Neuropsychology and Religion: : The Intersection of Two Poles

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 187 - 205, 22.12.2025

Merve Akdağ , Orhan Gürsu

Öz

In accordance with the principles of neurotheology, which is the interdisciplinary field that combines theology and neurology, the focal point of this study is the examination of the intricate relationship between the brain, religion, and religious practices. The objective of this study is twofold: firstly, to investigate the relationship between neuropsychology and religion, and secondly, to examine the effects of religious practices on the human brain. This study draws upon the findings of previous research conducted in this field to explore the neurological underpinnings of religion and religious practices. The structural and functional characteristics of the human brain are considered, and the changes and transformations of religious practices, such as prayer, fasting, and pilgrimage, are emphasized, particularly in relation to brain imaging techniques.The data obtained for this study were systematically organized and created.According to the data obtained, neuropsychological studies to date have found that religious rituals cause certain neurological transformations. Specifically, neuropsychological studies have identified alterations in the prefrontal cortex associated with prayer and prayer practices, which have been demonstrated to enhance psychological resilience. Additionally, fasting has been observed to exert beneficial effects on cognitive functions and neuroplasticity.In this regard, the concept of resilience, particularly psychological resilience, underscores the active role of such practices in individuals’ religious coping strategies. The present study aims to contribute to the existing body of literature on the subject by providing scientific evidence that supports the correlative relationship between neuropsychology and religion.

Anahtar Kelimeler

Neuropsychology , Neurotheology , Religious Practices , Neuroplasticity , Brain Imaging Methods

Nöropsikoloji ve Din: İki Kutbun Kesişim Alanı

Öz

İlahiyat ve nöroloji bilimlerinin bileşimi olan nöroteoloji bilimi doğrultusunda beyin ve din ile dinî pratiklerin etkileşimi ve aralarındaki ilişki, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı, nöropsikoloji ve din arasındaki ilişkiyi irdeleyerek yapılmış olan çalışmalar neticesinde dinî pratiklerin insan beyni üzerindeki etkilerini araştırmaktır. Din olgusu ve dinî pratikler nörolojik bağlamda ele alınarak geniş bir perspektif üzerinden açıklanmaktadır. İnsan beyninin yapısal ve işlevsel özellikleri bağlamında dua, namaz, oruç, hac gibi dinî pratiklerin beyin görüntüleme teknikleri ile haritalanabilen değişim ve dönüşümüne vurgu yapılmaktadır. Bu çalışmada yöntem olarak dokümantasyon analizi yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen veriler sistematik bir şekilde düzenlenerek incelenmiştir. Elde edilen verilere göre günümüze kadar yapılmış olan nöropsikolojik çalışmalarda, dinî ritüellerin belirli nörolojik dönüşümlere neden olduğunu saptanmıştır. Ayrıca namaz, dua gibi dinî pratiklerin prefrontal korteksteki dönüşümlere yol açtığı ve psikolojik dayanıklığı artırdığı tespit edilmiş, oruç ibadetinin ise bilişsel fonksiyonlar ve nöroplastisite üzerindeki pozitif etkilere yol açtığı belirlenmiştir. Bu bağlamda rezilyans (psikolojik dayanıklılık) kavramına atıfta bulunularak bu tarz pratiklerin bireyin dinî başa çıkma stratejilerinde de etkin bir şekilde rol oynadığı görülmüştür. Araştırmacılar, din olgusunun, nöropsikolojik etkilerinin daha ayrıntılı biçimde anlaşılabilmesi için bu alanda yürütülen bilimsel çalışmaların artırılması gerektiği üzerinde durmaktadırlar. Nöroteoloji kavramı bağlamında dinî deneyimlerin nörobilimsel olarak tanımına yer verilmiştir. Böylece dinî pratiklerin sadece kültürel ve psikolojik bir olgu olmadığı aynı zamanda nörolojik bir izinin de bulunduğu sonucuna varılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nöropsikoloji , Nöroteoloji , Dinî Pratikler , Nöroplastisite , Beyin Görüntüleme Yöntemleri

Etik Beyan

Bu makale 2. Lisansüstü Öğrenci Sempozyumu Din ve Maneviyat Psikolojisi Sempozyumu'nda sunulan bildirinin genişletilmiş halidir.

