XIX. yüzyılda Azerbaycan'da Şiî Müslümanların Bazı Dini Geleneklerine Dair

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 2, 211 - 226, 15.10.2021

Sevinc Nasirova , Tural Şiriyev

https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.959173

Öz

Diğer Müslüman ülkelerde olduğu gibi Azerbaycan halkının kültüründe de dini inançlar sistemi üzerinde oluşan gelenekler önemli yer tutmaktadır. Müslüman kültürünün ayrılmaz bir parçası olan bu gelenekler birçok mezhep ve tarikatın ideolojik etkisi altında oluşmuştur. Bu çalışmanın amacı XIX. yüzyılda Azerbaycan'da Şiî Müslümanlar arasında var olan geleneklerin bazı yönlerini incelemektir. Sovyetler dönemi sonrası Azerbaycan'da İslam kültürünü inceleme ihtiyacının ortaya çıkmasına rağmen, konuyla ilgili kapsamlı çalışmalara hala rastlanmamaktadır. Bu sebeple, başta Şiî Müslümanlar olmak üzere Azerbaycan halkının kültürel gelenekleri, Milli Azerbaycan Tarih Müzesi’nde korunan XIX. yüzyıla ait dini geleneklerle ilgili elem, keşkül, şerbethor, kırkaçar camı, seccade gibi materyaller üzerinden incelenmiştir. Araştırma, halkın manevi kültürünü incelemeyi amaçlasa da makalede yer alan materyallerin sanat örneği olarak özellikleri, yapılışının anlamı, hazırlanma teknikleri, üzerindeki desen ve hat yazılarının içeriği de araştırılmıştır. Aynı zamanda söz konusu geleneklerin halkın tarihsel geçmişiyle bağlantısını göstermek için önceki dönemlere de değinilmiş ve sonuç olarak XIX. yüzyılın etnografik özellikleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dini Gelenekler, Elem, Şii Müslümanlar, Keşkül, Seccade, Şerbethor

About some religious customs of Shii Muslims in Azerbaijan in the 19th century

Öz

As in other Muslim countries, traditions formed on the system of religious beliefs have an important place in the culture of Azerbaijani people. These traditions, which are an integral part of Muslim culture, were formed under the ideological influence of many denominations and doctrines. The purpose of this study is to examine some aspects of the traditions that existed among Shiite Muslims in Azerbaijan in the 19th century. Despite the need to study Islamic culture in post-Soviet Azerbaijan, there is still a lack of comprehensive research on the subject. In this context, the cultural traditions of the Azerbaijani people, mainly Shiite Muslims have been studied on the base of alams, kirkachar cams, prayer rugs and the other samples which belong to the 19th century and are being preserved in the National Museum of History of Azerbaijan. Although the research aims to examine the spiritual culture, the specificity of the materials in the article as an example of art, the meaning of the structure, the technique of preparation, the content of the patterns and calligraphy on it have been also studied. At the same time, in order to show the connection of the mentioned traditions with the historical past of the people, reference has been made to the previous periods and as a result, the ethnographic features belonging to the 19th century have been identified.

