Analysing the Ottoman Family in Istanbul in reference to 1724-1725 Ottoman’s Istanbul Court Records of Marriage and Divorce

Yıl 2015, Cilt: 10 Sayı: 1, 75 - 107, 24.04.2015

Hüseyin Ertuğ

https://doi.org/10.17550/aid.63358

Cited By: 3

Öz

Ottoman family law is based on the principles of Islamic law. The samples of applied law of the principles of Islamic Law are recorded at the Ottoman court records. Those registers provide to compare applied law to theoretical one. Especially they give us knowledge about marriage, divorce, alimony. Separately Court records are the first hand sources of Ottoman social structure for historical periods. Therefore, this article aims to analyze of the Ottoman family in Istanbul by means of Ottoman Istanbul court records dated 1724-1725. Many cases related to family law shows that there is no significant difference between Islamic law and Ottoman law. Since in the Ottoman court the kadi is the man who is entitled with the duties of judge and notery and also the civic and administrative duties, different cases passed to court can give information about the different aspects of social life. As the judge-notery the records of kadi serve as the one single source in which one can find both the cases like divorce and the relations between partners like purchase and sale if the family issues are in question

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Court Records, Marriage, Divorce, Alimony

Şeriyye Sicillerine Göre Hicri 1137 (1724-1725) Senesi İstanbul’unda Osmanlı Ailesinin Evlenme ve Boşanma Verilerine Göre İncelenmesi

Öz

Sosyal hayatın bütün yönlerinden izlerin bulunduğu şeriyye sicilleri Osmanlıtoplumsal yapısına dair yapılan araştırmalarda önemli bir yere sahiptir.Kadı’nın kazai görevleri yanı sıra idari ve beledi görevleri de üstlenmesi,hem hâkim hem noter fonksiyonuna sahip oluşu bu zenginliğin başlıca sebebidir.Bu çalışmada da cemiyetin en küçük birimi olarak nitelenen aileninevlenme, boşanma, nafaka gibi davalar açısından Hicri 1137 (1724-25) yılındakidurumu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Diğer bir deyişle hukuki belgelerdensosyolojik sonuçlar elde edebilmek için İslam hukuk prensiplerininOsmanlı dönemindeki uygulamalarına müracaat edilmiştir. Osmanlı ailehukuku İslam hukukunun temel prensiplerini esas almaktadır. Teorik hukukunuygulanışındaki örneklere ise şeriyye sicillerinde rastlanılmaktadır. Ailehukukunun evlenme, boşanma ve çocuklarla ilgili sicillerde yer alan kayıtlarınınincelenmesi hem teorik hukukun uygulamaları hem ailenin toplumsalyapı içindeki konumu hakkında bilgi vermektedir. Konuyu sınırlandırmakgerektiğinden bu çalışmada yer olarak İstanbul ve dönem olarak Hicri 1137(1724-1725) yılı seçilmiş ve İstanbul Şeriyye sicillerinden bu yıllara ait İstanbulBab Mahkemesi 135, Ahi Çelebi Mahkemesi 124 ve 125 numaralıdefterlerdeki evlenme, boşanma ve nafaka kayıtları gruplandırılmıştır. Bu üçdava türü içerisindeki verilerden çalışılan yıldaki evlenme, boşanma sayıları,boşanmaların talak ve muhalaa olarak oranları, evlilik esnasında aile arasıilişkiler, boşanma sebepleri, boşanma sonrası kadın ve çocuğun durumu gibihususlara değinilmiştir. Bütün verilerin değerlendirilmesinden çıkan genelsonuç İslam ve Osmanlı aile hukukunun paralellik arz ettiği ve Osmanlı ailehukukunda ailenin bütün üyeleri açısından bireysel hakların mevcut hukuk çerçevesinde korunduğu yönündedir. Bununla birlikte genel istatistiki değerlendirmeler için bir bölgenin farklı yıllara ait verilerinin de çalışılmasının zorunlu olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Mahkeme Kayıtları, Evlenme, Boşanma, Nafaka

