Türkiye’de 2019-2024 Yılları Arasında Üniversite Öğrencilerinde Tütün ve Tütün Ürünleri ile İlgili Hemşirelik Alanında Yapılan Lisansüstü Tezlerin İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 3, 404 - 418, 29.09.2025

Esra Beycan Oğuz , Erdal Akdeniz

https://doi.org/10.53394/akd.1544284

Öz

Amaç
Bu çalışma ile üniversite öğrencilerinde tütün ve ürünleri ile ilgili hemşirelik alanında yapılan lisansüstü tezlerin incelenerek konu alanlarının ve özelliklerinin belirlenmesi, eksik alanlarının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntemler
Çalışmada Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı Ulusal Tez Merkezi (YÖKTEZ) veri tabanı kullanılarak 2019-2024 yılları arasında yapılan hemşirelik alanında tütün ve ürünleri ile ilgili bütün tezler taranmıştır. Tarama Türkçe dilinde anahtar sözcük olarak ‘‘sigara”, “tütün”, “elektronik sigara”, “e-sigara”, “pipo”, “puro”, “nargile”, “sigara dumanı maruziyeti”, “ikinci el sigara dumanı”, “pasif içicilik”, “pasif sigara dumanı maruziyeti”, “üçüncü el sigara dumanı maruziyeti” kelimeleri ve /veya bağlaçlarının çeşitli kombinasyonları kullanılarak 16 Nisan 2024 tarihleri arasında yapılmış ve tüm tezler taranmıştır. Taranan veri tabanında 601 kayıtlı teze ulaşılmıştır. Dahil etme ve dışlama kriterlerine göre geriye kalan 10 tez incelenmiştir.
Bulgular
İncelenen tezlerin yedisinin yüksek lisans tezi üçünün ise doktora tezi olduğu tespit edilmiştir. En çok çalışmanın ise Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı’nda yapıldığı belirlenmiştir. Tezlerin konu özellikleri incelendiğinde sigara içme alışkanlıkları ve sağlıkla ilişkili faktörler/sigara bırakmayı etkileyen faktörler ile sigarayı bırakma ve motivasyonun incelendiği dörder çalışmanın olduğu, sigara ve psikolojik/ruhsal durum
ile ilgili faktörlerin incelendiği iki çalışmanın olduğu görülmektedir. Deneysel çalışmalar incelendiğinde çalışmaların daha çok sigara bırakma motivasyonu üzerinde yoğunlaştığı, aromaterapinin, motivasyonel görüşmenin ve model temelli verilen eğitimlerin sigara bırakmada etkili bir yöntem olduğu bulunmuştur.
Sonuç
Hemşireler tarafından, genç popülasyon olan üniversite öğrencilerinin sağlığı koruma ve geliştirme konusunda tütün ve ürünleri ile ilgili farkındalık çalışmaları yapılmalıdır. Ayrıca, son yıllarda gençlerin ilgisini çeken e-sigara, nargile gibi tütün ürünlerine iliş- kin müdahale temelli araştırmalar desteklenmelidir.

Anahtar Kelimeler

hemşire , sigara , tütün , üniversite öğrencileri

Examining Postgraduate Theses on Tobacco and Tobacco Products in the Field of Nursing Among University Students in Türkiye Between 2019-2024

Öz

Objective
This study aims to examine postgraduate theses in the field of nursing related to tobacco and its products among university
students, in order to identify their subject areas and characteristics, and to reveal the existing gaps.
Material and Methods
In the study, the Council of Higher Education National Thesis Center (YÖKTEZ) database was used and all theses
related to tobacco and its products in the field of nur- sing conducted between 2019 and 2024 were scanned. The search keywords in Turkish were "cigarette", "tobacco", "electronic cigarette", "e-cigarette", "pipe", "cigar", "hookah",
"cigarette smoke exposure", "second-hand cigarette smoke". It was conducted between 16 April 2024, using various combinations of the words "passive smoking", "passive cigarette smoke exposure", "third-hand cigarette smoke exposure" and/or conjunctions, and all theses were scanned. 601 registered theses were reached in the scanned database. The remaining 10 theses were examined accor- ding to the inclusion and exclusion criteria.
Results
It was determined that seven of the theses examined were master's theses and three were doctoral theses. It was determined
that most of the studies were conducted in the Department
of Public Health Nursing. When the subject cha- racteristics of the theses are examined, it is seen that there are four studies examining smoking habits and health-related
factors/factors affecting smoking cessation, smoking cessation and motivation, and two studies examining factors
related to smoking and psychological/mental state. When experimental studies were examined, it was found that the studies focused mostly on motivation to quit smo- king and that aromatherapy, motivational interviewing and model-based training were effective methods for quitting smoking.
Conclusion
Nurses should conduct awareness studies on tobacco and tobacco products to protect and improve the health of university
students, who are a young population. In addition, intervention-based research on tobacco products such as e-cigarettes and hookahs, which have attracted the attention of young people in recent years, should be supported.