Destekleyen Kurum

Yok

Kaynakça

• Adler, A. (2019). İnsanı tanıma sanatı. (K. Şipal, Çev.). Say Yayınları.
• Arain, M., Haque, M., Johal, L., Mathur, P., Nel, W., Rais, A., Sandhu, R. & Sharma, S. (2013). Maturation of the adolescent brain. Neuropsychiatr Dis. Treat, 3 (9), 449-461.
• Arden, J. B. (2017). Brain up. (N. Önoğlu, Çev.). Okyanus Yayınevi.
• Ataç, A., Uçar M. (2006). Biyoteknolojinin sinirbilim uygulamalarında gelinen nokta: Üstinsan mı biyolojik robot mu? TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 5 (6).
• Azizi, M., Azimi, L., Heysietralab, S. & Aamidfar, M. (2017). Changes of the brains bioelectrical activity in cognition consciousness and some mental disorders. Med J Islam Repub Iran, 31 (53).
• BaHammam, A. S., Sharif, M. M., Spence, D. W., Pandi, P. & Seithikurippu, R. (2012). Sleep architecture of consolidated and split sleep due to the dawn (Fajr) prayer among Muslims and its impact on daytime sleepiness. Annals of Thoracic Medicine, 7 (1), 36-41.
• Batan, S.N. & Ayten, A. (2015). Dini başa çıkma psikolojik dayanıklık ve yaşam doyumu ilişkisi üzerine bir araştırma. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 15 (3), 67-92.
• Barron, J. (2016, Mart 31). Segmented sleep. The New York Time Magazine. Erişim 8 Şubat 2025, http://www.mytimes.com/2016/04/03/magazine/letter-of-recommendation-segmented-sleep.
• Baykara, S., Baykara, M. & Atmaca, M. (2023). Regular Islamic prayers have different corpus callosum: A shape analysis study. The Egyptian Journal of Neurology Psychiatry and Neurosurgery, 59 (1), 1-8.
• Bedri, M. (2021). Düşünme: Gözlemden tanıklığa. Mahya Yayıncılık.
• Berger, P. (2011). Kutsal şemsiye: Dinin sosyolojik teorisinin ana unsurları (4. bs.). (A. Coşkun. Çev.). Rağbet Yayınları.
• Carrel, A. (2001). Dua (4. bs.). (M. A. Yücetürk. Çev.). Yağmur Yayınevi.
• Certel, H. (1999). Dini hayatta ibadetin yeri ve önemi. Dini Araştırmalar Dergisi, 2 (4), 209-222.
• Chauhan, P., Jethwa, K., Rathawa, A., Chauhan, G. & Mehra, S. (2021). The anotomy of the hippocampus. R. Pluta (Ed.), Cerebral İschemia içinde. Exon Publications.
• Cleveland Clinic. (t.y.). Parietal lobe: What it is function location ve damage. Erişim 23 Ocak 2025, http://my.clevelandclinic.org
• Cleveland Clinic. (2023). SPECT Scan: What it is purpose procedure results and risks. Erişim 6 Şubat 2025, http://my.clevelandclinic.org
• Datta, S. & Newberg, A. (2020). The relationship between the brain and spirituality with respect to againg and neurodegenerative diseases: Clinical and research implications. Journal of religion spirituality. Journal of Religion Sprituality ve Aging, 32, 357-380.
• Deak, V., Mengga, R. C., Kharisma S. T. & Bandung T., (2023). The role of spiritual-religious coping in the healing process in the perspective of Christian Psychology. IJOSMAS, 4 (4), 54-64.
• Doğan, A. M. (2019). Duygusal boyutlar kuramının sinirsel terapilerde olası kullanım alanları Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi. Açık Bilim.
• Doğan, M. (2022). Oruç iradeyi güçlendirir mi? Ramazan orucunun özdenetim ve psikolojik iyi oluş üzerindeki etkisinin deneysel olarak incelenmesi. Bilimname Dergisi, 48, 495-533.
