MUHAMMED EMİN eZ-ZİLEVÎ, EDEBÎ KİŞİLİĞİ VE ŞİİRLERİ

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 53 - 71, 31.12.2019

Ramazan Bezci

Öz

Bu makalede 18. ve 19. yüzyılda yani Osmanlı Devleti’nin çöküş döneminde Medine’de doğmuş ve yaşamış Türk şair Muhammed Emin ez-Zilevî’nin hayatı, ailesi, eserleri ve edebî kişiliği ele alınmıştır. Osmanlı Dönemi Arap şiirine katkı sağlamış şairlerden biri olan ez-Zilevî, 1188/1774 yılında Medine’de doğmuş ve 1240/1825 yılında yine burada vefat et-miştir. ez-Zilevî, devlet memurluğu sebebiyle buraya göç etmiş bir Türk aileye mensup olmasına rağmen Arapça şiirler kaleme almıştır. Onun bu şiirlerini Muhammed el-ʻÎd el-Haṭrâvî bir araya getirerek tahkik etmiştir. ez-Zilevî’nin nazmettiği şiirleri doğru bir şekilde değerlendirebilmek amacıyla, makalenin boyutu çerçevesinde devrin sosyal ve siyasal olayları-na da kısaca değinilmiştir. Aynı çerçevede şairin şiirlerini daha iyi analiz edebilmek için Osmanlı döneminde Arap edebi-yatının durumu hakkında da değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bu değerlendirme sürecinde onun edebi kişiliği ve şiirleri muhteva açısından değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muhammed Emin ez-Zilevî, Şiir, Osmanlı Dönemi Arap Edebiyatı

