The problem of the Lending Debt to the Timar Holders from the Treasury: The Case Study of Murat 4th of Bagdad Campaign

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 2, 191 - 210, 15.10.2021

İsmail Gündoğdu

https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.931646

Öz

One of the less studied subjects in Ottoman history is the issue of lending to timar cavalrymen from the treasury. The cavalry army (timarlı sipahis), which was the most important and the most numerous military institution of the state in the classical era of the Ottoman Empire, was not a (ulufeli) salaried army. However, since the middle of the 16th century, this military class began to lose its importance due to internal and external reasons. They used to earn their daily living and military campaign expenses from the taxes that they collected according to the law in their regions of duty. In addition, they did not receive financial support from the central government during the campaigns. In this study, the treasury's lending to the cavalry timariots (cavalrymen), zaims and sanjak beys from the central treasury and the recovery of these debts by the treasury in the Ottoman Empire will be investigated. For this, first of all, a series of firmans (imperial edicts) in the Topkapı Palace Museum were used. As it is understood from the archive documents, it is seen that the owners of the timar were not given loans during the Baghdad Campaign for the first time, but previously, sometimes by borrowing from the state treasury and sometimes from rich tradesmen, they were given to the soldiers who were in financial difficulties.

Anahtar Kelimeler

Ottoman History, Cavalry Army, Zaims, Lending Debth, Bagdat Campaign

Tımarlı Sipahilere Hazineden Borç Verilmesi Meselesi:IV. Murat’ın Bağdat Seferi Örneği

Öz

Osmanlı tarihinde az incelenen konulardan biri de tımarlı sipahilere hazineden borç verilmesi meselesidir. Osmanlı klasik çağında devletin en önemli ve sayıca en kalabalık askeri olan tımarlı sipahiler ordusu ulufeli bir ordu değildi. Gündelik geçimlerini ve sefer masraflarını görev bölgelerinde kanuna göre topladıkları vergilerden sağlarlardı. Ayrıca sefer sırasında devletten maddi destek almazlardı. Bununla beraber, 16. yüzyılın ortalarından itibaren iç ve dış nedenler dolayısıyla bu askeri sınıf önemini yitirmeye başlamıştır. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti'nde hazine tarafından tımarlı sipahiler, zaimler ve sancak beylerine hazineden borç verilmesi ve bu borçların geri alınması araştırılacaktır. Bunun için 4. Murad'ın Bağdat seferi kısaca ele alındıktan sonra, sefer dönüşü sırasında mali sıkıntıya düşen tımar sahiplerine Padişahın devlet hazinesinden borç vermesi durumu incelenecektir. Bunun için öncelikle Topkapı Sarayı Müzesinde bulunan bir dizi ferman serisinden yararlanılmıştır. Ayrıca Osmanlı Arşivinde bulunan diğer belgelerden de istifade edilmiştir. Arşiv belgelerinden de anlaşıldığına göre tımar sahiplerine ilk defa Bağdat Seferi sırasında borç verilmeyip, daha önce de bazen eyalet hazinesinden, bazen zengin esnaftan borç alınarak maddi sıkıntıya düşen askerlere borç verildiği görülmektedir. Eldeki kaynaklara göre borç verme uygulaması sadece Anadolu tarafında yapılan seferlerde sıkıntıya düşen Rumeli’deki tımar sahiplerine verildiği görülmektedir. Tımar sahiplerine verilen borçların yaklaşık bir sene sonra geri istendi eldeki fermanlar göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi, Tımarlı sipahiler, Zaimler, Borç verme, Bağdat seferi

