RAST MAKÂMI ÖRNEKLEMİNDE TEVŞİHLERİN MAKÂM ANALİZİ (18-21. YY.)

Yıl 2022, Sayı: 17, 113 - 128, 31.12.2022

Mustafa Süha Çubukcu , Alper Akdeniz

Öz

Tevşih, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) hayatından kesitlerin sunulduğu, ona olan övgülerin terennüm edildiği bir Türk Din Mûsikîsi formudur. Tevşih, ekseriyetle mevlîd ve mirâciye gibi Türk Mûsikîsinin en hacimli ve ihtişamlı formlarında icrâ edilmek üzere bestelenmesi ve bu formlardan beslenmesi hasebiyle içerisinde taşıdığı nazarî unsurların incelenmesi açısından önem teşkil etmektedir.
Türk Din Mûsikîsi bestekârlığında büyük önem taşıyan 18-21. yy. dönemlerini ihtivâ eden bu çalışmada, Rast makâmında bestelenen 33 adet tevşih makâmsal çerçevede ele alınmıştır. Belgesel ve tarihsel tarama temelinde gerçekleştirilen çalışmada, betimsel yöntemle sistematik bir inceleme hedeflenerek; verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi, tablo ve grafikler kullanılarak raporlaştırılması süreçleri izlenmektedir. Bu bağlamda çalışma içerisinde “tarama/survey” ve “sınıflandırma” metodları kullanılmıştır. Yapılan incelemeler yoluyla ilgili dönemler ve Rast makâmında bestelenen tevşihlerin; seyir, perde aralıkları, geçki ve çeşni gibi makâmsal özelliklerinin ortaya konularak eserlerin tarihi süreç içerisinde nasıl bir yol izlediğini gözlemlemek amaçlanmaktadır. Ayrıca ilgili dönemlerdeki nazarî anlatımlar ile tevşihlerde kullanılan beste üsluplarındaki benzerlik ya da farklılıkların saptanması hedeflenmektedir.
Müşâhede edilen eserlerin neticesinde bestelenen tevşihlerde dönemlerindeki nazariyatçı tarifleri ile hangi noktalarda mutâbıklık sağlandığı; dönemler ilerledikçe geçki ve çeşni yapılarında ne gibi farklılıklar meydana geldiği, perde aralıklarında nasıl bir değişim sergilendiği gibi konular tablolarda yer verilen verilere göre irdelenmiştir. Ayrıca tevşihlerde en fazla kullanılan biçim kalıbının farklı formlardaki kalıplarla benzerlik gösterdiği ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Makâm Analizi, mevlîd, mirâciye, rast makâmı, tevşih.

Kaynakça

• Akdeniz, A., Çubukcu, M. S. (2020). Divân-ı Kebîr'de Bulunan Bazı Nazariyat Nüveleri. Antalya: DEKAK.
• Akdoğan, B. (2003). Türk Din Musikisinin Anadolu' da Doğuşu ve Tarihi Seyri Hakkında Bazı Mülahazalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 44.
• Akgün, E. (2021). Türk Makam Müziği Sözlü Eser Besteciliğinin 17-19. Yüzyıl Arasındaki Değişiminin Form ve Makam Açısından Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Ana Bilim Dalı Müzik Bilimleri ve Teknolojileri Bilim Dalı Doktora Tezi.
• Cevher, M. H. (1992). Tanbûrî Cemîl Bey ve "Rehber-i Mûsikî". İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel Bilimler Anabilimdalı Yüksek Lisans Tezi.
• Erguner, S. (1991). Kutb-ı Nayı Osman Dede Ve Rabt-ı Ta'Bırat-ı Musıkı. İstanbul: Marmara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yüksek Lisans Tezi.
• Gönül, M. (2019). Türk Müziği Solfej-Makam-Usûl-Dikte Alıştırmaları. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Güngördü, B. (2000). Abdülbaki Nasır Dede'nin ''Tedkik U Tahkik''İnde Geçen Makamlarla Dönem Bestekarlarının Eserlerindeki Makamların Mukayesesi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanatta Yeterlilik Tezi.
• Güray, C. (2011). Bin Yılın Mirası Makamı Var Eden Döngü: Edvar Geleneği. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• İbn Fâris, (1991). Muʿcemü meḳāyîsi’l-luga (Nşr. Abdüsselâm M. Hârûn) Beyrut: Dârü’l-Cil, (t.y.).
• Kutluğ, Y. F. (2000). Türk Musikisinde Makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Levendoğlu Yılmaz, N. O. (2002). XIII. Yüzyıldan Günümüze Kadar Varlığını Sürdüren Makamlar ve Değişim Çizgileri. Ankara: Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi.
• Özcan, N. (2012). Tevşîh. İslam Ansiklopedisi (Cilt 41). İstanbul: TDV.
• Özcan, N. (1994). Dinî Mûsiki. İslam Ansiklopedisi (Cilt 9). İstanbul: TDV.
• Özkan, İ. H. (2007). Rast. İslam Ansiklopedisi (Cilt 34, s. 461-462). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı.
• Özkan, İ. H. (1990). Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tıraşcı, M. (2019), Türk Musikisi Nazariyatı Tarihi, Kayıhan Yayınları, İstanbul.
• Tırışkan, A. G. (2000). Hâşim Bey'in Edvârı. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Turabi, A. H. (2018). Türk Din Mûsikîsi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Yahya Kaçar, G. (2008). Türk Mûsikîsinde Makam. İstem, 147-158.
• Yekta, R. (1986). Türk Musikisi. (O. Nasuhioğlu, Çev.) İstanbul: Pan Yayıncılık.