Kaynakça

• Abdunnûr, C. (1984). el-Mu‘cemu’l-edebî. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn.
• ‘Anânî, M. Zekeriyya. (1999). Târîhu’l-edebi’l-Endelusî. byy: Dâru’l-Ma‘rifeti’l-Câmi‘ıyye.
• Abbûd, M. (2014). Edebu’l-ʻArab. Kahire: Maṭbaʻatu Hindâvî.
• Abdulazîz Muhammed eş-Şinnâvî, ed-Devletu’l-‘Us̲mâniyye devletun İslâmiyyetun mufterâʻaleyhâ, (Kahire, Maṭbaʻatu Câmiʻati’l-Ḳâhire, 1980), 1/15-27.
• Abdurrahman el-Enṣârî, Tuḥfetu’l-muḥibbîn ve’l-aṣhâb, 265;
• Ahmet b. Ali İbn Hacer el-ʻAsḳalânî, el-Mecmeʻu‛l-muessis li’l-muʻcemi’l-mufehris, thk. Yusuf Ab-durrahman Marʻaşlî, (Beyrut, Dâru’l-Maʻrife, 1994), 4/471.
• Altundağ, Ş. (1988). Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanı. Ankara, TTK. Basımevi.
• Aydın, M. (2006). Müveşşah. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yay.
• Bekir b. Abdillâh Ebû Zeyd, Haṣâiṣu Cezîrati’l-ʻArab, (Riyad, Vizâratu’ş-Şuûni’l-İslâmiyye ve’l-Evḳâf, 1999), 17;
• Bozkurt, N., Küçükaşçı, M. Sabri. (2003). Medine. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Anka-ra: TDV Yay.
• Buṭrus b. Bûlus el-Bustânî, Udebâu’l-ʻArab fi’l-Endelus ve ʻaṣri’l-inbiʻâs, (Kahire, Dâru Naẓîr ʻAbbûd, ts.), 210-211;
• Corcî Zeydân, Târîhu Âdâbi’l-Luğati’l-ʻArabiyye, thk. Şevkî Ḍayf, (Kâhire, Dâru’l-Hilâl, ts.).
• Ḍayf, Ş. (1984). Târîhu’l-edebi’l-ʻArabî (ʻAṣru’d-duvel ve’l-İmârât). Kahire: Dâru’l-Meʻârif.
• Demirayak, K. (2009). Arap edebiyatı tarihi (Sadru’l-İslâm dönemi). Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Demirayak, K. (2015). Arap edebiyatı tarihi (Osmanlı dönemi), Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Ebu Bekir, A. eş-Şiʻru’l-ḥadîs̱ fi’l-Ḥicâz. Byy: Dâru’l-Merîḥ, ts.
• Ebû Zeyd, B. b. Abdillâh. (1999). Haṣâiṣu cezîrati’l-ʻArab. Riyad: Vizâratu’ş-Şuûni’l-İslâmiyye ve’l-Evḳâf.
• el-Bağdâdî, İ. Paşa. (1945). Îḍâḥu’l-meknûn fî’z-zeyli ʻalâ keşfi’ẓ-ẓunûn. İstanbul: Milli Eğitim Bası-mevi.
• el-Bağdâdî, İ. Paşa. (1955). Hediyyetu’l-ʻârifîn. İstanbul.
• el-Bayṭâr, A. (1991). Ḥılyetu’l-beşer fî târîẖi’l-ḳarni’s̱-sâlis̱i ‘aşar. thk. Muhammed Behçet el-Baytâr. 2. Baskı. Beyrut: Dâru Ṣâdır.
• el-Berâde‘î, A. b. Muhammed. (1972). el-Medînetu’l-Munevvera ‘abra’t-târîẖi’l-İslâmî, Medine.
• el-Berr, A. Abdulhamit. (2000). et-Tuḥfetu’z-zekiyye fî feḍâili’l-Medîne. Mansûra: Dâru’l-Yaḳîn.
• el-Bustânî, B. b. Bûlus. Udebâu’l-ʻArab fi’l-Endelus ve ʻaṣrı’l-inbiʻâs. Kahire: Dâru Naẓîr ʻAbbûd, ts.
• el-Cubûrî, K. Selmân. (2003). Muʻcemu’l-udebâ. thk. Muhammed Ali Cemmâz. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- ʻIlmiyye.
• el-Cubûrî, K. Selmân. (2003). Muʻcemu’ş-şuʻarâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye.
• el-Enṣârî, A. b. Abdülkerim. (1970). Tuḥfetu’l-muḥibbîn ve’l-aṣhâb. thk. Muhammed ʻArûsî el-Meṭavî. Tunus: el-Mektebetu’l-ʻAtîḳa.
• el-Ḥamevî, Y. b. Abdillâh. Mu‘cemu’l-buldân, Beyrut, Dâru’s-Ṣâdır, ts.
• el-Hâşimî, A. (2016). Mîzânu’z-zeheb fî ṣınâ’ati şi‘ri’l-‘Arab. Kahire: Müessesetü Hindâvî.
• es-Semhûdî, A. b. Abdillâh Nûruddîn. (2001). Vefâu’l-vefâ bi ah̲bâri Muṣṭafâ, thk. Kâsım es-Sâmirrâî, byy: Müessetu’l-Furḳân li’t-Turâs̱i’l-İslâmî.
• eş-Şâhid, M. es-Seyyid. (2005). Muhammed b. Suud. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İs-tanbul: TDV. Yay.
• eş-Şinnâvî, A. Muhammed. (1980). ed-Devletu’l-‘Us̲mâniyye devletun İslâmiyyetun mufterâʻaleyhâ. Kahire: Maṭbaʻatu Câmiʻati’l-Ḳâhire.
• et-Teymûr, A. b. İsmail. (2003). Aʻlâmu’l fikri’l-İslâmî fi’l-ʻaṣri’l-ḥadîs̲. Kahire: Dâru’l-ʻAfâḳı’l-ʻArabiyye.
• ez-Zeydî, M. (2009). el-‘Aṣru’l-‘Usmânî. Amman, Dâru Usâme.
• ez-Zeyyât, A. Hasan. Târîẖu edebi’l-ʻArabî. Kahire: Dâru’n-Nehḍa, ts.
• ez-Zilevî, M. Emin. (1985). Divan. Thk. Muhammed el-ʻÎd el-Haṭrâvî. Medine: Mektebetu Dâr-ı’t-Turâs̱.
• ez-Ziriklî, Ḫ. b. Mahmûd. (2002). el- Aʻlâm. 15. Baskı. Beyrut: Dâru’l-ʻIlm li’l-Melâyîn.