Kaynakça

• Şeriyye Sicilleri
• İstanbul Şeriyye Sicilleri (İŞS): İstanbul Ahi Çelebi Mahkemesi, Nu- mara: 124, 125; İstanbul Bab Mahkemesi, Numara:135; İstanbul Davudpaşa Mahkemesi, Numara: 60, 63, 65, 68.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), Kadı Sicilleri Dizisi
• İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 3 Numaralı Sicil, haz. Rıfat Günalan, Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Mustafa Oğuz; proje yönetmeni M. Akif Aydın; editör Coşkun Yılmaz, İstanbul, 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 46 Numaralı Sicil, haz. Sabri Atay ... [ve öte], Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Fikret Sarıcaoğlu, proje yönetmeni M. Akif Aydın, editör Coş- kun Yılmaz, İstanbul, 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 54 Numaralı Sicil, haz. Hü- seyin Kılıç ... [ve öte], Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Fikret Sarıcaoğlu, proje yönetmeni M. Akif Aydın, editör Coşkun Yılmaz, İstanbul, 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 12 Numaralı Sicil, haz. Rasim Erol ... [ve öte]; Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Fikret Sarıcaoğlu, proje yönetmeni M. Akif Aydın, editör Coşkun Yılmaz İstanbul, 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 18 Numaralı Sicil, haz. Sa- lih Kahriman ... [ve öte], Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Fikret Sarıcaoğlu, proje yönetmeni M. Akif Aydın, editör Coşkun Yılmaz, İstanbul, 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Galata Mahkemesi 90 Numaralı Sicil, haz. Fuat Recep - Salih Kahriman, Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Mustafa Oğuz, proje yönetmeni M. Akif Aydın, editör Coş- kun Yılmaz, İstanbul, 2012.
• İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadareti Mahkemesi 21 Numaralı Sicil, haz. Rasim Erol – Hüseyin Kılıç, Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Fikret Sarıcaoğlu, proje yönetmeni M. Akif Aydın, editör Coşkun Yılmaz, İstanbul, 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadareti Mahkemesi 56 Numaralı Sicil, haz. Fuat Recep - Sabri Atay, Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Fikret Sarıcaoğlu, proje yönetmeni M. Akif Aydın, editör Coşkun Yılmaz, İstanbul, 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil, haz. Bil- gin Aydın – Ekrem Tak, editör Coşkun Yılmaz, İstanbul, 2008.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 2 Numaralı Sicil, haz. Rı- fat Günalan ... [ve öte.], Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Mahmut Ak - Mustafa Oğuz, proje yönetmeni M. Akif Ay- dın, editör Coşkun Yılmaz, İstanbul, 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 9 Numaralı Sicil, haz. Ke- nan Yıldız, kontrol eden Recep Ahıshalı, proje yönetmeni M. Akif Aydın, editör Coşkun Yılmaz, İstanbul, 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 14 Numaralı Sicil, haz. Nuray Güler, Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Ab- dülkadir Özcan, proje yonetmeni M. Akif Aydın, editör Coşkun Yılmaz, İstanbul, 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 17 Numaralı Sicil, haz. Orhan Gültekin, Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Mustafa Oğuz, proje yönetmeni M. Akif Aydın, editör Coşkun Yılmaz, İstanbul 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 26 Numaralı Sicil, haz. Rı- fat Günalan, Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Fikret Sarıcaoğlu, proje yönetmeni M. Akif Aydın, editör Coşkun Yıl- maz, İstanbul 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 51 Numaralı Sicil, haz. Rıfat Günalan, Arapça metin Mehmet Akman, kontrol eden Fe- ridun Emecen, proje yönetmeni M. Akif Aydın, editör Coşkun Yılmaz, İstanbul, 2010. Telif Eserler