Anahtar Kelimeler

Alam, Keshkul, Prayer Rug, Religious Customs, Sharbatkhor, Shia Muslims

Kaynakça

• Azerbaijan National Academy of Sciences National Museum of History of Azerbaijan Ethnograph found (NMHA EF).
• Azerbaijan National Academy of Sciences National Museum of History of Azerbaijan Documental Sources found (NMHA DSF).
• Abdulla, Behlul. “Xalq inamları”. Azərbaycan etnoqrafiyası. III. C., Bakı: Şərq-Qərb Nəşriyyatı. (2007), 375-402. Ahmed ibn Hanbel. Kitabüz-Zühd, II. Cilt. Çev. M.Emin İhsanoğlu. İstanbul, 1993.
• Azerbaijan National Academy of Sciences National Museum of History of Azerbaijan Ethnograph found (NMHA EF).
• Azerbaijan National Academy of Sciences National Museum of History of Azerbaijan Documental Sources found (NMHA DSF).
• Bünyadov, Ziya - Əliyev, Rafiq. İslam: Tarix. Fəlsəfə. İbadətlər. Bakı: Elm Nəşriy., 1994.
• Bünyadova, Şirin. Namazlıq. Azərbaycan xalçaları. (13) C. 4 (2014), 85-93.
• Cəfərova, Xavər. Allaha pənah, Allaha təvəkkül. Bakı: Adiloğlu Nəşriyyatı, 2001.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2000.
• Eyupoğlu İ. Zeki. Anadolu İnançları (Anadolu Üçlemesi 1). İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 1998.
• Əfəndiyev, Rasim. Azərbaycan dekorativ-tətbiqi sənətləri. Bakı: Azərnəşr, 1976.
• Əliyeva, Həbibə. “Metal əşyalar üzərində dini kitabələr”. Azərbaycan Tarixi Muzeyi. Elm və Təhsil Nəşriyyatı. 2003, 254-261.
• Əliyeva, Nərgiz. İslam mədəniyyəti və Azərbaycan (VII-XIII əsrin əvvəlləri). Bakı: Elm və Təhsil Nəşriyyatı, 2017.
• Əhməd, Əsgər. XII-XV əsrlərdə Аzərbaycanın mənəvi mədəniyyəti. Bakı: Elm nəşriyyatı, 2012.
• Füzuli, Bayat. Kərbəla folkloru. Məhərrəmlik rituallarından şəbih meydan tamaşalarına. Bakı: Elm və Təhsil Nəşriyyatı, 2014.
• Kayıpmaz, Fahrettin - Kayıpmaz, Naciye. “Sivas Tonus seccadeleri”. Türk Etnoqrafya Dergisi. Sayı: 18 (1988), 5-59.
• Qasımov, Xeyirbəy. Orta əsrlərdə Azərbaycan mədəniyyəti. Bakı: Aspoliqraf, 2008.
• Qeybullayev, Qiyasəddin. Azərbaycanlılarda ailə və nikah (XIX əsr və XX əsrin əvvəlləri). C. 2. Bakı: Elm Nəşriyyatı, 1994.
• Qurani-Kərim. Tərcümə edənlər: Z.Bünyadov, V.Məmmədəliyev. Bakı: Azərnəşr, 1991.
• Musayev, Qılman. Bakı və bakılılar. Bakı: Nurlan Nəşriyyatı, 2006.
• Mustafa, Talas – Numan, Aksoy. “Osmanlı Süsleme Sanatlarının Türk Kültür Tarihi Ekseninde Değerlendirilmesi”. Türklük Bilimi Araştırmaları. Sayı: 19 (2006), 457-470.
• Mustafayev, Arif. Azərbaycanın maddi-mədəniyyət tarixi (etnoqrafik materiallar əsasında tipoloji tədqiqat). Bakı: Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 2009.
• Nemət, Məşədixanım. “Mis qablar üzərindəki kitabələr”. Azərbaycan Tarixi Muzeyi. Elm Nəşriyyatı, 2003, 247-253.
• Nemət, Məşədixanım. “Mis qablar üzərindəki kitabələr”. Azərbaycan Tarixi Muzeyi. Bakı: Elm Nəşriyyatı, 2004, 27-36.
• Nəsirov, Elnur. İslam tarixi. I. C., Bakı: Nurlar Nəşriyyatı, 2014.
• Özlü, Zeynel. “Osmanlı Sarayında Aşure Geleneği Uygulamasına Dair”. Milli Folklor Dergisi. (26) 101 (2014), 209-224.
• Paşazadə, Allahşükür. Qafqazda İslam. Bakı: Azərnəşr, 1991.
• Rıhtım, Mehmet. “Azərbaycanda təsəvvüf”. Təsəvvüf tarixi. Bakı İslam Universiteti Zaqatala Şöbəsi. Sayı: 4 (2011), 209-246.
• Şərifov, Şahlar. İslam tarixi. Bakı: Nurlar Nəşriyyatı, 2013.
• Vəlixanlı, Nailə. Azərbaycan VII-XII əsrlərdə: tarix, mənbələr, şərhlər. Bakı: Elm və Təhsil Nəşriyyatı, 2016.
• Vəlixanlı, Nailə. Ərəb xilafəti və Azərbaycan. Bakı: Azərnəşr, 1993. Керимов, Латиф. Азербайджанский ковер. Т. II. Баку: Гянджлик, 1983. Попов, Андрей. «Материалы по религии якутов». Сборник Музея антропологии и этографии. XI, Москва: 1949.