Onarımdan Sanata: XVIII. Yüzyıl Osmanlı Kitap Sanatlarında Vassale Tekniği

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 1, 1 - 22, 20.04.2024

Neslihan Konyalı

https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.1426632

Öz

Osmanlı sanatçıları tarafından, zamanla bozulan nüshalardan çıkarmak suretiyle ya da müzayedelerde satışa sunulan hat ve minyatürleri bir şekilde temin edip, daha fazla yok olmalarının önüne geçmek amacıyla uygulanan onarım işlemine vassale tekniği, bu tekniği uygulayan sanatçıya da vassal adı verilmiştir. XVII. yüzyılda Kalender Paşa tarafından hazırlanan I. Ahmed Albümü ile öne çıkan vassalecilik, XVIII. yüzyılda gelişerek devam etmiş, özellikle koleksiyoner Mehmed Emin Efendi ve adı bilinmeyen vassallar tarafından onarım tekniği olarak uygulanmıştır. Ancak onarım işlemi olarak başlayan bu teknik, Kalender Paşa ile birlikte sanata dönüşmüş ve başta murakkalar olmak üzere çok sayıda resimli nüshalar hazırlanmıştır. Bu makalede, XVIII. yüzyılda Osmanlı kitap sanatlarında karşılaşılan farklı bir şekilde uygulanması nedeniyle, önemli bir yere sahip vassale tekniğinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, söz konusu yüzyıllarda karşılaşılan ve kitapları onarmak amacıyla kullanılan vassale tekniğinin yüzyıllara bağlı olarak sanatçılar ve koleksiyonerler tarafından uygulanış biçimi, Osmanlı kitap sanatları içinde önemli bir yeri olan murakka ve resimli elyazmaları üzerinden seçilen örnekler ışığında incelenmiştir. Araştırma kapsamında ulaşılan örnekler arasından seçilen nüshalar; “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi B.408 numaralı I. Ahmed Albümü, H.1115 numaralı Hamse-i Nizami, H.2155 numaralı Albüm, H.2135 numaralı Murakka ve İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Koleksiyonu 06131, 06132, 06133 numaralı Şehnâme Tercümesi” adlı koleksiyonlarda yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kitap Sanatları, Murakka, Minyatür, Şehnâme Tercümesi, Vassale Tekniği

Teşekkür

Bu araştırmaya katkılarından dolayı değerli danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi Gülsen TEZCAN KAYA’ya teşekkürlerimi sunarım.

From Repaır To Art: Vassale Technıque In Ottoman Book Arts In The XVIIIth Century

Öz

By Ottoman artists, by removing them from copies that have deteriorated over time or by procuring calligraphy and miniatures offered for sale at auctions, the repair process applied in order to prevent them from disappearing further is called the vassale technique and the artist who applies this technique is called vassal. Vassalism, which came to the fore with the Ahmed I Album prepared by Kalender Pasha in the 17th century, ıt continued to develop in the XVIII century and was applied as repair technique especially by the collector Mehmed Emin Efendi and unknown name vassals. But this technique, which started as a repair process, With Kalender Pasha, it turned into art and many illustrated copies, especially muraqqa, were prepared. The aim of the study is to evaluate the vassale technique, which emerged as a repair technique in Ottoman book arts in the XVIIIth century, through selected miniatures. In addition, the lack of sufficient academic research on vassale technique miniatures makes this study important. In this context, the way in which the vassale technique, which was encountered in the centuries in question and used to repair books, was applied by artists and collectors depending on the centuries, was discussed and examined in the light of examples selected from murakka and illustrated manuscripts, which had an important place in Ottoman book arts. Copies selected from among the samples obtained within the scope of the research; "TSMK. B.408 Album of Ahmed I, H.1115 Hamse-i Nizami, H.2155, H.2135 Muraqqa, Istanbul University Rare Books Library Turkish Manuscripts Collection 06131, 06132, 06133 numbered Shahnameh Translation" is included in the collections.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Book Arts, Muraqqa, Miniature, Shahnâme Translation, Vassale Technique

