İSİMLERDE YAPI-ANLAM İLİŞKİSİ ÜZERİNDEN KUR'AN MEALLERİNE FARKLI BİR YAKLAŞIM

Yıl 2022, , 119 - 135, 23.05.2022

Yasin Açıkgöz , Yakup Civelek

https://doi.org/10.54132/akaf.1115489

Öz

Sarf ilmi (morfoloji), kelime yapısında meydana gelen değişiklikleri ele alır. Anlamda belirleyici unsur olan bu değişiklikler sayesinde eylem ile etken ortaç, edilgen ortaç, zaman, mekân, âlet, aitlik, mübalağa, mastar vb. çeşitli ilişkiler kurulur. Anlamda etkili olan bu değişiklikler, kelime yapısı aracılığıyla gerçekleştirilir. Bazı durumlarda bu anlamlardan birini ifade etmek üzere birden fazla yapı kullanılabilir. Bu gibi durumlarda farklı yapılar, temel anlama ek olarak yan anlamlar ifade eder. Örneğin; Allah, Kurân-ı Kerîmde dünya hayatını anlatırken حَيَّ fiilinin الحَيَاةُ aslî mastarını kullanmış ancak ahiret hayatını anlatmak için aynı fiilin, hareket ve canlılık ifade eden ve فَعَلاَن yapısında gelen الحَيَوَان mastarını kullanmıştır. Anlamdaki farklılığın nedeni; aslî mastar olup sadece iş, oluş ve hareket bildiren فَعْلُا yapısına göre فَعَلَان yapısının, bu anlamlar yanında hareketlilik ve canlılık da ifade etmesidir. Kelimenin yapısında meydana gelen değişiklik ile ahiret hayatının daha gerçekçi olduğuna işaret edilmiştir. Bundan dolayı yapıların ifade ettiği anlamların belirlenmesi, kavranması ve kullanılarak kalıcı bir yeti haline getirilmesi önemlidir. Bu çalışma ile hem türemiş isim yapılarının ifade ettiği anlamlar belirlenmeye hem de Diyanet İşleri, Hasan Basri Çantay ve Ömer Nasuhî Bilmen’in Kurân-ı Kerîm mealleri esas alınarak bu yapıların anlamlarına ne ölçüde dikkat edildiği saptanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sarf, Anlam, Türemiş İsimler, Meal, Yapı

