Çağatay Türkçesiyle Yazılmış Bir Miraçname

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 40 - 55, 30.06.2025

Derya Yuvarlan , Saidbek Boltabayev

Öz

Bu çalışmada klasik sonrası Çağatay Türkçesiyle yazılmış bir miraçname tanıtılmış ve dil özellikleri açısından incelenmiştir. Giriş bölümünde miraç kavramı, miraç hadisesinin İslam kültüründeki yeri ve miraçnamelerin edebî ve dinî bağlamdaki öneminden bahsedilmiştir. Türk edebiyatında miraçnamelerin yeri hakkında kısaca bilgi verildikten sonra Doğu Türkçesi ile yazılmış, bilinen miraçnameler sıralanmış ve bu bağlamda literatürde Şahruh Miraçnamesi olarak bilinen biri Arap ikisi Uygur harfli olmak üzere üç nüshaya sahip esere dair bilgiler verilmiştir. Ayrıca Macaristan Bilimler Akademisi’nde bulunan bir miraçname ile Özbekistan Bilimler Akademisi Ebu Reyhan Birunî adlı Şarkşinaslık Enstitüsü Kütüphanesi’nde kayıtlı olan 22 adet miraçname tanıtılmıştır. Makalenin ana bölümünde, çalışmanın merkezinde yer alan Çağatay Türkçesi ile yazılmış miraçname metninin bulunduğu mecmuaya dair bilgiler sunulmuş, metin fonetik ve morfolojik açılardan değerlendirilmiştir. Klasik sonrası Çağatay Türkçesi eserlerinde görülen mahalli unsurların edebî dile yansımasının gözlemlendiği eserin XVIII. yüzyıla ait olduğu tahmin edilebilir. Çalışmada eserin bazı dil özellikleri üzerinde durulmuş, metnin transkripsiyonlu bir bölümü paylaşılmış, ilgili bölümün Türkiye Türkçesine aktarımı yapılmış ve tıpkıbasımı eklenerek kaynak metnin aslına uygun şekilde incelenmesine olanak sağlanmıştır. Yapılan inceleme, Klasik sonrası dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış metinlerin dilsel yapısını anlamaya katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Miraçname , Çağatay Türkçesi , Metin , Dil Özellikleri , Transkripsiyon , Tıpkıbasım

Mirajname Written in Chagatai Turkish

Öz

In this study, a mirajnama written in Chagatai Turkish is introduced and examined in terms of its linguistic features. In the introduction, the concept of miraj, the place of the miraj event in Islamic culture and the importance of mirajnamas in literary and religious contexts are mentioned. After giving brief information about the place of mirajnamas in Turkish literature, known mirajnamas written in Eastern Turkish are listed and in this context, information is given about the work known as Shahrukh’s Mirajnama in literature, which has three copies, one in Arabic and two in Uyghur letters. In addition, a mirajnama found in the Hungarian Academy of Sciences and 22 mirajnamas registered in the Library of the Institute of Oriental Studies named Abu Rayhan Biruni of the Academy of Sciences of Uzbekistan are introduced. In the main part of the article, information is presented about the journal containing the mirajnama text written in Chagatai Turkish, which is at the center of the study, and the text is evaluated in terms of phonetics and morphology. It can be estimated that the work, in which the reflection of local elements seen in post-classical Chagatai Turkish works into literary language is observed, belongs to the 18th century. In the study, some linguistic features of the work are emphasized, a transcribed section of the text is shared, the relevant section is transferred to Turkey Turkish and a facsimile is added, allowing the source text to be examined in accordance with the original. The study aims to contribute to the understanding of the linguistic structure of texts written in post-classical Chagatai Turkish.

Anahtar Kelimeler

Mirajnama , Chagatai Turkish , Text , Linguistic Features , Transcription , Facsimile

Kaynakça

• Akar, M. (1987). Türk edebiyatında manzum miʻrāc-nāmeler. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Blochet, E. (1932). Bibliotheque nationale catalogue manuscrits Turcs I. Bibliotheque Nationale.
• Courteille, A. P. (1882). Mirâdj-Nâmeh / publié pour la première fois d'après le manuscrit ouïgour de la Bibliothèque Nationale. Ernest Leroux.
• Gruber, Ch. J. (2008). The Timurid “Book of ascension” (mirʻajnama): A study of text and ımage in a pan-asian context. Patrimonio.
• İz, F. (1938). Miraç-nâme [Yayımlanmamış lisans bitirme tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Kara, M. (1998). Mîrâc mîrâciye ve Bursalı Safiye Hâtun’un vakfiyesi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7 (7), 25-40.
• Mert, A. (2023). Uygur harfli miʻrāc-nāme. Palet Yayınları.
• Mirac-ı Mustafa. (2025). Erişim tarihi: 18 Mart 2025, https://tudokk.mtak.hu/index.php?a=get&id=349562&pattern=&t=Ms%20T%C3%B6r%C3%B6k%20F.70%20%2F%20Mirac-i%20Mustafa
• Mi‘râcnâme. (2025). Erişim tarihi: 11 Mart 2025, https://portal.yek.gov.tr/works/detail/240778
• Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe sözlük. Dağarcık Yayınları.
• Nehcül’-Feradis. (2019). Erişim tarihi: 18 Mart 2025, https://www.christies.com/en/lot/lot-6229666
• Özbek Dili, Edebiyatı ve Folkloru Enstitüsü (2020). Özbek tilining izahlı lugati (Cilt I-V). Özbekistan Neşriyatı.
• Scherberger, M. (2003). Das mi‘ragname: die himmel- und höllenfahrt des propheten Muhammad in der osttürkischen überlieferung. Ergon.
• Sertkaya, O. F. (1968). Mi’rac-name [Yayımlanmamış lisans bitirme tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Thackston, W. (1994). The Paris miʿrācnāma. Journal of Turkish Studies, 18, 263-299.
• Turdiev, J. (2025). Turkiy tildagi mi’racnameler. İldem Yayınları.
• Uzun, M. (2005). Mi‘râciyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (30. Cilt, ss. 135-140) içinde. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.