Anahtar Kelimeler

nurse , cigarettes , tobacco , university students

Kaynakça

• 1. WHO. Tobacco 2024 [Available from: https://www.who.int/health-topics/tobacco#tab=tab_1.
• 2. Bahar E, Söyler S. Üniversite öğrencilerinin bağımlılık yapıcı madde kullanma sıklığı ve ilişkili faktörlerin değerlendirilmesi: Kesitsel bir araştırma. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2021; 14(3):570-84.
• 3. Şahiner NC, Şahin A, Akbağ NNA. Üniversite öğrencilerinin sigara içme durumları ve sigara bağımlılığına yönelik tutumları. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi 2020; 2(2):64-79.
• 4. Er T, Kurçer M. Tıp Fakültesi 1. ve 6. Sınıf Öğrencilerinin Sigara İçme Davranışları ve Anksiyete Düzeyleri. Bağımlılık Dergisi 2020; 21(3):201-9.
• 5. Çelik Ö, Kadakal F, Sarar E, Özdemir E, Sarac S. Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Sigara Alışkanlıkları, İlgili Etmenler ve Sigara Konusundaki Bilgi Düzeyleri. Sakarya Tıp Dergisi 2021; 11(3):542-53.
• 6. Bilici BP, Özer ZY, Bozdemir N. Çukurova üniversitesi öğrencilerinin sigara içme durumu ve tütün kontrol yasasına bakışları. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care 2023; 17(1):157-67.
• 7. Vatansev H, Kutlu R, Özdengül AG, Demirbaş N, Taşer S, Yılmaz F. Tıp ve iletişim fakültesi öğrencilerinin tütün ve tütün ürünleri kullanım farklılıkları. Ankara Medical Journal 2019; 19(2):344-56.
• 8. Terzi Ö, Kumcağız H, Terzi M, Dündar C. Üniversite Öğrencilerinde Sigara Kullanımı ve Nikotin Bağımlılık Düzeylerinin Belirlenmesi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions 2019; 6(4):168-81.
• 9. Doğan MB, Kotan H, Akbulut S. Bir Vakıf Üniversitesindeki Öğrencilerin Sigara Kullanımı, Nikotin Bağımlılık Düzeyi ve İlişkili Faktörlerin İncelenmesi. Fenerbahçe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2022; 2(2):455-69.
• 10. Azak A. Sağlık memurluğu öğrencilerinin sigara kullanımını etkileyen faktörler. Toraks Dergisi 2006; 7(2):120-4.
• 11. Chezhian C, Murthy S, PraSad S, KaSav JB, Mohan SK, Sharma S, Singh AK, Joshi A. Exploring factors that influence smoking initiation and cessation among current smokers. Journal of clinical and diagnostic research: JCDR 2015; 9(5):LC08.
• 12. Oğuz S, Çamcı G, Kazan M. Üniversite öğrencilerinin sigara kullanım sıklığı ve sigaranın neden olduğu hastalıkları bilme durumu. Van Tıp Dergisi 2018; 25(3):332-7.
• 13. T.C. Sağlık Bakanlığı. Tütün Kontrolü Strateji Belgesi ve Eylem Planı 2019–2023. Ankara, 2019.
• 14. World Health Organization (WHO). Global report on trends in prevalence of tobacco use 2000–2025, 4th ed. Geneva, 2021.
• 15. ⁠International Council of Nurses.Tobacco Use and Health: ICN Position Statement. Geneva, ICN. 2012.
• 16. Grant MJ, Booth A. A typology of reviews: An analysis of 14 review types and associated methodologies. Health Info & Libr J 2009; 26(2):91–108.
• 17. Örsal Ö. Gençlik danışma birimine başvuran üniversite öğrencilerinin sigara bırakma durumunu etkileyen faktörler ve akran eğitiminin etkisi: Retrospektif bir değerlendirme [Yüksek Lisans Tezi]. Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Marmara Üniversitesi 2019.
• 18. Işık Arslan N. Üniversite öğrencilerinin sigara içme alışkanlıkları üzerinde aromaterapinin etkisi [Doktora Tezi]. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü: İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa; 2019.
• 19. Çakır Kayacık S. Bir sağlık üniversitesi öğrencilerinin sigara içme davranışlarının değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Bezm-i Alem Vakıf Üniversitesi; 2019.
• 20. Çınar M. Üniversite öğrencilerinin üçüncü el sigara dumanı maruziyetleri ve farkındalıkları ile sağlık anksiyete düzeyleri arasındaki ilişki [Yüksek Lisans Tezi]. Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi; 2023.
• 21. Dereli F. Üniversite öğrencilerinde motivasyonel görüşme girişimininöz etkililik yeterlilik düzeyi ve sigara bırakma kararına etkisi [Doktora Tezi]. Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi 2022.