• Doko, E. (2018). Çağdaş nörobilim ve dini tecrübe: Nöroteolojik tezler bir zihinsel durum olan tanrı inancını yanlışlayabilir mi? MetaZihin, 1 (2), 211-226.
• Doufesh, H., İbrahim, F., İsmail, N. A. & Ahmad. W. A. W. (2014). Effect of Muslims prayer (Salat) on a electroencepholography and its relationship with autonomic nervous system activity. J. Altern Complement Med, 20 (7), 558-562. Ebrahimi, M. & Behrooznia, S. (2015). Fasting: Benefits and probable health harmfulness from the Islamic perspective. Journal of Fasting and Health, 3 (2), 50-53.
• Erbaş, A. (2002). İslam dışı dinlerde hac. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5, 97-121.
• Erdoğan, M. (2022). Oruç. TÜBİTAK Popüler Bilim Yayınları. Erişim 15 Şubat 2025, http://ansiklopedi.tubitak.gov.tr /ansiklopedi/oruç.
• Eşel, E. (2005). Dini ve mistik deneyimlerin muhtemel bilişsel ve nörobiyolojik düzenekleri. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 19 (2), 193-205.
• Gross, J. H. (2012). Toward a neurobiological understanding of religion: Examining ritual and the body. Inquırıes Journal, 4 (8).
• Gürsu, O. (2017). Nöropsikoloji din ve psikolojik iyi oluş. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (53), 502-512.
• Gürsu, O. (2018). Bağımlılık ve din nöropsikolojik bir yaklaşım. Dem Yayınları.
• Gürsu, O. (2022). Manevi danışmanlar için kılavuz danışma ilke beceri ve teknikleri. Çamlıca Yayınları.
• Hagerty, B. B. (2009, Mayıs 18). The god chemical: Brain chemistry and mysticism. Erişim 10 Şubat 2025, NPR. http://www.npr.org / 2009/05/18/104240746/the-god-chemical- brain- chemistry-and-mysticism.
• Hagerty, B. B. (2009, Mayıs 20). Prayer may reshape your brain and your reality. Erişim 10 Şubat 2025, NPR. http://www.npr.org / 2009/05/20/104310443/prayer-may-reshape-your-brain-and-your-reality.
• Harman, Ö. F. (1996). Hac. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 14, 382-386.
• Herda, J. (2023). The neurocognitive foundations of prayer: A critical analysis. Annals of Philosophy, 71 (4), 25-42.
• Homann, S. A. (2019). Prayer as an antidepressant mediating the relation between religion/spirituality and individual well-being Yüksek lisans tezi, Groningen Üniversitesi.
• Hökelekli, H. (2020). Din psikolojisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. (2007). Namazdaki hikmetler. (O. Arpaçukuru, Çev.). Polen Yayınları.
• İbn Teymiyye. (2006). Dua ve tevhid. (A. Keskinsoy, Çev.). Pınar Yayınları.
• İngüren, E. (2015). Beynin nöroatonomik ve nörokimyasal yapısının kişilik ve davranış üzerindeki etkisi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 7 (1), 193-219.
• Johnson, E. L. (2021). Psikolojideki dünya görüşlerinin sosyo-kültürel dinamikleri ve sorunlar B. D. Slife, K. A. O’grady & R. D. Kosits (Ed.), Psikologların gizli dünya görüşü içinde (ss.43). Pınar Yayınları.
• Karaca, F. (2023). Hac ibadetinin bireysel çıktıları üzerine tecrübi bir araştırma. Darulfunun İlahiyat, 34 (1), 189-210.
• Keleş, E. & Çepni, S. (2006). Beyin ve öğrenme. Journal of Turkish Science Education, 3 (2), 66-82.
• Kemik, K. & Ada, E. (2019). Fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme veri analizi ve güvenirliği. Türk Radyoloji Dergisi, 37 (3), 39-46.
• Kennedy, S. (2021). Beyin nasıl çalışır? (A. F. Yıldırım, Çev.). Alfa Yayınları.