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa, “Timar Rejiminin Bozuluşu”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 3/4 (Ankara 1945), s. 419-431.
• Akdağ, Mustafa, “Celali Fetreti”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 16/1-2 (Ankara 1958), s. 53-107.
• Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası – “Celali İsyanları”, İstanbul: YKY 2013. Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, I İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay 1993.
• Akyıldız, Ali, “Para”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXIV (Ankara 2004), 164.
• Atsız (haz): Aşıkpaşaoğlu Tarihi, (İstanbul: M.E. B. Devlet Kitapları, 1970).
• Aydın, H Veli, “Timar Sisteminin Kaldırılması Süreç ve Bazı Değerlendirmeler”, OTAM, XXII (Ankara 2001), 65-104.
• Ayni Ali Efendi, Kavânîn-i Âli Osman der- Hülâsa-i Mezâmîn-i Defteri Dâvân, önsöz, Tayyip Gökbilgin, İstanbul: Enderun Kitapevi 1979.
• Ayni Ali Efendi, Kavânîn-i Âl-i Osman der Hülâsa-i Mezâmini Defteri Dâvân, İstanbul: Tasvir-i Efkâr Matbaası 1280.
• Baltacı, Cahit, “Arpalık”, TDV İslam Ansiklopedisi, III (Ankara 1991), s. 392-393.
• Barkan, Lütfi Barkan, “Timar”, MEB İslam Ansiklopedisi, XII/I (İstanbul 1979), 286-333.
• Barkan, Ömer Lütfi, “The Price Revolution of the Sixteenth Century: A Turning Point in the Economic History of the Near East,” International Journal of Middle East Studies, VI/1(Cambridge 1975), pp. 3-28.
• Barkan, Ömer, “XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri," Belleten, XXXIV (Ankara 1970), 557-607.
• Baysun, M. Cavit, “Bağdat”, MEB İslam Ansiklopedisi, II (İstanbul 1979), s. 205-211.
• Canatar, Mehmet, “Kethüda”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXV (Ankara 2002), s. 333-35.
• Eddüri, Abdülaziz, “Bağdat”, TDV İslam Ansiklopedisi, IV (Ankara 1991), s.425- 433.
• Emecen, Feridun, “Çağdaş Osmanlı Kaynaklarında Uzun Savaşlar ve Zitvatorok Antlaşması ile ilgili Algılama ve Yorum Problemleri”, Osmanlı Araştırmaları, XXIX (İstanbul 2007), s. 87-97.
• Emecen, Feridun, “Cebelü”, TDV İslamh Ansiklopedisi, VII (Ankara 1993), s. 188-9.
• Emecen, Feridun, “Çift Resmi”, TDV İslam Ansiklopedisi, VIII (Ankara 1993), 3069-310.
• Emecen, Feridun, “Haçova Meydan Savaşı”, TDV İslam Ansiklopedisi, XIV (1994), s. 546-7.
• Emecen, Feridun, “Irakeyn Seferi”, TDV İslam Ansiklopedisi, XIX (Ankara 1999), s. 116-17.
• Emecen, Feridun, “Mufassaldan İcmale”, Osmanlı Araştırmaları, XVI (İstanbul 1996), s. 37-44.
• Emecen, Feridun, “Selim I”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVI (İstanbul 2009), s. 409-414.
• Gökbilgin, M. Tayyip, “Kanuni Sultan Süleyman’ın Timar ve Zeamet Tevcihi ile ilgili Fermanları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 17/ 22 (İstanbul 1967), s. 35-48.
• Gökçek, Mehmet Fatih, “XVII. Yüzyılın ilk Yarısında Bağdat'ta Osmanlı Safevi Mücadelesine Dair Bir Eser: Şeyh-Oğlu'nun Kitâbu Târîhi Dâriꞌs-Selâm'ı”, Turkish Studies, 11/6 (Ankara 2016), 31-60.
• Howard, Douglas, The Ottoman Timar System and its Transformation, 1563-1656, (Ph.D. Dissertation), Indiana: Indiana University, 1987.
• İnalcık, Halil, “Çiftlik”, TDV İslam Ansiklopedisi, VIII (Ankara 1993), s.313-314.
• İnalcık, Halil, “Timar”, TDV İslam Ansiklopedisi, XLIII (Ankara 2012), 168-173.
• İnalcık, Halil, Devlet-i Aliyye- Osmanlı Devleti Üzerine Araştırmalar I, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2009. İnalcık, Halil, Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid, Ankara: TTK 1987.