Kaynakça

• And, M., (2021). Osmanlı tasvir sanatları 1: Minyatür. Yapı Kredi Yayınları.
• Arseven, C. E., (1993). Sanat ansiklopedisi. Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, 5, 76.
• Atbaş, Z. (2003). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ndeki H. 2155 numaralı murakka. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atbaş, Z., (2011). Dağılmış bir Safevi murakkasının, 18.yüzyıla ait bir Osmanlı murakkasında değerlendirilişi. Gelenek Kimlik bileşim: Kültürel kesişimler ve sanat, Günsel Renda’ya armağan. Haz. Zeynep Y. Yamanlar-Serpil Bağcı. Hacettepe Üniversitesi Basımevi.
• Atbaş, Z. (2018). Osmanlı Aydını Mehmed Emin Efendi için hazırlanmış bir murakka (TSMK. H.2155). Filiz Çağman’a Armağan. Lale Yayıncılık.
• Atbaş, Z., (2023). Evrak-ı Perişandan Evrak-ı Şahaneye: Mehmed Emin Efendi’nin kitap ve murakkaları. Osmanlı kitap koleksiyonerleri ve koleksiyonları: İtibar ve İhtiras. Dergah Yayınları.
• Bağcı, S., (2018). Vassal Kalender Paşa’nın eserlerini takdimi: Üç Osmanlı murakkasının mukaddimesi. Filiz Çağman’a armağan, Lale Yayıncılık.
• Bağcı, S.-Filiz Çağman-Günsel Renda -Zeren Tanındı, (2022). Osmanlı resim sanatı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Baydar, N, (2017). Kâğıt sanatları ve Kalender Paşa: I. Ahmed albümü. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çağman, F. (1982). Anadolu Türk minyatürü. Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, Görsel Yayınevi.
• Çağman, F. & Zeren Tanındı, (1979). Topkapı Sarayı Müzesi İslam minyatürleri. Tercüman Yayınları.
• Çağman, F., (2016). Osmanlı Sarayı tasvir sanatı. Masa Yayınları.
• Derman, M. U., (1997). Hat. TDV. İslam Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı Yayınları, 16, 427-437.
• D’ohsson, (1980). 18. Yüzyıl Türkiye’sinde örf ve adetler. Çev. Zehran Yüksel. Tercüman Yayınları.
• Erünsal, İ. E, (2013). Osmanlı’da sahaflık ve sahaflar. Timaş Yayınları.
• Erünsal, İ. E, (2015). Osmanlılarda kütüphaneler ve kütüphanecilik. Timaş Yayınları.
• Erünsal, İ. E, (2015). Osmanlı döneminde İstanbul kütüphaneleri. Antik Çağ'dan XXI. yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları, 7, 578-601.
• Erünsal, İ. E, (2021). Osmanlılarda kitap ticareti: Sahaflar ve kitapçılar. Timaş Yayınları.
• Esiner, M. (1985). Yazma kitap sanatları sözlüğü. İÜ. Fen Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Prof. Dr. Nazım Terzioğlu Basım Atölyesi.
• Fetvacı, E., (2012). The album of Ahmed I. Massumeh Farhad-Marianne S. Simpson (Ed), Ars Orientalis. V.42. Freer Gallery of Art Smithsonian Institution.
• Gelibolulu Mustafa Ali, (1982). Menakıb-ı Hünerveran. Haz. Müjgan Cumhur. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Konyalı, N. (2023). İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde bulunan Derviş Mustafa’nın Şehnâme Tercümesi’nde (NEK TY 06131-06132-06133) üslup ve ikonografi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kundak, A. N., (2005). Eyüp’te Medfun Şeyhülislam Veliyyüddin Efendi ve Oğlu Mehmed Emin Efendi. IX. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüp Sempozyumu.
• Mahir, B., (2018). Osmanlı Minyatür sanatı. Kabalcı Yayınları.
• Özcan, T., (2013). Veliyyüddin Efendi. TDV. İslam Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı Yayınları, 43, 40-42.
• Pakalın, M. Z., (1971). Vassale. Osmanlı Tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, C.3, Milli Eğitim Basımevi.
• Tanındı, Z, (1996). Türk Minyatür sanatı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tezcan, G. (2009). İslam Tasvir sanatında ikonografik çözümleme. Türk Dünyası Araştırmaları, 183, 451-458.
• Tezcan, H. (1995). Ferace. TDV. İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, 12, 349-350.
• Uluç, L. (2006). Türkmen Valiler Şirazlı ustalar Osmanlı okurlar: XVI. Yüzyıl Şiraz El Yazmaları. Türkiye İş Bankası Yayınları.