XIX. Yüzyılda Finike’nin İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısından Kesitler

Yıl 2017, Cilt: 12 Sayı: 2, 35 - 63, 15.10.2017

Hatice Durgun

https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.307181

Öz

Antalya’nın
batısında bulunan ve ismini Fenikelilerin buralarda kurmuş olduğu ticaret
şubelerine izafeten aldığı düşünülen Finike, eski çağlardan günümüze birçok
uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Verimli topraklara sahip bir ova üzerinde
kurulmuş olan kentin, doğu-batı güzergâhındaki yol üzerinde bulunması, buranın
önemini arttıran faktörlerden olmuştur.

Türklerin
bölgeye yerleşmeye başladıkları dönemde Pisa Koyu olarak bilinen Finike,
bir korsanlık üssü haline gelmiştir. Bizans- Arap mücadelesine de sahne olan
bölgeye Selçuklular döneminde Teke Aşireti yerleştirilmiştir. Anadolu
Beylikleri döneminde Finike, Menteşe Oğulları’nın talî bir kolu olarak idare
edilmiş, bölgenin Osmanlılar eline geçişi Yıldırım Bayezid döneminde
gerçekleşmiştir.

Finike
Osmanlı döneminde de önemini korumuştur. XVII. yüzyılda Mısır İskelesi olarak adlandırılan Finike, iç
bölgelerle ulaşımı sağlayan önemli bir liman şehri olmasının yanında zengin
ormanlarından elde edilen kereste ihracatıyla da dikkat çekmektedir. Aynı
zamanda buraya, bölgenin en büyük kasabası olan 12 saat mesafedeki Elmalı’ya
gönderilecek bazı ticarî mallar indirilmiştir. Yine Finike ve çevresinden
çıkarılan ve imtiyazı hakkında birçok tartışma yaşanan krom ve manganez
madenleri, Finike iskelesinden ihraç edilmiştir.

Konumu
itibariyle önemli bir liman kenti olan Finike’de, nahiye müdürlerinin çok sık
değiştiği tespit edilmektedir. İdari istikrardan mahrum kaldığı görülen Finike
Nahiyesi’ndeki bu düzensizlik, havalide kaçakçılık ve yolsuzluğun önünü açan
amiller olmuş, devlet memurlarının birçoğu bölgede yolsuzluk ve rüşvet
eylemlerine karışmıştır. Vilayet Nizamnamesi’nin uygulamaya konulmasının
ardından Elmalı Kazası’na nahiye statüsünde bağlanan Finike, XX. Yüzyıl başlarındaki
yeni idarî düzenlemeye kadar mevcut statüsünü korumuştur. 

Anahtar Kelimeler

Finike, Finike Limanı, Teke Sancağı, Antalya

Views From Administrative and Socio-Economic Structure of Finike In The 19th Century

Öz

Finike, which is located in the western part of Antalya and considered to
be named after the commercial branches Phoenicians built here, has been
home to many civilization from ancient times. The fact that the city was built
on a plain with fertile soil and its location along the east-west route has been
one of the factors that increased the significance of this place.
Finike, which was called as the Mısır İskelesi in the 17th century, has been
an important harbor city that provided access to the inner region and it also
attracted attention with the export of timber from its rich forests. At the same
time, some commercial goods to be sent to Elmali, which was the largest
town in the region and 12 hours away, were unloaded here. Again, the chrome
and manganese mines, which were mined from and around Finike and of
which concession sparked debate , were exported from Finike Pier.
In Finike, which was an important port city due to its location, it is confirmed
that commune directors changed very often. This irregularity in the
Finike Commune, which was deprived of administrative stability, became
a source of smuggling and corruption in this vicinity in this study, the executive,
social and economical structve of Finike is tried to be presented in
the light of the Ottoman Archive documents. Moreover, ıts signifiance in the
Teke Sanjak, to which it was attached as a seashore settlement is emphasized

