Haber söyleminde ideoloji: 14 Mayıs 2023 Türkiye Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Haberleri Örneği

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 20, 137 - 152, 31.10.2025

Rengim Sine Nazlı , Bilal Erkan Değer

Öz

Medyada üretilen içerikler, çoğunlukla egemen yapının ideolojik söylemlerinin bir yansıması olarak şekillenmektedir. Ancak medya, yalnızca egemen söylemlerin taşıyıcısı değil, aynı zamanda karşıt ideolojilerin de kendilerini ifade ettiği bir mücadele alanı niteliği taşımaktadır. Bu bağlamda haber metinleri, ideolojik çatışmaların en görünür hale geldiği araçlardan biri olarak öne çıkmakta; ekonomik ve politik belirlenimlerle biçimlenen gerçeklik, haber dili aracılığıyla yeniden üretilmektedir. Bu çalışma, söz konusu söylemsel yeniden üretimi görünür kılmak amacıyla 14 Mayıs 2023 Türkiye Cumhurbaşkanlığı Seçimi'ne ilişkin haberleri, Van Dijk’ın Eleştirel Söylem Analizi yöntemiyle incelemeyi amaçlamaktadır. Örneklem olarak ideolojik yelpazede farklı konumlara sahip olan Hürriyet, Sözcü, Yeni Şafak ve Cumhuriyet gazeteleri seçilmiştir. Yapılan çözümlemeler sonucunda, haber içeriklerinin yalnızca bilgilendirme amacı taşımadığı; aksine, haber kuruluşlarının sahiplik yapısı ve ideolojik yönelimlerinin, haberin aktarımında belirleyici bir unsur haline gelerek, gazetecilikte nesnelliğin önüne geçtiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhurbaşkanlığı Seçimleri , Söylem analizi , İdeoloji.

Ideology in news discourse: The Case of May 14, 2023 Turkish Presidential Elections News

Öz

Media content is often shaped as a reflection of the dominant structure's ideological discourses. However, the media is not only a carrier of dominant discourses but also a battleground where opposing ideologies express themselves. In this context, news texts stand out as one of the tools through which ideological conflicts become most visible; reality, shaped by economic and political determinants, is reproduced through the language of the news. This study aims to examine news coverage of the May 14, 2023 Turkish Presidential Election using Van Dijk's Critical Discourse Analysis method to make this discursive reproduction visible. The newspapers Hürriyet, Sözcü, Yeni Şafak, and Cumhuriyet, which occupy different positions on the ideological spectrum, were selected as samples. The analyses revealed that news content does not solely serve the purpose of informing; on the contrary, the ownership structure and ideological orientations of news organizations become decisive factors in the transmission of news, hindering objectivity in journalism.

Anahtar Kelimeler

Presidential Elections , Discourse Analysis , Ideology.

