Abdurrahman El-Caberti ve Giovanni Reggio’nun Anlatılarında “Kahire Kale Katliamı” (Mart 1811) ve Memlüklerin Mısır’dan Tasfiyesi

Yıl 2016, Cilt: 11 Sayı: 2, 0 - 0, 03.12.2016

Selda Güner

https://doi.org/10.17550/aid.67761

Öz

Modern Mısır tarih yazıcılığında farklı kurumlar, gelenekler, süreçler yerine
kurucufigürler/önderler üzerinden okumak yönünde güçlü bir gelenek
vardır. Tarih yazıcılığına da egemen olan bu geleneğe göre Mehmed Ali
Paşa Mısır’daki ‘ecnebi’ egemen, Osmanlılara karşı Mısır Arap ruhunun
direnişini temsil etmiş ve Mısır kimliğini harekete geçirmişti. Ayrıca geleneksel
bir cemiyete Avrupa fikir ve müesseselerini ithal etme yönünde cesaret
de göstermişti. Oysa iktidar ilişkileri açısından, Mehmed Ali Paşa’nın
“Aydınlıkçı” kimliğine çoğu kez politik muhaliflerini acımasızca tasfiye
eden despotik bir portre eşlik etmiştir.
Bu makalenin konusunu oluşturan ve Memlüklerin Mısır’daki tarihi-siyasi
varlığına son veren Mart 1811 tarihli Kahire Kale Katliamı’nın planlayıcı
ve icracısı da nitekim Kavalalı Mehmed Ali Paşa’dır. 1811 yılında Paşa, Hicaz’ı
işgal eden Vehhabilere karşı Babıali’nin elindeki yegane silahı oluşturuyordu.
Nitekim Kale Katliamı da Vehhabileri tenkil için Cidde valiliğine atanan
oğlu Tosun Paşa’nın tayini şerefine 1 Mart’ta Kahire Kalesi’nde düzenlenen
merasim gününde icra edilmişti. Mehmed Ali Paşa’nın bu ilk ve en büyük
siyasî tasfiye operasyonu bu monografinin merkezini oluşturacaktır. Bunun
için Caberti’nin bilinen Tarih’inin yanı sıra o sıralar Kahire’de bulunan ve
İngiltere’nin bölgedeki ajanlarından olan Giovanni Reggio’nun mektubu ve
ilgili Osmanlı ve İngiliz arşiv malzemesinden istifade edilecektir.