MEHMED SAİD’İN 1775’TE YAZDIĞI ZEYL-İ RİSALE-İ EDVAR-I KADIZADE ADLI ESERİN İNCELENMESİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 5, 128 - 153, 22.06.2018

Recep Uslu

Öz

Edvar adı verilen Türkçe müzik teorisi kitapları Türk müzikolojisinin önemli kaynaklarındandır.
Bazı müzikologlar, Türk müziği tarihinde Türkçe müzik teorisi Anadolu Edvarları’nın özel bir
yerinin var olduğunu kabul ederler. Bu makale sistematik müzikoloji yöntemiyle Anadolu edvarları
ekolünden bir edvar yazmasının incelemesini amaçlamıştır. Edvar yazması İstanbul Atatürk
kitaplığı, Muallim Cevdet, nr. K442’da kayıtlıdır ve bu güne kadar yeterince incelenmemiştir.
Makalede önce yazmanın dış ve iç tanıtımı yapıldı. Yazmanın özgün olup olmadığı tartışıldı.
Eserin yazarının kim olduğu, nasıl adlandırıldı, ne zaman yazıldığı, eserin nüshaları, eserin
kaynakları hakkında bilgiler verildi. Uygun tarafından yayınlanan Kadızade’nin nüshaları ile
karşılaştırıldı. Eserin salt Kadızade nüshası olmadığı anlaşılmıştır. Sistematik yöntemle bu
makale şu başlıklarla sunulmuştur: müziğin icadı, müzik mitolojisi, müzik biliminin değeri,
makam sınıflandırması (makamlar, şubeler, avazeler, terkipler), perdeler, alfabetik sırayla
makamların tanımları ve çalgı düzenleri (tanbur, kanun ve çenk gibi). Sınıflandırma işlemi
çağdaş Türk müzikolojinin ihtiyacına göre yapıldı. Bulguların sonucunda, Mehmet Said’in bu
kitaba yazar, Zeyl-i Risale-i Edvar-ı Kadızade (yani Kadızade’nin eseri olan Risale-i Edvar’a
ilaveler) ise bu orijinal eserin adı olması uygun görülmüştür. Makalede açıklandığı gibi yazma
1775 tarihinde yazılmıştır, eserde on yedinci ve on sekizinci yüzyıllara ait iki tip müzik ekolü
görülür. İçinde bulunan 93 makam arasında serrenkşuri adlı özgün bir makam vardır ve 23
makamın eski ve yeni ekole göre iki çeşit tanımını verir, usullerden söz edilmez. Eser aynı
zamanda III. Selim döneminin müzik tarihi kaynaklarından biridir.  

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Agayeva, S. –Uslu, R. (2008). Ruhperver, Ankara Ürün yay.
• Akdoğu, O. (1989). Türk Müziği Bibliyografyası, İzmir Ege Üniversitesi Türk Müziği Konservatuvarı yay.
• Anonim. (2017). Edvar-ı Musiki: 1642 Tarihli (haz. Recep Uslu), İstanbul Çengi yay. (yayıma hazır çalışma)
• Doğrusöz-Dişiaçık, N. (2012). Yusuf Kırşehri’nin Müzik Teorisi, Kırşehir Valilik yay.
• Ergan, M.S. (1994). Türkiye Müzik Bibliyografyası, Konya
• Erteki̇n, A.L. (2012). Ti̇re’den Payitahta Kadizade Tirevi (Molla Kasım) Ve Musiki Risalesi, İzmi̇r Medya Grafi̇k Yay. 2012
• Kadızade Mehmed Tirevi, Risale-i Edvar, Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin, nr. 3181, vr. 174b-181b (A nüshası), 1676 tarihli; Köprülü Ktp, Fazıl Ahmet Paşa, nr. 275 (B nüshası); Süleymaniye ktp. Nafiz Paşa, nr. 1503 (C nüshası).
• Levendoğlu Yılmaz, O. (2002), XIII. Yüzyıldan Bugüne Uzanan Makamlar ve Değişim Çizgileri, doktora tezi, 2002, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
• Mehmed Said, Zeyl-i Risale-i Edvar-ı Kadızade, Atatürk kitaplığı, Muallim Cevdet, nr. K442
• Popescu-Judetz, E. (2010). A Summary Catalogue of the Turkish Makams, İstanbul Pan yay.
• Tıraşçı, M. (2017). Türk Musikisi Nazariyatı Tarihi, İstanbul Kayıhan yay. 2017
• Uslu, R. (2000). “XV. Yüzyılda Yazılmış Türkçe Musiki Nazariyatı Eserleri”, İÜ Ed. Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 36, s. 453-465
• Uslu, R. (2012), “Rumi makamlar”, Porte Akademik, yıl 3, sy. 4, İstanbul İTÜ TMDK yay., s. 104-120
• Uslu, R. (2015), “Türk Müziği Tarihinde Yeni Bir Dönemlendirme Önerisi”, Medeniyet Sanat, sy. 2, s. 91-109
• Uslu, R. (2009). Hızır Ağa ve Müzik Teorisi, İstanbul Çengi yay.
• Uslu, R.-Doğrusöz-Dişiaçık, N. (2009). Abdülbaki Nasır Dede’nin Müzik Yazımı Tahririye, İstanbul İTÜ TMDK yay.
• Uygun, N. (2016). Kadızade Tirevi ve Musiki Risalesi, yüksek lisans tezi, 1990, Marmara Üniversitesi; aynı yazar, Tirevi’nin Musiki Risalesi, İstanbul DM Kitap yay.