Kaynakça

• Abdûlgani, Eymen Emîn. es’Sarf’ûl-Kâfî. Kahire: Dârü’l Tevfikîyye, ts.
• Ali, İbrahim Abo. Belağat İlmine Göre Türemiş Kelimelerin Yapıları. Konya: Selçuk Üniversitesi, 2017.
• Ali, Nasr Said Abdulmaksud Hasan. «Tenevvû'l-Masadir’il-Fi’l’il-Vahid fi’l-Kıraati’l-Kur’anîyye ve Eserihi fi’l-Ma’na.» Havliyyetü Külliyeti Ûsuliddin ve’d Da’veti’l İslamiyye 10 (2018): 131-210.
• Bergsträsser, Gotthelf. et-Tatavvur’un-Nahvî li’l Lûgati’l Arabîyye. Kahire: Darû’s-Semâh, 1929.
• Derviş, Abdullah. Dirâsetiûn fī İlmi's-Sarf. Mekke: Mektebetüt-Ṭâlib, 1987.
• Ebu Mûsa, Muhammed. Hasâisû't-Terâkib Dîrasetûn Tahlilîyyetûn li Mesâil'i İlm'il-Meânî. Kahire: Mektebet'û Vehbe, 1996.
• el-‘Alemî, İdrîs. «La İttizane illa bi’l Evzan.» (el-Lisanü’l-Arabî), no. 45 (Aralık 1998): 127-143.
• el-Aynî, Mûsâ b. Ahmed. el-Maḳāṣıdü’n-Naḥviyye fî şerḥi Şevâhidi Şürûḥi’l-Elfiyye. Kahire: Darû's-Selâm, 2010.
• el-Cûzû, Mustafa Ali, ve Yusuf Doğan . «Dilin Doğal Yapısı Sarf Kurallarının Önünde Gelir.» (C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi) 14, no. 2 (2010): 569-573.
• el-Esterâbâdî, Muhammed b. el-Hasen. Şerḥu’ş-Şâfiye. Beyrut: Dar'ûl-Kûtûbûl-Îlmîyye, 1975.
• el-Fevzân, Abdullah B. Salih. Ta'cilûn-Nedâ bi Şerhî Katrîn-Nedâ. Dammâm: Daru İbni'l-Cevzî, 2010.
• el-Hadîsî, Hatîce Abdürrezzâk. Ebniyetü's-Sarf fi Kitâb Sibeveyhî. Bağdat: Mektebetu'n-Nehda, 1965.
• el-Halebî, Yûsuf b. İbrâhîm. ed-Dürrü’l-Maṣûn fî Ûlûmi’l Kitâbi’l Meknûn. Şam: Dârü’l Kalem, 1985.
• el-Hamelâvî, Ahmed b. Muhammed. Şeza’l-‘Arf fî Fenni’s-Sarf. 1. Riyad: Mektebetû’r-Rûşd, ts.
• el-Harîrî, Alî b. Muhammed. Dürretü’l-Ġavvâṣ fî Evhâmi’l-Ḫavâṣ. Beyrut: Dârüʹl-Cîl, 1996.
• el-Ömer, Muhammed. Meâni's-Sarfîyye lî Kelîmatîl-Kur’an-ıl Kerim. Karabük: Karabük Üniversitesi, 2019.
• el-Verrâk, Ebû’l-Hasan Muhammed b. Abdullah. ‘Ilelu’n-Nahv. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, 1999.
• et-Tantavî, Muhammed. Tasrif’ul-Esmâ. Kuveyt: Darû’z Zahiriyye, 2017.
• ez-Za’bî, Bâsel Faysal Sa’d. «Dírasetūn Tatbíkíyyetūn lí Masdarey Merretî ve'l Hey'etí fí'l-Kūr'an-íl Kerím.» Mecelletü’l Ulûm ve’d Dirasetû’l İnsaniyye 2, no. 1 (2014): 24-37.
• ez-Zeccâc, İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve İʿrâbüh. 5. Cilt 5. Beyrut: 'Âlemü'l-Kütüb, 1998.
• Gündüzöz, Soner. «Arapçanın Potansiyeli: Arapçada Kelime Türetim Yollarına İlişkin Bir İnceleme.» (Marife Dergisi) 4, no. 2 (2004): 177-196.
• Halil, Abdûlkerim. «Teğayyüratü’s-Sarfiyye fi Esmâ’il-Mekân ve’z-Zaman ve’l-Âlet.» Mecelletü Ulûmü’l Lugati’l-Arabiyye ve Edebiha 17, no. 45 (2020): 281-296.
• Helvânî, Muhammed Hayrî. el-Mugni'l-Cedîd fi İlmi's-Sarf. Beyrut: Dâru'ş-Şark el-Arabî, 2017.
• İbn Âdil, Ömer b. Nûriddîn Alî. el-Lübâb fî ʿUlûmi’l-Kitâb. Beyrut: Dar'ûl-Kûtûbûl-Îlmîyye, 1998.
• İbn Akīl, Abdullah b. Abdirrahmân b. Abdillâh. Şerḥu İbn Akîl alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. 20. Cilt 4. Kahire: Dârü’t-Tûrâs, 1980.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l-ʿArab. 15 cilt. Beyrût: Dar'u Sâdîr, 2004.
• İbn Usfûr, Alî b. Mü’min b. Muhammed b. Alî. el-Mümtiʿ fi’t-Taṣrîf. 1. Beyrût: Dâru’l-Maʿrife, 1996.
• İbn Yaîş, Yaîş b. Alî b. Yaîş b. Muhammed. Şerh Mufassal. Kahire: Tıbâati'l-Münîriyye, 2007.
• Kâbâve, Fahreddin. Tasrifü’l Esmâ ve’l-Ef’al. Beyrut: Dârü’l Meâ’rîf, 1988.
• Kırcı, Recep. Ebû Alî el-Fârisî’nin Sarf İlmindeki Yeri. Ankara: Fecr Yay. 2021.
• Kırgız, Mustafa. «Arap Dilinde Mastar ve Önemi.» (Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi) 15, no. 1 (Haziran 2010): 209-226.
• Kur’ân-ı Kerim'in Türkçe Meâli Alisi ve Tefsiri. çev. Ömer Nasuhi Bilmen. İstanbul: Nesa Basım Yayın, 8 Cilt. ts.
• Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. çev. Hasan Basri Çantay. İstanbul: Elif Ofset, 15. Basım, 3 Cilt, 1990.
• Kur'an-ı Kerim Meali, çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Nassâr, Hamûd Nâsır. «Ebnîyetû’s Sârfîyye Tahmîl Ma’na Nisbe.» Mecellet’û Câmîâtû'n-Nâsr, 2013: 225-237.
• Sâfî, Mahmud. el-Cedvel fi i'rabi’l-Kur'âni’l-Kerim. Dımeşk: Daru’r-Reşid, 1995.
• Sâmarrâî, Fâzıl Sâlih. Ma’ânî’l-Ebniyah fi’l-‘Arabbiya. 2. Ürdün: Dâr’û Ammar, 2007.
• Sâmarrâî, Muhammed Fâzıl. Sarf’ul-Arabî Ahkamun ve Ma’anin. Beyrut: Dar'û İbnü Kesîr, 2013.
• Şâhîn, Abdussabûr. Menhec Savtî li Binyeti'l-Arabîyye. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1980.
• Şengül, Hümeyra. Arapça'da Esmâ-i Hüsnâ Üzerine Sarf ve Semantik Açıdan Bir İnceleme. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2019.
• Tokmak, Mustafa. Arap Dilinde İsm-i Fâil ve Mübalağa Vezinleri. Çorum: Hitit Üniversitesi, 2017.
• Vâhîdî, Muhammed b. Ali. Tefsir’ül-Basit. Riyad.: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Sûûd el- Îslamîyye, 2009.
• Yenice, Mehmet. «Arap Dilinde Sıfat-ı Müşebbehe ve Mübâlağa Vezinleri.» Social Sciences Studies 7, no. 86 (2021): 3465-3475.
• Zemahşerî, Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʿan Haḳāʾiḳı Gavâmiżi’t Tenzîl. Beyrut: Darû’l Kitabî’l Arabî, 1986.
• Zerdenc, Muhammed Kerem. Usûsû’d Ders’is Sarfî fi el-Arabîyye. 4. Usûsû’d Ders’is Sarfî fi el-Arabîyye, Gazze: Dar’ûl-Mikdâd, 2007.