SHEKI KHAN PALACE WALL PAINTINGS: EVENT FLOW MINIATURE WAR SCENES

Yıl 2024, Sayı: 23, 25 - 53, 31.12.2024

Mustafa Kemal Erhan Üçüncü , Yusuf Alizade

Öz

The event flow war scenes from the murals of the Palace of Sheki Khan, built in 1762 in Sheki, Azerbaijan, which is among the rare examples of Turkish architecture, were examined. The research, was carried out through literature review, on-site examination of the Palace of Sheki Khans and interviews with palace officials. While human life continues with struggle, this struggle can sometimes turn into a war. Even though war involves violence, pain and death, it is a source of pride for all nations and is recorded in their history as a heroic story. For this reason, even in the most popular palaces, frames depicting the war adorn the palace walls. Starting from cave paintings, extending to the present day, major events that have become an important subject of wall painting are visually depicted in history. The objects, weapons, clothes, ornaments and everything belonging to the period used in historical events that occurred over time have survived to the present day visually through paintings. For this reason, visualizing history live by creating visuals of the events increases the importance of wall painting. One of the most important applications of war scenes in Turkish painting is in the Sheki Khan Palace, built in the 18th century. These war scenes are depicted in the form of a plot on the walls of Konak Otağı, approximately fifteen meters long. In the research, the war scenes depicted on the walls of the Konak Otağı of the palace were examined in terms of their composition, painting techniques, features and event flows. In the research, the artistic interactions of nations with mutual relations in the historical process, specifically Azerbaijan, has been evaluated.

Anahtar Kelimeler

Palace of Sheki Khan, Mural, Miniature, Event flow, War scenes.

Şeki Han Sarayı Duvar Resimleri: Olay Örgüsü Minyatür Savaş Sahneleri

Öz

Türk mimarisinin nadir örnekleri arasında sanat incisi olarak yer alan, Azerbaycan’ın Şeki kentinde 1762’de inşa edilen Şeki Han Sarayı duvar resimlerinden olay örgüsü savaş sahneleri incelenmiştir. Araştırma, literatür taraması, Şeki Han Sarayı’nın yerinde incelenmesi ve saray görevlileri ile görüşmelerle gerçekleştirilmiştir. İnsan yaşamı, mücadele ile devam ederken, bu mücadele zaman zaman bir savaşa dönüşebilmektedir. Savaş her ne kadar şiddet, acı ve ölüm içerse de, tüm ulusların gurur kaynağı olup, tarihlerine kahramanlık öyküsü şeklinde işlenmektedir. Bu sebeple, en gözde saraylarda bile savaşı anlatan kareler saray duvarlarını süslemektedir. Mağara resimlerinden başlamak üzere, günümüze kadar uzanan, özellikle duvar resim sanatının da önemli bir konusu haline gelen büyük olaylar görsel olarak tarihi anlatmaktadır. Zaman içinde oluşan tarihi olaylardan kullanılan eşya, silah, giysi, süs ve devrine ait ne varsa resim aracılığıyla görsel olarak günümüze kadar ulaşmaktadır. Bu nedenle, oluşan olayların görselini oluşturarak tarihin canlı olarak görüntülenmesi duvar resim sanatının önemini artırmaktadır. Türk resim sanatında savaş sahnelerinin en önemli uygulamalarından biri de 18. yüzyılda inşa edilen Şeki Han Sarayı’nda bulunmaktadır. Bu savaş sahneleri olay örgüsü şeklinde Konak Otağı duvarlarında yaklaşık on beş metre uzunlukta işlenmiştir. Yapılan araştırmada, sarayın Konak Otağı duvarlarında resmedilen savaş sahneleri kompozisyonu, resim teknikleri, özellikleri ve akışı yönünden incelenmiştir. Araştırmada, Azerbaycan özelinde tarihsel süreçte karşılıklı ilişkileri olan milletlerin sanat etkileşimleri de değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şeki Han Sarayı, Duvar resmi, Minyatür, Olay örgüsü, Savaş sahneleri.

