MODERN ESTETİĞİN ÖNCÜ İSMİ: SHAFTESBURY’NİN FELSEFESİNDE SANAT VE ESTETİK

Yıl 2024, Sayı: 23, 153 - 170, 31.12.2024

Çağatay Olgun

Öz

Bu makale, 18. yüzyıl İngiliz filozofu Shaftesbury’nin sanata ilişkin düşüncelerini ve modern estetiğin evrimine olan katkılarını incelemektedir. Shaftesbury, estetik deneyimi salt bir duygu olarak değil, aynı zamanda rasyonel bir düzen içinde ele alarak güzellik algısını bilişsel bir kavrayışla birleştirmiştir. Bu yaklaşımı, sanatın salt duygusal bir ifade olmanın ötesinde, zihinsel bir faaliyet olduğunu işaret etmektedir. Ayrıca, toplumsal yapı ve sanat arasındaki ilişkiyi ele alarak, estetik gelişimin sosyal bağlamdaki önemini vurgular. Sanatın doğayı anlama ve ifade etme yeteneğine vurgu yaparak, estetik düşünceye ilişkin özgün tartışmalara öncülük eder. Shaftesbury'nin felsefi düşünceleri, özellikle estetik deneyim, güzellik algısı ve sanatın doğasıyla ilgili benzersiz perspektifi, modern estetik düşüncenin evrimine önemli bir katkı yapmıştır. “Characteristicks of Men, Manners, Opinions, Times” ve “Second Characters” eserlerinde yer alan rasyonel düzen, duygu ve zihin arasındaki denge, estetikle ahlak arasındaki ilişki gibi temalar, günümüz estetik teorilerinde hala tartışılan başat konular arasında yer almaktadır. Estetik ilgisizlik kavramı ise başta Kant felsefesinde olmak üzere modern estetiğe yön veren çok sayıda teorisyen ve düşünürü etkilemiştir. Shaftesbury’nin fikirleri, estetik alanındaki bilgi birikimimizi genişletmek ve günümüzdeki estetik anlayışının evrimini daha iyi kavramak adına önemli bir referans noktası oluşturmaktadır. Teorisinde öne çıkan değerlerin tarihsel bağlamda incelenmesi, estetik deneyimin doğasına ilişkin araştırmalarımızın yanı sıra, estetiğin insan yaşamındaki etkisine yönelik yaklaşımlarımıza katkı sağlama potansiyeli taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Shaftesbury, estetik, modern sanat, sanat felsefesi

Etik Beyan

Yukarıda bilgileri verilen makalenin yazar(lar)ı olarak; • Bu çalışmada, “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi” kapsamında uyulması belirtilen tüm kurallara uyulduğunu, • Bahsi geçen yönergenin “Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler” başlığı altında belirtilen eylemlerden hiçbirinin gerçekleştirilmediğini, • “TR Dizin Dergi Değerlendirme Kriterleri” kapsamında etik kurallar ile ilgili hususlara uygun olarak, gereken izin belgelerinin neler olduğunu ve dergiye sunulması hususundaki sorumluluğun tarafımızda olduğunu anlamış ve kabul etmiş olduğumuzu, • Çalışmamın/çalışmamızın Etik Kurul izni gerektiren araştırmalara dair kriterlerin dışında kalması sebebiyle etik kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer aldığını beyan ederim/ederiz.