• 22. Yıldız Özdemir A. Hemşirelik öğrencilerinde motivasyonel görüşmenin sigara bırakmada öz yeterlilik ve bağımlılık düzeyine etkisi: Tek kör randomize kontrollü çalışma [Yüksek Lisans Tezi]. Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Ordu Üniversitesi; 2022.
• 23. Akdeniz E. Precede-proceed modeline temellendirilmiş "sigarayı bırakıyorum geleceğimi ve sağlığımı koruyorum" programının hemşirelik öğrencilerinin sigara içme davranışına etkisi [Doktora Tezi]. Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Akdeniz Üniversitesi 2022.
• 24. Elmas Akdeniz G. Üniversite öğrencilerinin ruhsal durumları, stresle baş etme biçimleri ve sigara içme profilleri [Yüksek Lisans Tezi]. Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi; 2019.
• 25. Oturak S. Sigara paketleri üzerindeki sağlık uyarılarının üniversite öğrencilerinin sigara içme kararları ve öz-etkililikleri ile ilişkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Ege Üniversitesi 2019.
• 26. Can M. Üniversite öğrencilerinde sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının sigara kullanımına etkisi [Yüksek Lisans]. Hemşirelik Ana Bilim Dalı: İnönü Üniversitesi; 2021.
• 27. Fernández-García D, Ordás B, Fernández-Peña R, Bárcena-Calvo C, Ordoñez C, Amo-Setién FJ, Francisco J, Gomez-Salgado J, Martinez-Isasi S. Smoking in nursing students: A prevalence multicenter study. Medicine 2020; 99(14):1-7.
• 28. Nasser AM, Geng Y, Al-Wesabi SA. The prevalence of smoking (cigarette and waterpipe) among university students in some Arab countries: a systematic review. Asian Pacific journal of cancer prevention: APJCP 2020; 21(3):583-91.
• 29. Arslanoğlu C, Kürşat A, Arslanoğlu E, Baynaz K, Karakaş F, İpekoğlu G, Mor A. Üniversite Öğrencilerinin Sigara Kullanma Alışkanlıkları ile Yaşam Kalitelerinin İncelenmesi (Sinop Üniversitesi Örneği). Ekev Akademi Dergisi 2020; (84):195-210.
• 30. Erçetin AP, Erçal T. Önlisans öğrencilerinin sigara kullanımı ve zararlarına tutum ve bakış açıları-sağlık hizmetleri meslek yüksekokulu örneği. Hastane Öncesi Dergisi 2023; 8(1):31-48.
• 31. İleri G, Özkara BY. Sigara Paketlerinde Kullanılan Resimlerin Korku Düzeylerinin Sigara Bırakma Davranışı Üzerindeki Etkileri. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi 2021; 8(2):307-30.
• 32. Akdeniz E, Öncel S. Smoking Frequency of Nursing Students and the Extent to Which They Are Affected by the Warning Labels on Cigarette Packs. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi 2022; 15(3):359-68.
• 33. Özpulat F, Bilir N. Opinions of university students regarding pictorial warnings on cigarettes packs Üniversite öğrencilerinin sigara paketleri üzerindeki resimli uyarılar hakkındaki görüşleri. Journal of Human Sciences 2017; 14(1):987-99.
• 34. Siregar SF, Siregar PA, Tarigan AA. The Effect Of Fear Perceptions On Cigarette Pack Image Messages On The Intention To Stop Smoking Students Faculty Of Sharia And Law. International Archives of Medical Sciences and Public Health 2020; 1(2):96-106.
• 35. Mangunsong RRD, Murti B, Wijaya M. Association between cigarette package warning messages, self-efficacy, and smoking behavior among students at health polytechnic in Surakarta, Indonesia. Journal of Health Policy and Management 2016; 1(1):44-52.
• 36. Cihangiroğlu Z, Deveci SE. Fırat Üniversitesi Elazığ Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve etkileyen faktörler. Fırat Tıp Dergisi 2011; 16(2):78-83.
• 37. Çalmaz A, Yılmazel G, Altay B. Üniversite Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşam Davranışları ve Ruhsal Sağlık Durumu Arasındaki İlişki. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi 2021; 6(1):85-93.
• 38. Can M, Aktürk Ü. The effect of healthy lifestyle behaviours on smoking among university students. Journal of Substance Use 2023; 28(3):418-24.
• 39. Al-Othman N, Ghanim M, Alqaraleh M. Comparison between smoking and nonsmoking palestinian medical students in the health-promoting behaviors and lifestyle characteristics. BioMed Research International 2021; 2021:1-7.
• 40. Tambağ H. Hatay sağlık yüksekokulu öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve etkileyen faktörler. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 2011; 18(2):47-58.
