntem ve Uygulama Cilt I-II; Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ss.263-268.
• Kamalov, İlyas (2005)a, “Bağımsızlıktan Özgürlüğe Ukrayna”, Stratejik Analiz, Sayı:59, Cilt:5, Mart, s.44-50
• Kamalov, İlyas (2005)b, “Devrimler ve BDT Coğrafyası”, Stratejik Analiz, Cilt 6, Sayı 62, Haziran, s.13-15
• Kanbolat, Hasan (2004), “Gürcistan’da Saakaşvili’nin Zaferi Sonrası”, http://www.haberanaliz.com/detay.php?detayid=819.
• Kıraç, Gürol (2005), “Kadife Devrim, Turuncu Devrim, Sıra Sarı Devrim de mi?”, http://www.tusam.net/degerlendirme
• Kibar, Tamina (2005), “Kırgızistan: “Lale-limon” Devriminin Hayalleri ve Yaşanan Kaosun Gerçekleri”, http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat=13&yazi=278
• Kömürcü, Güler (2005), “Soros Devrimleri Türkiye’yi Etkiler mi?”, http://www.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2005/03/29/yazarlar/yazarlar154.html. [22] “Non-Governmental Organizations Research Guide”, http://docs.lib.duke.edu/igo/guides/ngo/
• Ogan, Sinan, (2005)a, “NGO Devrimlerinin Sıradaki Adresi Kırgızistan”, Stratejik Analiz, Cilt 5, Sayı 60, Nisan 2005, ss.31-38.
• Ogan, Sinan (2004)b, “Ukrayna’da Turuncu Devrim”, 25 Kasım 2004, http://www.haberanaliz.com [25] Ogan, Sinan, (2005)c, “Kırgızistan’da Yağma Devrimi”, http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat=13&yazi=293
• Ogan, Sinan, (2005)d, “Özbekistan’da “Yeşil Devrim”in Sancıları”, http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat=13&
• Purtaş, Fırat (2005), Rusya Federasyonu Ekseninde Bağımsız Devletler Topluluğu, Platin Yayınları, Ankara.
• Sander, Oral (2001), Siyasi Tarih, 1918-1994, 9.Baskı, İmge Kitabevi, Ankara.
• Şen, Şamil (2005), “Yeni Büyük Oyunun Merkez Kalesi: Fergana Vadisi’nde Devrim?”, http://www.turksam.org/tr/ya
• Soltan, Elnur, (2002), “Rusya Süper Güç Şemsiyesi Altında Bölgesel Bir Büyük Güç”, Stratejik Analiz, Cilt :3, Sayı:27 Temmuz.
• Veliev, Cavid (2005), “Ukrayna Dış Politikasının Dünü, Bugünü ve Geleceği”, TUSAM Ulusal Güvenlik Stratejileri Araştırma Merkezi, http://www.tusam.net
• Yalçınkaya, Alaeddin (2004), “Orta Asya Ülkeleri Arasında Küresel Emperyalizme Karşı Bölgesel İşbirliği”, Türk Dünyasında Sosyal Bilimler: Kuram, Yöntem ve Uygulama Cilt I-II, ss.303-316.
• Yinanç, Rafet ve Taşdemir, Hakan (2002), Uluslararası Güvenlik Sorunları ve Türkiye, Seçkin Kitabevi,
• http://www.aksiyon.com.tr
• http://www.turksam.org
• http://www.haberanaliz.com
• http://www.tusam.net/
• http://www.guuam.org.ua/cgi-bin/valmenu_guuam.sh?1p02.html
• http://www.politcom.ru/2005/zloba5214.php.
• http://www.civil.ge/eng/article.php/id=8736,21 http://www.newizv.ru/news/?id_news=19249&date=2005-02-04, Novyye Izvestiya, “Gazovaya zavesa” by Svetlyana Gamova.
• http://www.civil.ge/detail.php?id=9032,23 http://www.civil.ge/eng/article.php?id=9096, 17 February 2005, “Reshuffled Cabinet Faces Confidence Vote”.
• http://www.civil.ge/rus/article.php?id=7152, 9 February 2005, “Mneniya ekspertov po kandidature Zuraba Nogaideli”.
• http://www.civil.ge/eng/article.php?id=8231,1.November2004; http://www.civil.ge/emg/article.php?id=8231, 1 November 2004, "Q&A with Legal Expert Davit Usupashvili", interview by Nino Khutsidze.