• Klemm, W. (2020). Expanding the vision of neurotheology: Make neuroscience religion’s ally. Journal of Spirituality in Mental Health 24 (3), 235-250.
• Koenig, H. G. (2012). Religion spirituality and health: The research and clinical ımplications. ISRN Psychiatry, 1-33.
• Kyriacou, D. (2018). Are we wired for spirituality? An investigation into the claims of neurotheology. HTS Teological Studies, 74 (3). Ladd, K. L., Cook, C.A., Forema, K. M. & Ritter, E. A. (2015). Neuroimaging of prayer: Questions of validity. Psychology of Religion and Spirituality, 7 (2), 100-108.
• Lucchatti, G., Koenig, H. G., Lamas, A. & Lucchetti, G. (2021). Spirituality religiousness and mental health: A rewiew of the current scientific evidence. World Journal of Clinical Cases, 9 (26), 7620-7631.
• Mandal, I., Sharma, M., Gupta, I. D. & Chauhan, N. (2016). An ınterventional study showing effect of yoga on serum cortisol of depression patients attending psychiatric OPD SMS Hoapital Jaipur. SJAMS, 4 (3), 971-974.
• Mattson, M. P., Moehl, K., Ghena, N., Schmaedick, M. & Cheng, A. (2018). Intermittent metabolic switching neuroplasticity and brain health. Nature Reviews Neurosci., 19 (2), 63-80.
• McBride, D. (2022). The miracle of the Quran convinces Dr. McBride it is from god. Dr. Mcbride Healing Faıth. Erişim 22 Şubat 2025, http://doctormcbride.com
• Mevlana Celalleddin Rumi. (2012). Mesnevi. (F. Tunalı, Çev.). Panama Yayıncılık.
• Michalse, A. (2020). The science of ıntermittent fasting. Psychologg Today. Erişim 15 Şubat 2025, http://www.psychologytoday.com / intl/blog/its-not-just-in-your-head/202501/intermittent-fasting-and-brain-health.
• Miller, L., MBalodis, I., McClintock, C. H., Xu, J., Lacadie, C. M., Sinha, R. & Potenza, M. N. (2019). Neural correlates of personalized spiritual experiences. Oxford Journals Cereb Cortex, 29 (6), 2331-2338.
• Muhyiddin İbn Arabi. (2020). Fütuhat-ı Medeniyye. (A. Acer & İ. Ekici, Çev.). Hikemiyat Yayınları.
• Neubauer, R. L. (2014). Prayer as an interpersonal relationship: A neuroimaging study. Religion Brain ve Behavior, 4 (2), 92-103.
• Newberg, A., Pourdehnad, M., Alavi, A. & Aquili, E. G. (2003). Cerebral blood flow during meditative prayer: Preliminary findings and methodological ıssues. Perceptual and Motor Skilss, 97 (5), 625-630.
• Newberg, A. (2014). The neuroscientific study of spritual practices. Frontiers in Psychology, 5, 215.
• Newberg, A., Wintering, N. A., Yaden, D. B., Waldman, M. R., Reddin, J. & Alavi, A. (2015). A case series study of the neurophsiological effect of altered states of mind During İntense Islamic Prayer. Journal of Physiology-Paris, 109, 214-220.
• Newberg, A. & Aquılı, E. (2001). Why god won’t go away. Ballantıne books.
• Oomen, P. (2003). Neurotheology (Entry). Encyclopedia of Science and Religion, 2, 617-618.
• Owen, A. D., Hayward, R. D., Koenig H. G., Steffens, D. C. & Payne, M.E. (2011). Religious factors and hippocampal antrophy in late life. PlOS ONE, 6 (3), e17006.
• Öz, N. (2021). İslam dininde ibadetlerin sosyal boyutu. Mütefekkir, 8 (15), 217-242.