• 41. Karaahmetoğlu GU. Hemşirelik 1. Ve 4. Sınıf Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ve Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. ERÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2014; 2(2):26-42.
• 42. Kwon GI, Ha SW, Cheong YS, Park EW, Yoo SM. Effectiveness of aromatherapy in smoking cessation. Journal of the Korean Academy of Family Medicine 2001; 22(7):1105-11.
• 43. Cordell B, Buckle J. The effects of aromatherapy on nicotine craving on a US campus: A small comparison study. The Journal of Alternative and Complementary Medicine 2013; 19(8):709-13.
• 44. Çalışkan Ş. Üniversite öğrencilerinin sigara kullanımını etkileyen faktörler (Ekonometrik bir yaklaşım). Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2015; 8(2):23-48.
• 45. Çifçi S, Değer V, Saka G, Ceylan A. Sağlık yüksekokulu hemşirelik bölümü öğrencilerinde sigara içme sıklığı ve etkileyen faktörler. Van Tıp Dergisi 2018; 25(2):89-99.
• 46. Kaya M, Ergün A. Sağlık bilimleri öğrencilerinin sigara içme durumu, etkileyen faktörler ve ikincil sigara dumanı ile ilgili farkındalık düzeyleri. Journal of Academic Research in Nursing (JAREN) 2020; 6(3):416-25.
• 47. Al-Jayyousi GF, Kurdi R, Islam N, Alhussaini NWZ, Awada S, Abdul Rahim H. Factors affecting waterpipe tobacco smoking among university students in qatar. Substance Use & Misuse 2022; 57(3):392-401.
• 48. Okafor KC, Idoko LO, Temple-Obi L, Bimba JS. The Prevalence, Pattern, and Factors Affecting Cigarette Smoking among Undergraduate Students in a Tertiary Institution in Plateau State, Nigeria. Open Journal of Preventive Medicine 2023; 13(5):169-82.
• 49. Yuan P, Westmaas JL, Thrul J, Toussaert S, Hilton JF, White JS. Effectiveness of Peer-Support Interventions for Smoking Cessation: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nicotine and Tobacco Research. 2023:ntad059.
• 50. Doğan DG, Ulukol B. Ergenlerin sigara içmesini etkileyen faktörler ve sigara karşıtı iki eğitim modelinin etkinliği. Journal of Turgut Ozal Medical Center 2010; 17(3):179-85.
• 51. Bilgiç N, Günay T. Evaluation of effectiveness of peer education on smoking behavior among high school students. Saudi medical journal 2018; 39(1):74.
• 52. Yasli G, Horasan G, Hilal B. Gençlerde sigaradan korunma konusunda akran eğitimi programının etkinliği. Turkish Journal of Public Health 2012; 10(2):59-67.
• 53. Fitrianto ME, Dharmmesta BS, Purwanto BM. Dataset from two pilot studies: the effect of emotional and motivational factors on peer support in context of adolescent smoking cessation program, evidence from Indonesia. F1000Research 2023; 12:1581.
• 54. Dereli F, Tekindal M, Tekindal MA. The Effect of Motivational Interviewing on Smoking Cessation of University Students: A Meta-Analysis. Addicta: The Turkish Journal on Addictions 2023; 10(3):275-81.
• 55. Akdeniz E, Öncel S. Sigara İçen Bireylere Transteoretik Modele Dayalı Uygulanan Eğitimin ve Motivasyonel Görüşmenin Sigarayı Bırakmalarına Etkisi: Sistematik Derleme. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2020; 1(2):102-17.
• 56. Molu NG, Hisar F. Sağlık Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin madde kullanımı, ruhsal durumu ve şiddet eğilim düzeyleri. Genel Sağlık Bilimleri Dergisi 2021; 3(1):29-40.
• 57. Duran S, Gözeten A. Üniversite Öğrencilerinde Sigara İçme Davranişi, Yalnizlik ve Stresle Baş Etme Biçimleri Arasindaki İlişkinin İncelenmesi. Bozok Tıp Dergisi 2017; 7(1):1-7.
• 58. Salimoğlu S, Çağatay HT, Akdur R. Determining University Students' Smoking Habits and Awareness Levels About Thirdhand Smoke. Addicta: The Turkish Journal on Addictions 2023; 10(1):3-10.59.
• 59.Mercan Y, Dönmez M, Pancar N. İç Ortam Hava Kirliliğinde Üçüncü El Sigara Dumanı Farkındalığı: Aktif İçicilikten Pasif Maruziyete. Ahi Evran Medical Journal 2023; 7(3):260-8.
• 60. Semerci V, Gökdere E. Üniversite Öğrencilerinin Üçüncü El Sigara Dumanı Farkındalıkları ve Sigaraya Yönelik Algıları: Kesitsel Çalışma. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi 2023; 5(3):245-57.