Kaynakça

• Asian Art.(2019). Sheki in Azerbaijan. https://asianartnewspaper.com/sheki-azerbaijan/; Access date: 27.09.2024.
• Aslanapa, O. (2010). Türk sanatı. (9. baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aydıngüler, M. H. (2023). Geleneksel sanatların dijitalleşmesi: Güncel sanatta minyatür örnekleri. International Social Sciences Studies Journal, 9(115): 8591-8604.
• Aydoğan, H. A. (2019). Türk halk inanış ve uygulamalarında el sembolü. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Azizsoy, A. (2015). Türk saray mimarisinde konut tasarımı ile biçimlenen anıtsal yapıya Azerbaycan’dan bir örnek. Art-Sanat, 4: 81-96.
• Azizsoy, A. (2016). Çarlık Rusya’sı devri Şeki (Azerbaycan) tarihi kent dokusunda oluşan değişim ve gelişen konut tiplerinde sürdürülen geleneksel unsurlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(44): 610 – 626.
• Baykal, B. (2022). Dîvânu Lugâti’t-Türk’e göre Türklerde ordu (Savaş, at ve teçhizat) (Unpiblisded Master’s thesis). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Berkli, Y. (2010). Uygur resim sanatının üslup özellikleri. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(45): 155-166.
• Berkli, Y. (2020). Avrupa sanatının temellerinde Orta Asya Türk sanatının izleri. EKEV Akademi Dergisi, 24(81): 571-586.
• Binark, İ. (1992). Osmanlı Devlet İle Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Belgeleri (Karabağ-Şuşa, Nahçıvan, Bakü, Gence, Şirvan, Şeki, Revan, Kuba, Hoy) I (1578-1914). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Baskanlığı, Yayın Nu: 4, Ankara.
• Bretanitsky, L. S., Weymarn, B. V. (1976). Art of Azerbaijan IV-XVIII centuries. Essays on the History and Theory of Fine Arts, Art, Moscow.
• Bulat, S. (2013). İshak Paşa Sarayı taçkapılarının bezemeleri açısından değerlendirilmesi. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 30: 19-43.
• Compareti, M. (2009). Samarcanda centro del mondo: Proposte di lettura del ciclo pittorico di Afrāsyāb. Milano: Mimesis.
• Çetin, U. (2018). Smyrna physiologus’u (Unpublished doctoral thesis). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Deveci, A. (2017). İran ve Osmanlı minyatüründeki savaş ve mücadele sahnelerine mukayeseli bir bakış. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(48): 311 – 329.
• Dieji, A. (2007). İran Minyatüründe Savaş Sahneleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dikilitaş, G. (2005). Duvar Resimlerinin Bozulmasına Neden Olan Etkenler ve Koruma Uygulamaları (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Elshad, B. (2020). Azerbaijan and Iran`s battle genre in the classical period Turkic dynasties rule of miniature painting in XIV-XVI centuries. International Journal of Scientific and Research Publications, 10(12): 654-673.
• Göl, H. (2016). Geçmişten Günümüze Azerbaycan. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1): 153-170.
• Güven, Ö. ve Gergüner, G. (1999). Türk Kültüründe Avcılığın Temel Dayanakları. PAÜ. Eğitim Fakültesi Dergisi, 5: 32-49.
• Habibbaylı, S. (2024). Azerbaycan Cumhuriyeti ve Gürcistan’ın turizm potansiyeli, politikaları, streatejileri ve karşılıklı turist akışının analizi. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 9(1): 39-57.
• Janson, J. (2020). The Anatomy of Paint: Pigment and Binder. http://www.essentialvermeer.com/palette/palette_anatomy_of_paint.html; Access date: 10.10.2023.
• Joy Kültür Sanat. (2023). Sanat tarihi: Antik dönem. https://www.necipyesiltepe.com/antik-donem-1/; Access date: 27.09.2024
• Kanberova, G. (2019). Ortaçağ Azerbaycan mimari süs kompozisyonları ve kaynakları. International Social Sciences Studies Journal, 5(30): 969 – 988.
• Karev, Y. (2005). Qarakhanid wall paintings in the cillidel of Samarqand: First report and preliminary observations (A. Gedik ve A. F. Baysal, Çev.). In Muqamas: An Annual on the Visual Culture of the / Islamic World, XXII, 45-84.
• Kerimov, K. (2014). Azerbaycan minyatürleri (İ. Terzi, Çev.). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 2010-2027.
• Khalilova, T. (2016). XVI-XIX. Yüzyıllarda kuzeybatı Azerbaycan’ın Osmanlı Devleti ile ilişkileri ve kültürel bağlar: Car-Balaken örneği (Unpiblisded Master’s thesis). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Konak, R. (2014). Minyatür sanatında boşluk ve mekân anlayışı. Akdeniz Sanat Dergisi, 7(14): 34-54.
• Konak, R. (2015). Minyatür sanatı bağlamında minyatür ve nakış kelimelerinin anlamına ilişkin bilgiler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1): 227-238.
• Kundak, A.N. (2017). Batı Türkistan duvar resimleri üzerine bir inceleme. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Konferansı, Aralık 2017, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 41 – 53, Trabzon.
• Kurban, V. (2009). 18–19. Yüzyıllarda Azerbaycan Şehirlerinde Sosyal ve Siyasi Durum. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1): 177-193.