• Fidan, İ. (2014). Arap şairlerden İbn Nakîb ve şiiri. Doktora Tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Hâlid, N. (2007). el-Edebu’l-ʻArabî beyne ʻaṣrayn-i’l-Memlûkî ve’l-ʻUs̲mânî. Gazze.
• Ḥarrâz, S. Recep. (1970). ed-Devletu’l-‘Us̱mâniyye ve şibhu cezîrati’l-‘Arab. Kahire.
• http://www.yildiztepe.com/boztepe/zile. erişim. (18.12.2018).
• Hut, D. (2016). Osmanlı Arap vilâyetleri, Arabizm ve Arap milliyetçiliği. Vakanüvis Uluslararası Ta-rih Araştırmaları Dergisi, sayı 1.
• İbn Hacer el-ʻAsḳalânî, A. b. Ali. (1994). el-Mecmeʻu‛l-muessis li’l-muʻcemi’l-mufehris. thk. Yusuf Abdurrahman Marʻaşlî. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife.
• İbn H̲aldûn, A. b. Muhammed. (1981). Târîẖu İbn H̲aldûn. thk. Halil Şehhâde, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İsmail Paşa el-Bağdâdî, Îḍâḥu’l-meknûn fî’z-zeyli ʻalâ keşfi’ẓ-ẓunûn, (İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1945), 1/491.
• Kâmil Selmân el-Cubûrî, Muʻcemu’l-udebâ, thk. Muhammed Ali Cemmâz, (Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l- ʻIlmiyye, 2003), 5/149.
• Keḥḥâle, Ö. Rıza. (1986). Muʻcemu muṣannifi’l-kutubi’l-ʻArabiyye. Beyrut: Muessesetu’r-risâle.
• Keḥḥâle, Ö. Rıza. Muʻcemu’l-Muellifîn. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʻArabî, ts.
• Küçükaşçı, M. Sabri. (2007). Abbasîlerden Osmanlılara Mekke-Medine. İstanbul: Yeditepe Yay.
• Küçüksarı, M. (2015). Osmanlı Dönemi Arap Şiirinde Taştîr. Marife Dergisi.
• Mahmûd Rızḳ Selîm, el-Edebu’l-‘Arabî ve Târîh̲uhû fî ‘Aṣri’l-Memâlîk ve’l-ʻUs̲mâniyyîn ve’l‘Aṣri’l-Ḥadîs̲, (Mısır, Meṭâbi‘u Dâri’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1957), 91-92;
• Mârûn ʻAbbûd, Edebu’l-ʻArab, (Kahire, Maṭbaʻatu Hindâvî, 2014), 277-278;
• Maṭlûb, A. (2001). Muʻcemu muṣṭalaḥâti’n-naḳdi’l-ʻArabiyyi’l-ḳadîm. Beyrut: Mektebetu Lubnân.
• Mufîd ez-Zeydî, el-‘Aṣru’l-‘Usmânî, (Amman, Dâru Usâme, 2009), 173.
• Muhammed es-Seyyid eş-Şâhid, “Muhammed b. Suud” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (İstanbul, TDV. Yay., 2005), 30/570-571;
• Muhammed Hüseyin, M. (1972). Esâlîbu’ṣ-sınâ‘a fî şiʻri’l-jamr ve’l-esfâr. 1. b. Dâru’n-Nehḍati’l-‘Arabiyye, Beyrut.
• Osmanoğlu, A. Emin. (2004). Hicaz Eyaletinin Teşekkülü. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversite-si.
• Ömer Rıza Keḥḥâle, Muʻcemu’l-Muellifîn, (Beyrut, Dâru İḥyâı’t-Turâs̱i’l-ʻArabî, ts.), 9/71.
• Sâmi, Ş. (1898). Ḳâmûsu’l-a‘lâm. İstanbul: Maṭbaʻatü Mihrân.
• Selîm, M. Rızḳ. (1957). el-Edebu’l-‘Arabî ve târîh̲uhû fî ‘aṣri’l-Memâlîk ve’l-ʻUs̲mâniyyîn ve’l‘aṣri’l-ḥadîs̲. Mısır: Meṭâbi‘u Dâri’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• Suzan, Y. (2010). Arap şiirinde bir nazım türü: Muhammes. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. Kasım, Sayı 4.
• Şâkir, M. (2000). et-Târîẖu’l-İslâmî. Byy: el-Mektebetu’l-İslâmî.
• Şemsettin Sâmi, Ḳâmûsu’l-a‘lâm, (İstanbul, Maṭbaʻatü Mihrân, 1898), 3/1931.
• Şevkî Ḍayf, Târîhu’l-Edebi’l-ʻArabî (ʻAṣru’d-Duvel ve’l-İmârât), (Kahire, Dâru’l-Meʻârif, 1984), 41;
• Şinasi Altundağ, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı, (Ankara, TTK. Basımevi, 1988), 21.
• Tâhir, B. Mehmet. (1872). Osmanlı müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi.
• Tasa, M. (2007). İbnu’s-Semmân ve şiirleri. Konya: Adal Ofset.
• Vollers, K. (1889). Fihristu’l-kutubi’l-ʻArabiyyeti’l- maḥfûẓa bi’l-kutubḥâne el-Ḥıdıvî el-Mıṣrî. Mısır.
• Yazarı meçhul. (1984). Terâcim âyâni’ Medîneti’l-Münevvera. thk. Muhammed Tuncâ. Cidde: Dâru’ş-Şurûḳ.
• Yazıcı, H. (2001). 17. Asır Arap edebiyatının bir değerlendirmesi ve Hızır b. Muhammed el-‘Âmâsî. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 2.
• Zeydân, C. Târîhu âdâbi’l-luğati’l-ʻArabiyye. thk. Şevkî Ḍayf. Kâhire: Dâru’l-Hilâl, ts.