• Pargament, I. K., Koenig, H., Hahn, J. & Tarakeshwar, N., (2001). Religious Coping Methods as Predictors of Psychological Physical and Spiritual Outcomes Among Medically III Elderly Patients: A Two Years Longitudinal Study. Journal of Health Psychology, 9 (6), 713-730.
• Pasha, M. C. & Pasha, H. C. (2021). A review of the literature on the health benefits of salat (Islamic prayer). Med J Malaysia, 76 (1), 93-97.
• Peker H. (2016). Din psikolojisi (13. bs.). Çamlıca Yayınları.
• Phillips, M. CL. (2019). Fasting as a therapy in neurological disease. Nutrients, 11 (10), 1-24.
• Poole, R. & Cook, C. H. (2011). Praying with a patient constitues a breach of professional boundaries in psychiatric practice. The British Journal of Psychiatry, 199 (2), 94-98.
• Rachid, H., Charaf K., Hosbane, S. & Agoub, M. (2021). The benefits of Ramadan fasting on the cognitive function of medical students. J Nutr Fast Health, 9 (2), 120-124.
• Raffaghello, L., Safdie, F., Bianchi, G., Dorff, T., Fontana, L. & Longo, V. D. (2010). Fasting and differentiol chemotherapy protection in patients. Cell Cycle, 9 (22), 4474-4476.
• Ramachandran, V. S. & Blakeslee, S. (2016). Beyindeki hayaletler insan zihninin gizemlerine doğru (6. bs.). (L. Öztürk, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Sayadmansour, A. (2014). Neurotheology: The relationship between brain and religion. Iran J Neurol, 13 (1), 52-55.
• Schimmel, A. (2021). Tanrı’nın ayetlerinin çözümlenmesi: İslam’a fenomonolojik bir yaklaşım. (E. Demirli, Çev.). Albaraka Yayınları.
• Schjoedt, U., Stodkilde, H., Jorgensen. Geertz, A. W. & Roepstorff, A. (2009). Talking the god: Highly religious participants rectuit areas of social cognition in personal prayer. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 4, 199-207.
• Sorensen, A. & Olesen, H. H. (2022). Walking for well-being exploring the phenomenology of modern pilgrimage. Culture ve Psychology, 29 (1), 27-44.
• Stoddard, R. (1997). Defining and classifying pilgrimages. Geography Faculty Publications, 2, 41-60.
• Sundararajan, L. (2021). Kültürler dünyalar dünya görüşü. B. D. Slife, K. A. O’grady & R. D. Kosits (Ed.), Psikologların gizli dünya görüşü içinde (ss.92). Pınar Yayınları.
• Şahin, F. (2023). Öğrenme ve belleğin biyolojisi. Livre De Lyon.
• Şimşek, M. (2024). Nöropsikolojinin tarihsel gelişimi. Kent Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 5 (1).
• Tarhan, N. (2017). Toplum psikolojisi ve empati. (11. bs.). Timaş Yayınları.
• Tarhan, N. (2020). Duyguların psikolojisi ve duygusal zekâ. Timaş Yayınları.
• Tutal, F. (t.y.). Beyin detoksu: Oruç. Op. Dr. Fırat Tutal. Erişim 16 Şubat 2025, http://www.drfirat.com / beyin-detoksu-oruç/ Turgut, V. (2021). Nörogörüntüleme yöntemlerine tarihsel bir bakış. ResearchGate. www.researchgate.net.
• Türkçapar, H. (2021). Fark et düşün hisset yaşa. Epsilon Yayınevi.
• University of Utah. (t.y.). What is neuroimaging? Health University of Utah. Erişim 4 Şubat 2025, http://medicine.utah.edu
• Üngören, E. (2015). Beynin nöroanatomik ve nörokimyasal yapısının kişilik ve davranış üzerindeki etkisi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 7 (1), 193-219.
• Wood, A. (2014, Ekim 31). Neuroimaging the sense of self and the sense of god. ISCAST. http://iscast.org /uncategorized / neuroimaging-the-sense-of-self-and-the-sense-of-god/.