• Kurtoğlu, S. ve Akengin, G. (2023). 15-16. Yüzyıl Osmanlı Dönemi minyatür sanatının incelenmesi ve disiplinler arası yaklaşımlarla güncel sanat pratiklerinde yorumlamaları. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 11(33): 501-619.
• Küçükyıldız, N. (2023). Sanat tarihi 2. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Mammadova, A. (2022). Azerbaycan’ın tarihi mimarlık abidesi Şeki Han sarayında ve geleneksel el dokumalarında kuş tasvirleri, Arış, 20-21: 260-274.
• Marshak, B.I. (2002). Türkler ve Soğdlular: Türkler, Cilt II, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Mecidov, 2008. Sovyetler Birliği Öncesinde ve Sonrasında Azerbaycan’da Kapitalist Yapının Oluşum Sürecinin Karşılaştırmalı Analizi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Mehdiyeva Azizzade, T. (2007). Türkiye’de çalışan Azerbaycanlı ressamların yaratıcılığı. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara.
• Miljković, M.N. Đorđević, D., Đokić, M., Miljković, V., Stoilkovski, K. (2017). Qualitative Analysis of Pigments and Biınders in Paint Colors Used in ''Gvozden'' by Mića Popović. Advance technodlogies, 6(2): 56-59.
• Muradova, T. (2021). Eski Türk simgelerinin çağdaş Azerbaycan sanatına etkisi (Unpiblisded Master’s thesis). Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Mutallimov, D. (2014). Azerbaycan Hanlıkları Ve Gülistan-Türkmençay Antlaşmaları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Mutallimov, D. (2015). Hanlıklar döneminde kuzey Azerbaycan’ın Osmanlı ile siyasi ilişkileri. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2): 155-177.
• Okçuoğlu, T. (2000). 18. ve 19. yüzyıllarda Osmanlı duvar resimlerinde betimleme anlayışı (Unpiblisded Master’s thesis). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özbek, H. (2015). Osmanlı minyatürlerinde ordu teşkilatına mensup süvari birlikleri tasvirlerinin teknik analizi (Unpiblisded Master’s thesis). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Özcan, O. (2005). Turkish – Ottoman miniature art within the context of electronic information design education. International Journal of Technology and Design Education, 15(3): 237-252.
• Özdemir, A. (2019). Şekihanovlar Evinin duvar resimlerinin restorasyon ve konservasyon aşamaları. Journal of Arts, 2(4): 199-208.
• Özdemir, Y. (2021). Karatay Medresesi çini eserler müzesinden ünik özellikte iki siren/Harpi figürlü seramik. Arkhaia Anatolika Anadolu Arkeolojisi Araştırmaları Dergisi, 4: 123-140.
• Özgürel, G., Baysal, K. (2018). Sanat turizmi açısından müze evler: zeki müren sanat müzesi örneği. Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR), 5(31): 4727-4741.
• Rasulova, Z. (2021). Bir Saray Bələdçisinin Qeydləri. Qanun nəşriyyatı, Bakı.
• Rzayeva, N. (2023). 1990'lar – 2000'lerde Azerbaycan güzel sanatlarının minyatür gelenekleri. Problems of Arts and Culture, 17(3): 88-94.
• Sazak, G. (2013). Varahşa Sarayı duvar resimleri. Tarih Dergisi, 57(1): 1-23.
• Seyidehmedli, G. (2021). Minyatür sanatı: Gelenek ve çağdaşlık. A. F. Baysal, R. Ak, Ş. Çaskır, Ed.). Geleneğin mirası. Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları: 117, Konya.
• Şahin Tekinalp, A.P., Dırık, A., Şay, S. (2023). Kapadokya Bölgesi Osmanlı dönemi duvar resimleri, korunma sorunları ve önerileri. Arkeoloji Dergisi, 2(1): 76-109.
• Şiraz Duvarı. (2017). “Tarihi” ve “Modern” İpek Yolu. https://sirazduvari.com/tarihi-modern-ipek-yolu/; Access date: 27.09.2024.
• The State Tourism Agency of the Republic of Azerbaijan. (2020). Conservation master plan of the historıc center of Sheki. UNESCO World Heritage Site, The State Tourism Agency of the Republic of Azerbaijan. The State Tourism Agency of the Republic of Azerbaijan. Travelaze Tourism Services. (2021). Azerbaijan. https://www.travelaze.com/azerbaijan/; Access date: 27.09.2024.
• Turan, R. (2018). Kuzey Azerbaycan’da Modern Ulusal Kimliğin Gelişim Sürecine Genel Bir Bakış. Atatürk Üniversitesi Yürkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, TAED-61: 429-451.
• Üçüncü, M. K. E. (2024). Türk milli duvar resmi sanatı kapsamında (Şeki Han Sarayı) fresk örnekleri (Unpiblisded Master’s thesis). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Yabalak, H. ,Sağ, M. (2020). Afrasyab duvar resimlerinde Türk gruplarının yer alış biçimi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 47: 119-138.
• Yakut, İ. (2014). Günümüzün eğitim ortamlarında resimli öykü taslağı (Story-board) ve öyküleştirme (Storyline) tekniklerinin işlevleri. Akdeniz Sanat Dergisi, 7(14): 55 – 72.
• YEM-2. (2008). Eczacıbaşı sanat ansiklopedisi: Resim, Heykel, Mimarlık, Tasarım, Arkeoloji, Fotoğraf. YEM Yayın – 38.
• Yuldashev, I. (2022). Development of pictorial art and miniature art in Central Asia and their role in social life. Scıence And Innovatıon Internatıonal Scıentıfıc Journal, 2(4): 13-18.
• Гаджиева, C.Х. (2012). Дворцовые Сооружения Города Шеки. AMIT, 3(20): 1-16.