Anahtar Kelimeler

Finike, Finike Harbor, Teke Sanjak, Antalya

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• Konya Vilayet Salnamesi
• “Antalya”, Yurt Ansiklopedisi, C.2, (ed.Yücel Yaman), Anadolu Yayıncılık, İstanbul, 1982.
• Ahmet Refik, “Hazine-i Evrak Tedkikatı: Fatih Zamanında Teke İli”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, sene:14, No: 79/2, İstanbul, 1340, s. s.65-76.
• Ahmet Refik, Anadolu’da Türk Aşiretleri (966-1200), Enderun Kitabevi, İstanbul, 1989.
• Ak, Mehmet; “19. Yüzyılda Antalya’da Kolera Salgını”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.4, S.17, Bahar 2011, s.254-268.
• Akdağ, Mustafa; Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, Celâlî İsyanları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2007.
• Armağan, Abdüllatif ; “XVI. Yüzyılda Teke Sancağı’nın Yönetimi ve Yöneticileri”, Ankara Üniversitesi DTCF Türkoloji Dergisi, 18, 1 (2011), s.273-293.
• Armağan, Latif; “XVI. Yüzyılda Antalya”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.24, S.38, Ankara, 2005, s.93-111.
• Arslan, Murat; “İ.Ö 188 Yılından İ.Ö. 67 Yılına Kadar Lykia, Pamphylia ve KilikiaTrakheia Sahillerindeki Korsanlık Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonuçları”, Adalya, No.VI/2003, s.91-116.
• Bayık, Hüdai; Kaş Tarihi, Ankara Gazeteciler Cemiyeti, Ankara, 1982.
• Beden, Aydın; 1854-1859 Tarihleri Arasında Antalya (8 No’lu Antalya Şer‘iyye Sicilleri Defterine Göre), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış YüksekLisans Tezi, Antalya, 2004.
• Borchhardt, Jürgen; LimyraZemuriTaşları, ArkeolojiveSanatYayınları, İstanbul, 1999.
• Cuinet, Vital; GéographıeAdmınıstratıveStatıstıqueDescrıptıve et Raısonnée de ChaqueProvınce de L’Asıe-mıneure, L’Anatoliecentrale Angora, Koniah, Adana, Mamouret-ul-Aziz, Sivas, C.VI, LesÉdıtıonsIsısIstanbul, 1894.
• Çevik, Nevzat; “Rhodiapolis ve Kumluca Sınırları İçindeki Diğer Antik Yerleşimler”, Kumluca Rhodiapolis, (ed. Nevzat Çevik), Kumluca Belediyesi Yayını, Antalya, 2008.
• Darkot, Besim; “Elmalı”, İslam Ansiklopedisi, C.IV, MEB, İstanbul, 1978, s.238.
• Davis, E.J;.Anadolu, XIX. yüzyılda Caria, Phrygia, Lycia ve Pisidia’nın Bazı Antik Kentlerine Yapılan Bir Gezinin Öyküsü, (çev.Funda Yılmaz), Arkeoloji ve Sanat Yay., İstanbul, 2006.
• Durgun, Hatice; “Teke Sancağı’nın Batısında Telgraf Hattı Tesisinin Gelişimi: Elmalı Örneği”, HÜTAD, Yıl 11, S.21, Güz 2014, Ankara, 2014 s.67-85.
• Durgun, Hatice;XIX. Yüzyıl’da Teke Sancağı’na Bağlı Elmalı Kazası’nınSosyo-Ekonomik Yapısı (1839-1914), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Antalya 2014.
• Erdem, İlhan; “Ortaçağ Sonlarında Likya Levant Ticareti ve Türkmenler, (12.-15. Yy.)”, III. Uluslar arası Likya Sempozyumu, Sempozyum Bildirileri, (07-10 Kasım 2005), C.I, (ed. Kayhan Dörtlük vd.), Akmed Yayınları, Antalya, 2006, s.243-251.
• Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 9. Kitap, (haz. Y.Dağlı-S.A.KahramanR.Dankoff), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005.
• Güçlü, Muhammet; “Doğu Akdeniz’de Bir Liman Kenti: Finike”, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, (ed.Haydar Çoruh vd.), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2011, s.415-441.
• Güçlü, Muhammet; “Müstakil Teke (Antalya) Sancağı’nın Kurulması ve İdari Düzenlemeye İlişkin Bir Belge”, Adalya, No: II/1997, s.290-300.
• Güçlü, Muhammet; “XIII.-XX. Yüzyıllar Arasında Kumluca Bölgesinin Tarihi Gelişimi”, Kumluca Rhodiapolis, (ed. Nevzat Çevik), Kumluca, 2008, s.113-130.
• Güçlü, Muhammet; XX. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya, Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Kültür Yay., Antalya, 1997.
• Karpat, Kemal; Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, TVYY, İstanbul, 2003.
• Küçükaşçı, Mustafa S.; “VII.-XII. Yüzyıllarda Likya’ya Arap İlgisi”, III. Uluslar arası Likya Sempozyumu, Sempozyum Bildirileri, (07-10 Kasım 2005), C.I, (ed. Kayhan Dörtlük vd.), Akmed Yayınları, Antalya, 2006, s.375-383.
• Moğol, Hasan; XIX. Yüzyılın Başlarında Antalya, Mehter Yayınları, Ankara, 1991.
• Saraçoğlu, Hüseyin; Akdeniz Bölgesi, MEB, İstanbul, 1989.
• Sezen, Tahir; Osmanlı Yer Adları, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 2006.
• Spratt, T.A.B.-Forbes, Edward; Milyas, KibyratisveLikya’da Yolculuklar, (çev. Doğan Türker), AKMED, Antalya, 2008.
• Tekindağ, Şehabettin; “Şah Kulu Baba Tekeli İsyanı”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S.3, Aralık 1967, s.34-39.
• Tekindağ, Şehabettin; “Teke-Oğulları”, İslam Ansiklopedisi, C.12/1, MEB, İstanbul, 1979, s.128-133.
• Texier, Charles; Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, C.III, (çev. Ali Suat), Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayınları, Ankara, 2002.
• Tızlak, Fahrettin; “Teke Eli’nde Sosyal Karışıklıklar”, Son Bin Yılda Antalya Sempozyumu, (18-19 Aralık 2003), Akdeniz Üniversitesi Basımevi, Antalya, 2006, s.27-50.
• Tızlak, Fahrettin; “Tekelioğlu İsyanı”, XIII Türk Tarih Kongresi, (4-8 Ekim 1999), C.III/I, TTK, Ankara, 2002, s.237-254.
• Tızlak, Fahrettin; “Türk hakimiyetinde Teke Yöresinin Sosyal Tarihi, (XX. yüzyıla Kadar)”, Dünden Bugüne Antalya, C.4, T.C. Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2010, s.153-163.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK, Ankara, 2011.
• Wittek, Paul; Menteşe Beyliği 13.-15. Asırda Garbî Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik, (çev. Orhan Ş. Gökyay), TTK, Ankara, 1986.
• Yılmaz, Leyla; Antalya (16. Yüzyılın Sonuna Kadar), TTK, Ankara, 2002.