• Anderson, Siwan. “The Economics of Dowry and Brideprice.” Journal of Economic Perspectives XXI/4 (2007): 151–174.
• Aydın, Mehmet Akif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul, 1985.
• Aydın, Mehmet Akif. “Osmanlı Hukukunda Kazai Boşanma, Tefrik.” Osmanlı Araştırmaları V (1986): 1-12.
• Bay, Abdullah. “Osmanlı Toplumunda Evlatlıklar Ve Hukukî Durum- ları.” Turkish Studies, 9/4 Spring (2014):149-163.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhıyye Ka- musu II. İstanbul, 1967.
• Cin, Halil. İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara, 1974.
• Cin, Halil. Eski Hukukumuzda Boşanma. Konya, 1988.
• Çolak, Mücahit. “İslam Hukukunda Ceza Ehliyeti Açısından Yaş Kü- çüklüğü.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35 (2011): 103-124.
• Ekin, Ümit, “Sakk Mecmualarının Tarih Araştırmalarında Kaynak Olarak Kullanılması Üzerine Bir Deneme.” Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 53 (2010): 115-136.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Osmanlı Hukukunda İzinname İle Nikah.” Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 2 (2006): 41-60.
• Ertuğ, Nejdet. “18. Asır İstanbul Şer’iyye Sicillerinde, Miras ve Satış Hüccetlerindeki Sosyal Nitelikli Verilerin Değerlendirilmesi.” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 11 (2004): 1-30.
• Karaman, Hayreddin. Fıkıh Usulü. İstanbul, 1964.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli Osmanlı Hukuku I. İstanbul, 2009.
• Kaşıkçı, Osman. İslam ve Osmanlı Hukukunda Mecelle. İstanbul, 1997.
• Kaya, Ali. “17. Yüzyıl Bursa Şer’iye Sicillerinin İslam Aile Hukuku Açısından Tahlili.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi, XVII/1 (2008): 81-107.
• Kaya, Süleyman. “Mahkeme Kayıtlarının Kılavuzu: Sakk Mecmuala- rı.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, III/5 (2005): 379- 416.
• Kıvrım, İsmail. “17. yüzyılda Osmanlı Toplumunda Boşanma Hadi- seleri (Ayıntab Örneği; Talak, Muhalaa ve Tefrik ).” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1) (2011): 371-400.
• Kuşu, Selma. “Şer’iye Sicillerine Göre H. 1065–1079/ M. 1655–1669 Tarihleri Arasında Edirne’de Sosyo-Ekonomik Hayat.” Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, 2009.
• M. Muhammed Şeltut-Ali Sayis. Mukayeseli Mezhepler Hukuku, çev. Sait Şimşek, İstanbul: İlim Yayınları.
• Molla Hüsrev. Gurer ve Dürer Tercümesi II. çev. Arif Erkan, İstanbul, 1980.
• Paçacı, İbrahim. “Sosyal Hayattaki Değişim Sürecinde İslam Aile Hu- kuku (Evlenme ve Boşanma Örneği).” İslam Hukuku Araştır- maları Dergisi, 11 (2008): 59-92.
• Sak, İzzet. “Şer’iye Sicilleri Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaş- larının Aile Hayatı: Konya Örneği (1700-1725).” Tarihin Peşin- de Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (2012): 117-135.
• Taha Cabir el-Alvani. Fıkıh Usulü, İslam Fıkhını Araştırma ve Kavra- ma Yöntemi. çev. Mehmet Erdoğan, İstanbul, 1992.
• Tak, Ekrem. “Diplomatik Bilimi Bakımından XVI-XVII. Yüzyıl Kadı Sicilleri ve Bu Sicillerin İhtiva Ettiği Belge Türlerinin Form Özellikleri ve Tanımlanması.” Doktora Tezi, Marmara Üniver- sitesi, 2009.
• Tezcan, Mahmut. “İlkel Toplumlarda Başlık Parası Geleneği.” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, IX/1, (1976): 415-426.
• Uğur, Yunus. “Şer’iyye Sicilleri.” TDV. İslam Ansiklopedisi XXXIX (2010): 8-11.
• Yakut, Esra. “XIX. Yüzyılda Orta Anadolu Bölgesi’nde Evliliğin Orta- ya Çıkışı, Sona Ermesi ve Sonuçları.” Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XII/1-2 (2008): 237-265.
• Yüksek, Ali. “İslam Aile Hukukunda Boşama Yetkisi ve Kadının Bo- şanması.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, VII/32 (2014): 340-354.
• Zuhayli, Vehbe. İslam Fıkhı Ansiklopedisi I, IX. çev. Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy vd., Risale Yayınevi, 1994.