Kaynakça

• Altunışık, M. A. (2020a). Shaftesbury’de Ahlakın Temeli: Ahlak Duygusu, On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 48:335-362.
• Altunışık, M. A. (2020b). Shaftesbury’de Din-Ahlak İlişkisi, FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 30: 497-516.
• Aronson, J. (1959). Shaftesbury on Locke. American Political Science Review, 53(04):1101–1104. http://dx.doi.org/10.29228/10.2307/1952077
• Aschenbrenner, K. & Holther, W. B. (1954). Reflections on Poetry, Berkeley and Los Angeles.
• Barasch, M. (1990). Modern Theories of Art, 1 –From Winckelmann to Baudelaire, New York: NYU Press.
• Baumgarten, A. G. (1900). Meditationes philosophicae de nonnullis ad poema pertinentibus, Hale Magdeburgicae.
• Beardsley, M. C. (1966). Aesthetics from Classical Greece to The Present, Tuscaloosa: The University of Alabama Press.
• Billig, M. (2008). The Hidden Roots Of Critical Psychology: Understanding The Impact of Locke, Shaftesbury and Reid, New York: Sage Publications.
• Blount, T. (1707). Glossographia Anglicana nova: or, a dictionary, London: D. Brown.
• Bosanquet, B. (1966). A History of Aesthetic, Old Woking: Unvin Brothers Ltd.
• Brett, R. L. (2020). The Third Earl of Shaftesbury, London: Routledge.
• Cassirer, E. (1932). The Philosophy of Enlightment, New Jersey: Princeton University Press.
• Crawley, C. (Ed.). (1965). The New Cambridge Modern History Vol. ix, Cambridge: Cambridge University Press. http://dx.doi.org/10.1017/CHOL9780521045476.
• Cudworth, R. (1996). A Treatise Concerning Eternal And Immutable Morality With A Treatise Of Freewill, Cambridge: Cambridge University Press.
• Dedeler, S. (2023). Shaftesbury: Ahlak&Estetik, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Dilthey, W. (1966). Leben Schleiermachers, Berlin: Walter de Gruyter & Co.
• Donougho, M. (2016). Shaftesbury as Virtuoso: or, The Birth of Aesthetics Out of a Spirit of Civility, Garry L. Hagberg (ed.), Fictional Characters, Real Problems: The Search for Ethical Content in Literature içinde (325-340), Oxford: Oxford University Press.
• Doran, R. (2015). The Theory of the Sublime from Longinus to Kant, Cambridge: Cambridge University Press.
• Hilario, M. (1968). Phenomenal Beauty and an Aesthetic of Experience, Philippine Studies, 16(2):297-317.
• Hobbes, T. (1998). Leviathan, Oxford: Oxford University Press.
• Hutton, S. (2015). British Philosophy in the Seventeenth Century, Oxford: Oxford University Press.
• James, P. (2016). The Sublime without Longinus, Boundary 2, 43(2). 73-124. http://dx.doi.org/10.1215/01903659-3469916
• Keskin, G. (2017). Modern Felsefi Estetiğin Temelleri: Shaftesbury, Wolff, Du Bos, Maltepe Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2017(1+2) (20. Yıl Özel Sayısı):202-220.
• King, J. N. (1990). Queen Elizabeth I: Representations of The Virgin Queen, Renaissance Quarterly, 43(1):30–74. http://dx.doi.org/10.2307/2861792
• Klein, E. L. (2010). Anthony Ashley Cooper, Third Earl of Shaftesbury. Standard Edition. II. Moral and Political Philosophy, Seventeenth-Century News, 68(3-4):221+.
• Klein, E. L. (2015). Shaftesbury, 3rd earl of (Anthony Ashley Cooper), Gary Day and Jack Lynch (Ed.), The Encyclopedia of British Literature 1660–1789 içinde (1671-1713), New York: John Wiley & Sons, Ltd.
• Kristeller, P. O. (1952). The Modern System of the Arts: A Study in The History of Aesthetics (ii), Journal of the History of Ideas, 13(1):17-46.
• Lee, R. W. (1940). Ut Pictura Poesis: The Humanistic Theory of Painting, The Art Bulletin, 22(4):197–269. http://dx.doi.org//10.2307/3046716
• Longinus (1995). On the Sublime. G. P. Goold (Ed.), Aristotle: Poetics, Longinus: On The Sublime, Demetrius: On Style içinde (143-307), Cambridge: Harvard University Press.
• Montesquieu, Charles de Secondat, baron de, (1854). Oeuvres complètes, Didot.
• More, H. (1662). A collection of several philosophical writings of Dr. Henry More, as namely, his antidote against atheism, appendix to the said antidote, “enthusiasmus triumphatus”, letters to des-cartes, etc., ımmortality of the soul, “conjectura cabalistica”, Cambridge: J. Flesher for W. Morden.
• O’connell, S. (1988). Lord Shaftesbury in Naples: 1711-1713, The Volume of the Walpole Society, 54:149–219.
• Olivieri, A. (2009). La realtà dell’immagine: studio sull’immaginazione in Shaftesbury, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Università degli studi di Trieste.
• Pastorelli, F. (2005). Critica alla filosofia formale e teoria del sense in Shaftesbury, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Scuola Normale Superiore.
• Proudfoot, M. & Lacey, A. R. (2010). The Routledge Dictionary of Philosophy (4.ed.), London: Routledge.
• Rivers, I. (2000). Reason, Grace, and Sentiment: A Study of the Language of Religion and Ethics in England, 1660-1780 (Vol. 2), Cambridge: Cambridge University Press.
• Sambrook, J. (2005). The Psychology of Literary Creation and Literary Response, H. B. Nisbet and Claude Rawson (Ed.), The Cambride History of Literary Criticism Vol. IV: The Eighteenth Century içinde (614-632), Cambridge: Cambridge University Press.
• Shaftesbury (1900). The life, unpublished letters and philosophical regimen of Anthony, Earl of Shaftesbury. (B. Rand, Ed.), London: Sonnenschein.
• Shaftesbury (2003). Characteristics of men, manners, opinions, times. (L. E. Klein, Ed.), Cambridge: Cambridge University Press.
• Sörbom, G. (2002). The Classical Concept of Mimesis, Paul Smith & Carolyn Wilde (Ed.), A Companion to Art Theory içinde (19-29), New Jersey: Blackwell Publishing.
• Stephen, L. (1904). English Literature and Society in The Eighteenth Century Ford Lectures, 1903. Manchester: Duckworth and Co.
• Stolnitz, J. (1961). On The Significance of Lord Shaftesbury in Modern Aesthetic Theory, The Philosophical Quarterly, 11(43):97-113.
• Tiffany, E. A. (1923). Shaftesbury as Stoic, PMLA, 38(3):642. http://dx.doi.org/10.2307/457335
• Townsend, D. (1987). From Shaftesbury to Kant: The Development of the Concept of Aesthetic Experience, Journal of the History of Ideas, 48(2):287–305. http://dx.doi.org//10.2307/2709559
• Townsend, D. (2009). Shaftesbury, Lord, Stephan Davies, vd. (Ed.), A Companion to Aesthetic içinde (537-538), New Jersey: Wiley-Blackwell.
• Uphaus, R. W. (1969). Shaftesbury on Art: The Rhapsodic Aesthetic. The Journal of Aesthetics and Art Criticism, 27(3):341-348.
• URL 1: Friedrich-Alexander-Universität (t.y.). Shaftesbury Project, https://www.angam.phil.fau.de/fields/enst/lit/shaftesbury/reading-room/ Erişim Tarihi: 04.11.2023.
• URL 2: Whichcote, B. (t.y.). Select Sermons of Dr. Whichcot [sic] in two parts, https://quod.lib.umich.edu/e/eebo/A65628.0001.001?view=toc Erişim Tarihi: 04. 03. 2024.
• Woodfield, R. (1975). The Freedom of Shaftesbury’s Classicism. British Journal of Aesthetics, 15(3):254-266. http://dx.doi.org/10.1093/bjaesthetics/15.3.254