ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA İNEBOLU’NUN 19. YÜZYILDAKİ FİZİKSEL GELİŞİMİ

Yıl 2022, Sayı: 16, 76 - 93, 03.09.2022

Hatice Çopur

Öz

Osmanlı şehirleri modernleşme dönemine kadar kamusal alan kavramından uzak, şehrin nüvesinde dini mimarinin esas alındığı, içe dönük, yaya trafiğine göre oluşturulmuş sokaklara ve çıkmaz sokağa sahip organik ağlar içerisinde şekillenmiştir. 18. yüzyıla gelindiğinde şehirlerde artan nüfus yoğunluğu, belediye hizmetlerindeki düzensizlikler ve bozulan vakıf hizmetleri Osmanlı şehirleri için genel geçerliliği olan kentsel düzenlemeleri zorunlu hale getirmiştir. Modernleşme süreci özellikle de Tanzimat’ın ilanından sonra yerel yönetimleri ve kentsel dokuyu düzenlemek amacıyla çıkarılan nizamnameler sayesinde Osmanlı şehirleri modern bir görünüm kazanmıştır. 19. yüzyılın sonunda Osmanlı şehirlerindeki resmi yapılar kentsel mekânda eylemlerin yoğunlaştığı yeni odak noktaları ortaya çıkmıştır.
İnebolu ilçesi sahip olduğu şehir dokusu ve kültürel miras ile bölgedeki diğer şehirlerden farklı bir gelişim sergilemektedir. Bu çalışmada, İnebolu’nun 19. yüzyılda yaşadığı yangın ve sel felaketlerinin ardından yeniden düzenlenen şehir dokusu ile bu dokunun ana aktörleri olan anıtsal mimari örneklerle ilişkileri bağlamında ele alınmıştır. Şehirde yaşanan felaketlerin özellikle şehrin çekirdeği oluşturan ticaret merkezini etkilemesi, dönemin yerel idarecilerine yeni imar yasalarını uygulama fırsatını yaratıştır. Bu amaçla ticaret merkezi için ızgara plan tipinde hazırlanan şehrin ilk kadastral plan ve arşiv belgeleri araştırmamızın temel kaynağını oluşturmaktadır. İnebolu’nun Anadolu’yu Karadeniz’e bağlayan en yakın liman olma özelliği 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Karadeniz üzerinden artan ticaret trafiğinde aktif rol almasını sağlamıştır. Şehrin artan ekonomik potansiyeli imar yasalarının uygulanmasını ve kamu kurumlarının oluşumunu hızlandırmıştır. Çalışmamızda şehrin fiziksel gelişimi tarih, ekonomi ve toplumsal gelişmeler ekseninde bütüncül bir yaklaşımla değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İnebolu, Liman şehri, Izgara Plan, 19. Yüzyıl

Kaynakça

• Abay A., N. (2019). Kentsel Alanların Korunması Bağlamında İnebolu Geleneksel Konut Mimarisi Değerlendirmesi. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi.
• Acar, H. (1995). Tarihte Kastamonu. Kastamonu.
• Aktüre, S. (1985). Osmanlı Devletinde Taşra Kentindeki Değişimler. Tanzimat'tan Cumhuriyet Türkiye Ansiklopedisi (Cilt IV, s. 891-904). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
• Anonim. (1970). Kastamonu İli Yapı Malzemesi ve Mahalli Şartlar. Ankara: Bayındırlık Bakanlığı.
• Cuinet, V. (1895). La Turquie d’Asie (Cilt 4).
• Çoban, F. (2006). H.1288 (M.1871) ve H.1317 (M.1899) Tarihli Kastamonu Vilyet Salnamelerinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi .
• Çopur, H. (2021). İnebolu Kent Merkezindeki Tarihi Kamu Yapıları (1850-1920). Karadeniz Araştırmaları, XVIII(69): 121-142.
• Demircioğlu, Z. (1973). Kastamonu Valileri 1881-1908. Kastamonu.
• Eldem, E. (2000). Osmanlı Bankası Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Erdem, G. (2001). Kastamonu, Aydın, Hüdavendigar ve Ankara (Bozok) Vilayetlerinin İdari Taksimatı (1272h/1855-56 ile 1328h/1910-1). Niğde: Niğde Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü.
• Eski, M. (2000). Kastamonu Valileri. Ankara.
• Gökoğlu, A. (1952). Paphlagonia, Gayrimenkul Eski Eserler ve Arkeolojisi (Cilt 1). Kastamonu.
• Güntan, Ç. (2007). II. Abdülhamid Döneminde İmparatorluk İmajının Kamu Yapıları Aracılığı İle Osmanlı Kentine Yansıtılması. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• İbret, Ü. B. (2010). Karadeniz Kıyısında Stratejik Bir Liman. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi(20): 15-30.
• İnalan, U. (2005). H.1311 (M.1893) Tarihli Kastamonu Vilayet Salnamesi'nin Traskripsiyonu ve Değerlendirmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anablim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Karakök, T. (2010). H.1288 (M.1871) Tarihli Kastamonu Vilayet Salnamesine Göre Kastamonu Vilayeti. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11): 267-276.
• Kırksekizoğlu , A. O. (1938). Beyza. İstanbul: Kader Basımevi.
• Koca N., Y. (2017). 18. Yüzyılda Karadeniz'de Rus Deniz Ticareti ve Osmanlı Devleti'ne Etkileri. Karadeniz İncelemeleri Dergisi(23): 83-106.
• Olivier, G. A. (1801). Atlas pour servir au Voyage dans l'empire Ottoman, l'Egypte et la Perse, fait par ordre du Gouvernement, pendant les six premières années de la République. Paris.
• Özdeniz , G. (2012). İnebolu Tarihi Ticari Merkez İle Geleneksel Konut Dokusunun Bütünleştirilmesine Yönelik Bir Öneri . İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Pinon, P. (1999). Anadolu ve Balkanlar'daki Osmanlı Kentlerinde Kentsel Dokular Tipolojisi Üzerine Bir Deneme. Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı "Uluslarüstü Bir Miras" (s. 166-179). içinde İstanbul.
• Seyitdanlıoğlu, M. (1996). Yerel Yönetim Metinleri (V): Turuk ve Ebniye Nizamnamesi ve Getirdikleri. Çağdaş ve Yerel Yönetimler Dergisi, 5(5): 67-81. Şahin, İ. (2001). Kastamonu. TDVİA (Cilt 24, s. 585-588). içinde İstanbul: Türk Diyanet Vakfı.
• Tekeli, İ., & İlkin, S. (2004). Cumhuriyetin Harcı-Modernitenin Altyapısı Oluşurken. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Tosunoğlu, A. (1984). XVI. Yüzyılda Kastamonu Sancağı. İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü.
• Tunoğlu, K. (2003). Bol Ünvanlı-İstiklal Madalyalı Yatırım Yoksunu Bir Şehrin Hikayesi İnebolu. İstabul.
• Ünlü, T. S. (2020). On Dokuzuncu Yüzyılda Doğu Akdeniz Liman Kentinin Yapısı. Planlama, 30(1): 1-14.