Kaynakça

• Althusser, L. (2010). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. Çev. Alp Tümertekin. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Bulut, Y. (2011). İdeolojinin Tarihçesi. Sosyoloji Dergisi, 3(23), 183-206.
• Çakmak, F., ve Bilişli, Y. (2019). İdeoloji, Söylem ve İletişim Çalışmalarında Ruth Wodak. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 99-124.
• Çelik, H., ve Ekşi, H. (2008). Söylem Analizi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 27(27), 99-117.
• Çelik, N., B. (2005). İdeolojinin Soykütüğü: Marx ve İdeoloji. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Çoban, S. (2012). Gramsci, Hegemonya ve Kapitalizm. In First International Interdisciplinary Social Inquiry Conference.
• Çubukçu, A. (1994). Kültür ve İdeoloji Sorunları. İstanbul: Evrensel Kültür Kitaplığı.
• Cumhurbaşkanlığı Seçim Süresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf , Erişim Tarihi: 31.08.2023
• Devran, Y. (2010). Haber söylem ideoloji (Vol. 15). İstanbul: Başlık Yayın Grubu.
• Dural, A. B. (2012). Antonio Gramsci ve Hegemonya. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(39), 309-321.
• Ercan, G. S., ve Danış, P. (2019). Söylem, Söylem Çözümlemesi ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Tanımları ve Kapsamları. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 527-552.
• Fairclough, N. (2003). Dil ve İdeoloji. B. Özdemir (Ed), Söylem ve İdeoloji içinde (155-173). İstanbul: Su Yayınları.
• Feridunoğlu, İ. C. (2017). Hürriyet Gazetesi’nce 1964 Johnson Mektubu Süreci’nde Kullanılan Dilin Milliyetçi Söylem Bağlamında Söylem Analizi Yöntemiyle İncelenmesi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 371-394.
• Gökgül, A. N. (2023). Stuart Hall’un Kültür Kuramına Katkıları. 4. BOYUT Medya ve Kültürel Çalışmalar Dergisi, (21), 55-70.
• Gölcü, A., Enes, B., & Karadeniz, B. (2019). Dil ve Söylem Pratiklerini Haber Metinlerinde Aramak: Yeni Zelanda Terör Saldırısı Örneği. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (17), 220-251.
• Gül, S. S., & Nizam, Ö. K. (2021). Sosyal Bilimlerde İçerik ve Söylem Analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (42), 181-198.
• Günay, İ. E. (2022). Van Dijk’in Eleştirel Söylem Analizi Bağlamında Azerbaycan ve Ermenistan Arasındaki Savaşa İlişkin Le Monde ve Le Figaro’da Kullanılan Haber Başlık ve Girişlerinin Analizi. Aksaray İletişim Dergisi, 4 (1), 46 – 65.
• Gündüz, U., ve Arıkan, İ. (2018). Türk-İsrail Krizlerinin Türk Medyasında Temsil Örneklerinin Faırclough’ın Söylem Analizi ile Okunması. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İNİF E-Dergi), 3(2), 151-174.
• Güneş, A. (2018). Yazılı Basında Haber Söylemi: 24 Haziran 2018 Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili Seçim Haberlerinin Çözümlenmesi. İstanbul Arel Üniversitesi İletişim Çalışmaları Dergisi, 6(12), 13-42.
• Güneş, A. (2021). Eleştirel Söylem Analizi Çerçevesinde Metin Çözümlemesi: İstiklal Marşı Örneği. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 8(1), 152-168.
• Güngör, B. (2020). Söylem Yaklaşımı Üzerine Bir Kavram Çalışması ve Eleştirel Söylem Analizi. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi, 2(2), 1-11.
• Güngör, S. (2001). Althusser'de İdeoloji Kavramı. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2).
• Gürses, F. (2017). Kadın Cinayetlerinin Haber Söylemi: Münevver Karabulut ve Özgecan Aslan Haberleri Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 72(3), 541-568.
• Halifeoğlu, M. (2015). Stuart Hall: Yapı, İdeoloji ve Kültür. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Hall, S. (1999). İdeolojinin Yeniden Keşfi: Medya Çalışmalarında Baskı Altında Tutulanın Geri Dönüşü. M. Küçük (Ed), Medya İktidar İdeoloji içinde (77-127). Ankara: Ark Yayınları.
• Karaduman, S. (2017). Eleştirel Söylem Çözümlemesinin Eleştirel Haber Araştırmalarına Katkısı ve Sunduğu Perspektif. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 4(2), 31-46.
• McLellan, D. (2012). İdeoloji. Çev. Barış Yıldırım. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Müftiler, B. (2023). Norman Fairclough’un Eleştirel Söylem Çözümleme Modeline Göre Mahtumkulu Divanı’nın İdeoloji ve Güç/İktidar Temelinde Değerlendirilmesi. Folklor Akademi Dergisi, 6(1), 74-94.
• Nergiz, E., ve Akın, N. (2021). Kadına Yönelik Şiddet Haberlerinin Eleştirel Söylem Analizi: Mutlu Kaya Örneği. Middle Black Sea Journal of Communication Studies, 6(1), 1-16.
• Oçak, Z. (2018). İdeoloji Kavramına Marksist ve Post Marksist Yaklaşımlar: Karl Marks, Antonıo Gramscı ve Louıs Althusser. Dördüncü Kuvvet Uluslararası Hakemli Dergi, 1(2), 56-74.
• Oğuz, M. C. (2008). Söylem Analizi. Sosyoloji Notları, 5, 52-57.
• Sallan Gül, S., ve Kâhya Nizam, Ö. (2021). Sosyal Bilimlerde İçerik ve Söylem Analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (42), 181-198. https://doi.org/10.30794/pausbed.803182
• Subaşı, S. T. (2018). Stuart Hall ve Gramsci Etkisi. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (25), 487-502. Şah, U. (2020). Eleştirel Söylem Analizi: Temel yaklaşımlar.
• Şahin, Y. (2017). Michel Foucault’da söylem analizi. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), 3(6), 119-135.
• Şeker, M. (2003). Haber Söylemi İçinde Yapılandırılmış Örtülü Nesnellik İhlalleri. Selçuk İletişim, 2(4), 100-113.
• Topakkaya, A. (2007). İdeoloji Kavramının Tarihsel Gelişim Sürecine Kısa Bir Bakış. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1-2), 163-180.
• Toruk, İ., ve Sine, R. (2012). Haber Söylem Üretimindeki İdeolojik Etki: Wikileaks Haberleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (31), 351-378.
• Van Dijk, T. A. (1985). The expression of ethnic situation models in prejudiced stories. 1983.
• In: J.P. Forgas, (Ed.) Language and social situations, 61-79. New York: Springer, 1985.
• Van Dijk, T. A. (1991). Racism and the Press. New York: Routledge.
• Van Dijk, T. A. (2001). Critical Discourse Analysis. D. Schiffrin., D. Tannen, & E., H.Hamilton. (Ed.), In The Handbook of Discourse Analysis, Oxford: Blakwell Publishing.
• Van Dijk, T. A. (2019). İdeoloji: Multidisipliner Bir Yaklaşım. Çev. Demir, A. Ankara: Hece Yayınları ve Dergileri. Yaylacı, A. F., ve Beldağ, A. (2018). Değerler Eğitimi ve Güncel Tartışmalar: Gazete Haberlerine İlişkin Bir Eleştirel Söylem Analizi. Sakarya University Journal of Education, 8(1), 139-155.
• Yıldız, F. U., ve Günay, V. D. (2011). Yazınsal söylemin ideolojik boyutu. Synergies Turquie, 4, 153-167. TDK. (2023). İdeoloji, https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 28.08.2023.