• İnalcık, Halil, “1431 Tarihli Timar Defterine Göre Fatih Devrinden Önce Timar Sistemi”, IV. Türk Tarih Kongresi, (Ankara 10-14 Ekim 1948), 132-140.
• İnalcık, Halil, “Tanzimat Nedir?”,AÜ DTCF Tarih Araştırmaları, I (Ankara 1940-1941), s. 237-263.
• İnbaşı, Mehmet, “Dördüncü Murad’ın Bağdat Seferi Masraf Defteri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12 (Erzurum 1999), s. 277-287.
• Kaya, Eyüp Said, Hasan Hacak, “Zimmet”, TDV İslam Ansiklopedisi, XLIV (Ankara 2013), s.224-228.
• Köprülü, Orhan, “Çavuş”, TDV İslam Ansiklopedisi,VIII (Ankara 1993), s. 236-238.
• Kütükoğlu, Mübahat, “Temessük”, TDV İslam Ansiklopedisi, XL (Ankara 2011), s.413-414.
• Machiel Kiel, “Prizren”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXIV (Ankara 2007), s.349-351.
• Sertoğlu Midhat (haz.). Sofyalı Ali Çavuş Kanunnâmesi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları 1992.
• Murphey, Rhoads, The Functioning of the Ottoman Army Under Murad IV (1623-1639/1032- 1049): Key to the Understanding of the Relationship Between Center and Periphery in Seventeenth-Century Turkey, (A Dissertation Submitted to the Faculty of the Division of Social Sciences in Candidacy fort he Degree of Doctor of Philosophy Chicago: The University of Chicago: 1979.
• Ögel, Bahaeddin, “İslam’dan Önceki Türk Devletlerinde Tımar Sistemi”, IV. Türk Tarih Kongresi, ( Ankara 1952), s.242-251.
• Öz, Mehmet, “Tahrir,” TDV İslam Ansiklopedisi, XXXIX (Ankara 2010), s.425-429.
• Özcan, Abdülkadir, “Dukakinzade Ahmet Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, IX (Ankara 1994), s. 550-551.
• Özkaya, Yücel, “XVIII. Yüzyılın Sonlarında Tımar ve Zeametlerin Düzeni Konusunda Alınan Tedbirler ve Sonuçları”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, XXXII (İstanbul 1972), s. 219-224.
• Özkaya, Yücel, “XVIII. Yüzyılın Sonlarında Tımar ve Zeametlerin Düzeni Konusunda Alınan Tedbirler ve Sonuçları”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, XXXII (İstanbul 1972), s. 219-224.
• Öztürk, Yücel,“Timar Thema Teriminin Ortaya Çıkması, Bizans Uygulaması ve Osmanlı İle Mukayesesi”, OTAM 31 (Ankara 2012), s.157-208.
• Özünlü, Emine Erdoğan, “Osmanlı Ordusunda Bir Motivasyon ve Terfi Kaynağı: “Terakki” Tevcihi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, III/11 (İstanbul 2010), s. 238-244;
• Pamuk, Şevket, “Kuruş” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXVI (Ankara 2002), s. 458-459.
• Pamuk, Şevket, “The Price Revolution in the Ottoman Empire Reconsidered”, International Journal of Middle East Studies, XXXIII/1 (Camridge Feb. 2001), pp. 69-89.
• Sahillioğlu, Halil, “Dördüncü Murad’ın Bağdat Seferi Menzilnâmesi”, Belgeler, II/3-4 (Ankara 1993), s.1-46.
• Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın Nu: 21, 2006.
• Şahin, İlhan - Feridun Emecen, “Amasya Antlaşması,” TDV İslam Ansiklopedisi, III (Ankara 1993), s.1-4.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, , İstanbul: Dergâh Yayınları 2003.
• Terzi, Arzu, “Hazîne-i Hassa”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXVII (Ankara 1998), s.137-141.
• Vocelka, Karl,“Avusturya Osmanlı Çekişmelerinin Dâhili Etkileri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 31 (İstanbul 1977), s.5-28.
• Yılmazer, Ziya, “Murad IV”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXI (Ankara 2006), s. 177-183.
• 3 Numaralı Mühimme Defteri (966–968 / 1558–1560) , Ankara: T.C. Başbakanlık DAGM 1993.
• 7 Numaralı Mühimme Defteri I-III (975-976/1567-1569), Ankara: T.C. Başbakanlık DAGM 1998.